Η Οικογένεια Μαμωνά , έκτισε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου , 100 μέτρα νοτίως του πύργου της ( δεν υπάρχει σήμερα ) κατά τον ΙΕ’ αιώνα.
Είναι η Εκκλησία που η φωτογραφία της κοσμεί την δεξιά πλευρά στη ονομασία το ιστιολογιό μας «ΔΥΤΙΚΟΙ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ».
Όπως αναφέρει σε σημείωμά του ο τ. γραμματέας της τ. Κοινότητας Χελυδορέου
κ. Χρήστος Ανδρέου Λάλος , η Εκκλησία είναι απλή Βασιλική και κατά το ήμισυ χωμένη στη γη ( κατεβαίνεις με τρία σκαλοπάτια ). Είσοδο έχει από τη βορεινή πλευρά, η δε πόρτα της εισόδου και μέχρι το Ιερό είναι καλυμμένη με υπόστεγο που στηρίζεται σε 4 τετράγωνες κολόνες κτισμένες από πέτρα (πωρόλιθο) , ενώ υπάρχει πάγκος πέτρινος στον οποίο εκτιθόντουσαν μετά τον εκκλησιασμό.
Ο γυναικωνίτης εξωτερικά είναι χωμένος στη γη σε όλο το ύψος του, η δε είσοδος στο Ναό γίνεται από δυο ισόγειες πόρτες δεξιά και αριστερά. Υπήρχε προσκυνητάρι και μανάλι επάνω στον γυναικωνίτη, που χωρίζεται με ξύλινο πλέγμα με μικρές τρύπες , ώστε να μην φαίνονται οι γυναίκες από τον κυρίως ναό με τον οποίο επικοινωνούσε εσωτερικά με πέτρινη σκάλα.
Εξαιρετικής τέχνης είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο και οι φορητές εικόνες του για το οποίο ο Μητροπολίτης Κορίνθου και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Μιχαήλ είχε εκφράσει τον θαυμασμό του και είχε δώσει εντολές ώστε να στερεωθεί για να διατηρηθεί περισσότεροι. Οι Δεσποτικές και γενικά όλες οι εικόνες του Τέμπλου είναι ίδιες ακόμη και σε χρωματισμό με τις εικόνες του Καθολικού της Μονής του Προφήτη Ηλία, πιθανόν να είναι του ίδιου αγιογράφου, που όπως φαίνεται από επιγραφές της εικόνας της Παναγίας στο τέμπλο της Μονής , πρόκειται περ5ί του αγιογράφου «Αθανασίου Ιεροδιακόνου Κρητός» κατά το έτος 1758.
Ίσως η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στον Κούτο ειναι η μοναδική στην Ελλάδακαι 'ισως στό κόσμο , με τη σπανιώτητα πρωτοτυπία της.
Σέ όλους τους Ιερους Ναούς στις δύο πόρτες αριστερά και δεξιάς της Ωραίας Πύλης του ιερού υπάρχουν οι Εικόνες των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, εδώ στον "Αη Νικόλα" , στις δύο πόρτες εικονίζονται οι δύο Ιεράρχες ο Μέγας Βασίλειος και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Αγνωστο μας είναι ο λόγος γιατί ο κατασκευαστής του τέμπλου επινόησε αυτή τη σπανιότατη και μοναδική πρωτοτυπία του να τοποθετηθούν στις 2 πορτες οι εικόνες των δύο Ιεραρχών
Ίσως είχε το λόγο του ή να εκπλήρωνε κάποιο τάμα του...
Η Αγία Τράπεζα είναι καλυμμένη με κουβούκλιο ( πρεβεντόριο), σύμφωνα με την αρχαία παράδοση. Κατά το έτος 1975 άγνωστοι , έκοψαν με πριόνι το Τέμπλο και έκλεψαν την Εικόνα του Χριστού και παρά τις έρευνες δεν βρέθηκε. Τότε με εντολή του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου και με πρότυπο την Εικόνα του Χριστού της Μονής του Προφήτη Ηλία ο αγιογράφος Νικόλαος Μυλωνάς αγιογράφησε νέα Εικόνα στις ίδιες διαστάσεις, δεν απεικονίζει όμως επακριβώς την παλιά ιδίως στο χρωματισμό.
Μέχρι το 1972 υπήρχε στο Ναό Αντιμήνειον, που είχε βρεθεί σε ανακαίνιση του Ιερού με χρονολογία 1704 επί αρχιεπισκόπου Κορίνθου και πάσης Πελοποννήσου Γρηγορίου που τώρα βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Κορίνθου.
