Η Τρίπολη λόγω
της γεωγραφικής θέσης αποτελούσε στρατηγικό σημείο της Πελοποννήσου και της
νότιας Ελλάδας γενικότερα. Σήμερα αλλά και τότε. Αναφερόμαστε στην περίοδο της
παλιγγενεσίας του Γένους.Αποτελούσε διοικητικό, στρατιωτικό κέντρο το οποίο
ήλεγχε τους δρόμους που ενώνανε τις μεγαλύτερες πόλεις της Πελοποννήσου.Από το
1786 ήταν η έδρα του βιλαετιού του Μοριά.Το έτος 1820 είχε πληθυσμό μεγαλύτερο
των είκοσι χιλιάδων. Έλληνες ήταν οι δεκατρείς χιλιάδες, οι υπόλοιποι Τούρκοι
επτά χιλιάδες ήτανΤούρκοι. Υπήρχαν και τετρακόσιοι εβραίοι. Η πόλη ήταν ισχυρά
οχυρωμένη με τείχος μήκους τριών χιλιάδων και μέτρων, ύψους πέντε έως έξι μέτρα
και είχε πύλες επτά με διπλές πολεμίστρες.
Πριν ξεσπάσει η επανάσταση, ο γενικός ξεσηκωμός του Έθνους, οι Τούρκοι κατακτητές εξαπολύουν άγριο διωγμό εναντίον των Ελλήνων για να κάμψουν το γενναίο και αγωνιστικό φρόνημάτους.Πολλοί πρόκριτοι και Αρχιερείς προσφέρθηκαν ως όμηροι στις τουρκικές αρχές για να μη δεχτεί η πόλη επίθεση από τους επαναστάτες. Ο Τούρκος αρχηγός του βιλαετιού Χορσίτ Πασάς με δόλο τους συλλαμβάνει, τους κλείνει στη φυλακή της πόλης όπου πολλοί βασανίζονται και θανατώνονται.
Με την έναρξη
της επανάστασης του 1821 τίθεται το ερώτημα από τους καπετάνιουςαν θα πολιορκούσαν
και θα ελευθέρωνανν την Τρίπολη πρώτα και μετά άλλες μικρότερες πόλεις ή
το αντίστροφο. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε διαφορετική άποψη από τους άλλους στρατιωτικούς
αρχηγούς. Υποστήριζε την άποψη να αρχίσουν από την Τρίπολη γιατί η κατάληψη-
απελευθέρωση της πόλης αυτής θα ήταν πρωταρχικής σημασίας για τον αγώνα και θα
επέτρεπε οι ελληνικές δυνάμεις να ελέγχουν τον Μοριά και θα ήταν πιο εύκολο να
καταλάβουν τις υπόλοιπες περιοχές. Θεωρούσε καλό να μην πολυδιασπαστούν οι
δυνάμεις τους, αλλά να επικεντρωθούν στην πολιορκία μεγάλου στόχου. Ο Τουρκικός
στρατός με την Τρίπολη ως ορμητήριοθα μπορούσε εύκολα να διαλύσει τις πολιορκίες
άλλων κάστρων και να καταπνίξει τον αγώνα. Τελικά επικράτησε η πρόταση του
Κολοκοτρώνη.
Πριν την κήρυξη της επανάστασης ο διοικητής του ΜοριάΧορσίτ πασάς εκστρατεύει στην Ήπειρο με εντολή της τουρκικής κυβέρνησης για να καταστείλει την εξέγερση του Αλή Πασά. Αντικαταστάτης ορίστηκε ο Μεχμέτ Σαλίχ πασάς. Μόλις οι Έλληνες επαναστάτησαν ο Χουρσίτ πασάς στέλνει τέσσερεις χιλιάδες τουρκαλβανούς με αρχηγό τον Μουσταφάμπεη για να ενισχύσει την πολιορκούμενη πόλη.Ο Μουσταφάμπεης στην πορεία του προς την Τρίπολη πυρπόλησε το Αίγιο, έλυσε την πολιορκία της Ακροκορίνθου και μπήκε στην Τριπολιτσά την 6η Μαΐου 1821. Ο Κολοκοτρώνης ήθελε να είναι οι Τούρκοι μέσα στην πόλη . Για τον λόγο αυτό δεν εμπόδισε τον Μουσταφάμπεη.Στην πόλη υπάρχουν ο Μουσταφάμπεης και δέκα χιλιάδες τουρκαλβανοί στρατιώτες.
Ο Κολοκοτρώνης με τους άλλους καπετάνιους δημιουργεί γύρω από την Τριπολιτσά στρατόπεδα όπου συγκεντρώνονται δυνάμεις, οργανώνεται η τροφοδοσία και συντονίζονται οι επιχειρήσεις γύρω από την πόλη. Οι πολιορκούμενοι, συχνά, προσπαθούν να εξέλθουν από την πόλη. Οι επαναστατημένοι Έλληνες οχυρωμένοι στις γύρω ορεινές περιοχές δεν το επιτρέπουν. Οι επαναστάτες Έλληνες μαχητές είναι περίπου δέκα χιλιάδες.
Μετά τις 20 Ιουλίου οι πολιορκούμενοι τούρκοι φθάνουν τις δεκαπέντε χιλιάδες. Εν τω μεταξύ στην πόλη έρχονται και κάτοικοι της γύρω περιοχής για να προστατευτούν. Έτσι ο αριθμός των πολιορκούμενων φθάνει τις τριάντα χιλιάδες.Κάποιες πηγές μιλούν και για τριανταπέντε χιλιάδες. Τα τρόφιμα λιγοστεύουν και οι τούρκοι διώχνουν τις ελληνικές οικογένειες.