Ανατολικά του Ιερού υπάρχει αιωνόβιο κυπαρίσσι , ανυπολόγιστης ηλικίας , όπου ο Μαμωνάς είχε τοποθετήσει καμπάνα μικρή σε όγκο και βάρος , αλλά με πολύ δυνατό ήχο και μεγάλη αξία γιατί παρείχε , εκτός των άλλων μετάλλων και ασήμι σε μεγάλη ποσότητα. Η καμπάνα αυτή κατά το έτος 1914 την στιγμή που την χτυπούσαν έβαλαν το χέρι τους επάνω και αμέσως ράγισε, μειώθηκε δε αισθητά ό ήχος της . Το τότε Εκκλησιαστικό Συμβούλιο μετέφερε την καμπάνα σε χυτήριο της Πάτρας όμως η νέα καμπάνα δεν είχε τα προσόντα της παλιάς. Το 1915 αγοράστηκε νέα μεγάλη καμπάνα την οποία οι νέοι της εποχής εκείνης μετέφεραν στους ώμους τους από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Δερβενίου , στο Κούτο , μέσω Πύργου. Η μεταφορά Της Καμπάνας διήρκεσε 15 συνεχείς ώρες και τοποθετήθηκε σε συστάδα 4 μεγάλων κυπαρισσιών. Το 1937 κατασκευάστηκε στη δυτική πλευρά του ναού καμπαναριό από μπετόν και σίδηρο που υπάρχει μέχρι σήμερα
Πολλά μας έχουν διηγηθεί παλαιότεροι για τα Πασχαλινά γλέντια , γάμους και βαπτίσεις που είχαν γίνει στον Άγιο Νικόλαο. Αξέχαστο ήταν το Πάσχα του 1912 που με το παλιό συνέπεσε την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού διότι έκανα Ανάσταση με χιόνι που είχε φτάσει μέχρι την θάλασσα. Η εκκλησία δεν λειτουργούσε τον Χειμώνα καθώς οι κάτοικοι ήταν μεταβατικοί, τον Χειμώνα στα Μεντουριάνικα , Δερβένι και Βυζδιάνικα όπου κατέβαιναν του Αγίου Δημητρίου και ανέβαιναν την πρώτη Κυριακή της Αποκριάς για το καλοκαίρι στο Κούτο . Την εορτή της μνήμης του Αγίου Νικολάου , 6 Δεκεμβρίου, λόγω του χειμώνα , έχουν μεταφέρει στις 9 Μαΐου , ημέρα της Εορτής του Αγίου Νικολάου του Νέου.
Μέχρι το 1972 υπήρχε στο Ναό Αντιμήνειον, που είχε βρεθεί σε ανακαίνιση του Ιερού με χρονολογία 1704 επί αρχιεπισκόπου Κορίνθου και πάσης Πελοποννήσου Γρηγορίου που τώρα βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Κορίνθου.
Ανατολικά του Ιερού υπάρχει αιωνόβιο κυπαρίσσι , ανυπολόγιστης ηλικίας , όπου ο Μαμωνάς είχε τοποθετήσει καμπάνα μικρή σε όγκο και βάρος , αλλά με πολύ δυνατό ήχο και μεγάλη αξία γιατί παρείχε , εκτός των άλλων μετάλλων και ασήμι σε μεγάλη ποσότητα. Η καμπάνα αυτή κατά το έτος 1914 την στιγμή που την χτυπούσαν έβαλαν το χέρι τους επάνω και αμέσως ράγισε, μειώθηκε δε αισθητά ό ήχος της . Το τότε Εκκλησιαστικό Συμβούλιο μετέφερε την καμπάνα σε χυτήριο της Πάτρας όμως η νέα καμπάνα δεν είχε τα προσόντα της παλιάς. Το 1915 αγοράστηκε νέα μεγάλη καμπάνα την οποία οι νέοι της εποχής εκείνης μετέφεραν στους ώμους τους από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Δερβενίου , στο Κούτο , μέσω Πύργου. Η μεταφορά Της Καμπάνας διήρκεσε 15 συνεχείς ώρες και τοποθετήθηκε σε συστάδα 4 μεγάλων κυπαρισσιών. Το 1937 κατασκευάστηκε στη δυτική πλευρά του ναού καμπαναριό από μπετόν και σίδηρο που υπάρχει μέχρι σήμερα
Πολλά μας έχουν διηγηθεί παλαιότεροι για τα Πασχαλινά γλέντια , γάμους και βαπτίσεις που είχαν γίνει στον Άγιο Νικόλαο. Αξέχαστο ήταν το Πάσχα του 1912 που με το παλιό συνέπεσε την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού διότι έκανα Ανάσταση με χιόνι που είχε φτάσει μέχρι την θάλασσα. Η εκκλησία δεν λειτουργούσε τον Χειμώνα καθώς οι κάτοικοι ήταν μεταβατικοί, τον Χειμώνα στα Μεντουριάνικα , Δερβένι και Βυζδιάνικα όπου κατέβαιναν του Αγίου Δημητρίου και ανέβαιναν την πρώτη Κυριακή της Αποκριάς για το καλοκαίρι στο Κούτο . Την εορτή της μνήμης του Αγίου Νικολάου , 6 Δεκεμβρίου, λόγω του χειμώνα , έχουν μεταφέρει στις 9 Μαΐου , ημέρα της Εορτής του Αγίου Νικολάου του Νέου.
Το τελευταίο Πάσχα που έγινε στον Κούτο ήταν το έτος 1936. Έκτοτε οι Χελυδοριώτες εκκλησιάζονται στις εκκλησίες των χειμερινών οικισμών ενώ οι εκκλησίες και τα εξωκλήσια του Κούτου λειτουργούν μόνο στη Μνήμη των Αγίων τους. Τέλος πρέπει να αναφέρουμε ότι αρχικά ο Άγιος Νικόλαος ήταν ιδιωτική εκκλησία της αρχοντικής οικογενείας των Μαμωνάδων , ενώ αργότερα μετά τον Άγιο Ιωάννη υπήρξε Μητρόπολη του χωριού όπου και το παλιό νεκροταφείο του Κούτου.
Το Σάββατο (11 Μαΐου) πολλοί κάτοικοι της γύρω περιοχής θα ανεβούν στο Ορεινό Χελυδόρι για να τιμήσουν τον Άγιο Νικόλαο "προστάτη" του χωριού, όπου γίνεται Θεία Λειτουργία .Χρόνια πολλά
ΒΑΣ. ΛΑΛΟΣ