Γεγονότα τα οποία συνετέλεσαν στην επιτυχία της πολιορκίας της Τριπολιτσάς : Στο Βαλτέτσι ο Μουσταφάμπεης με 4000 άνδρες επιχειρεί το διήμερο 12-13 Μαΐου να αιφνιδιάσει τους Έλληνες. Αποτυγχάνει και μετά την έλευση στο Βαλτέτσι των Κολοκοτρώνη, Πλαπούτα, Αναγνωσταρά και λοιπών ηττάται και υφίσταται μεγάλες απώλειες. Ακολουθούν οι ελληνικές νίκες στα Δολιανά( 18 Μαΐου 1821 ), Καπαρέλι , Βέρβαινα, Γράδα με αποτέλεσμα η πόλη να περισφίγγεται από τα επαναστατικά σώματα με αρχηγούς τον Θ. Κολοκοτρώνη, Δ.Υψηλάντη, Αναγνωσταρά να αποκλείουν όλες τις διόδους της πόλης.Η κατάσταση γίνεται δραματική για τους πολιορκούμενους. Έλλειψη τροφίμων, νερού και αρρώστιες ταλαιπωρούν τους κατοίκους. Αυτό αναγκάζει τους Αλβανούς να έλθουν σε συμφωνία με τον Κολοκοτρώνη και να φύγουν για τον Μοριά υπό την προστασία του Δημ.Πλαπούτα.Αρχίζει να φαίνεται η πτώση της πόλης και οι τούρκοι αρχίζουν να διαπραγματεύονται την παράδοση. Την 23η Σεπτεμβρίου ένα τυχαίο γεγονός επιτάχυνε την παράδοση. Την ημέρα εκείνη οι Τούρκοι στο σεράγι πραγματοποιούν σύσκεψη για να αποφασίσουν την παράδοση.
Ο ιστορικός Νικόλαος Σπηλιάδης, από τους σπουδαιότερους ιστοριογράφους του Αγώνα, που έζησε τα γεγονότα γράφει στα “Απομνημονεύματά” του για το περιστατικό αυτό:
“O Μανώλης Δούνιας από τον Πραστόν… ‘Ήταν ημέρα Παρασκευή, εικοστή τρίτη του Σεπτεμβρίου 1821… και ο Δούνιας ανεβαίνει το τείχος επί σκοπώ να εξαγάγει τον Τούρκον… Κατόπιν τούτου έδραμον άλλοι και ανεβαίνουσιν ωσαύτως. Κατόπι δε τούτων και άλλοι, ό,τε αδελφός του Κεφάλα και ο Διονύσιος Βασιλείου, και όρμησαν τινές εν ριπή οφθαλμού εις το επί της πύλης (του Ναυπλίου) πυροβολοστάσιον, στρέφωσι τα πυροβόλα προς την πόλιν… “.
Τότε και άλλοι Έλληνες οι οποίοι ήταν εκεί κοντά ανεβαίνουν στα τείχη και ανοίγουν τις πύλες του Μυστρά και του Ναυπλίου.Σύντομα ανοίγουν όλες οι πόρτες και οι επαναστάτες εισέρχονται στην πόλη με τους τούρκους να αμύνονται σθεναρά.Πολλοί τούρκοι οχυρώνονται στα σπίτια και πολεμούν λυσσαλέα. Οι φωτιές που ανάβουν οι Έλληνες τους αναγκάζουν να βγουν έξω. Πολλοί τούρκοι στρατιώτες και άμαχοι εκτελούνται από τους επαναστάτες, παρά τις εντολές και διαταγές των αρχηγών. Ο Κολοκοτρώνης τηρεί τον λόγο που έδωσε στον αρχηγό των Αλβανών να μη πειράξει κανέναν από αυτούς.Από την μανία των νικητών δεν γλύτωσαν Έλληνες που είχαν αντιταχθεί στον αγώνα και Εβραίοι για την συμπεριφορά τους στο σεπτό σκήνωμα του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄( νυν Αγίου ).
Ο Γενναίος, γιος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, γράφει στα “Υπομνήματα” (1821-1827) για άλωση της Τριπολιτσάς:
“Οι Έλληνες εν διαστήματι τριών ημερών εφόνευσαν υπέρ τους 5.000 μαχητάς και ηχμαλώτισαν υπέρ τους 7.300 παντός γένους και ηλικίας και εκ των 13.000 εντοπίων και ξένων οίτινεςήτον εις Τρίπολιν, μόλις 1.500 Αλβανοί κατ’ έλεος του Κολοκοτρώνη, εσώθησαν, οίτινεςσυνοδευθέντες υπό τον Πλαπούτα μέχρι της Βοστίτσας, ασφαλώς απεβιβάσθησαν εις την Ρούμελην. Έλληνες εις την περίστασιν ταύτην εφονεύθησαν περί τους 150”.
Η άλωση της Τριπολιτσάςήταν μεγάλης σημασίας. Τόνωσε το ηθικό των επαναστατών, καταλήφθηκε πόλη στρατηγικής σημασίας και οι επαναστάτες μπορούν να συνεχίσουν τον αγώνα σε άλλες πόλεις. Εφοδιαστήκανε με οπλισμό από τους ηττηθέντας Τούρκους απαραίτητο και χρήσιμο για την επανάσταση.
Μυργιώτης Παναγιώτης
Μαθηματικός