Το πιο νόστιµο µικρόσπερµο φασόλι της Ελλάδας καλλιεργείται στο µαγευτικό οροπέδιο του Φενεού, πλάι στη γαλαζοπράσινη λίµνη του ∆όξα, υπό την αιγίδα των ορεινών αρχόντων Χελµού, Κυλλήνης, Ολίγυρτου... Από τον Μάιο του 2012 ανήκει στα προστατευόµενα του κοινοτικού µητρώου ΠΟΠ-ΠΓΕ...
Το Φενεάτικο οροπέδιο ανήκει στα πιο γραφικά και σπάνιας ιδιαιτερότητας τοπία της Πελοποννήσου και της χώρας µας. Η κλειστή από τους ορεινούς όγκους λεκάνη του φιλοξενεί την τεχνητή λίµνη του ∆όξα, µια καλλονή µε αρετές δυσεύρετες. Περιβάλλεται από πλούσιες δασικές εκτάσεις ελάτης και πεύκης που γλιστρούν ως τις όχθες της. Πυκνή, άγρια χλωροπανίδα συµπληρώνει ένα οικοσύστηµα ιδανικό για παραδοσιακές καλλιέργειες και καρπούς κορυφαίας ποιότητας. Το βαθύ παρελθόν της Φενεατικής παραδίδεται µε µια µυθολογική και ιστορική προίκα αξιοθαύµαστη και συνδέεται µε πλήθος ηρώων, θεών, γεγονότων. Ανάµεσά τους και ο Ηρακλής στον οποίο αποδίδεται η κατασκευή των βαράθρων (καταβόθρες) του οροπεδίου αλλά και η διάνοιξη της κοίτης του Όλβιου ποταµού. Οι αναφορές στις πηγές µαρτυρούν µε πολλούς τρόπους τον πλούτο και τη γονιµότητα αυτής της γης. Η σπουδαιότερη, όµως, απόδειξη είναι η σχέση της µε την κατ’ εξοχήν θεά της γεωργίας.
Η κιδαρία ∆ήµητρα
Παλαιότατη λατρεία του τόπου ήταν αυτή της θεάς Κιδαρίας που στους ιστορικούς χρόνους αποδόθηκε ως προσωνύµιο στην ∆ήµητρα. Με την εισαγωγή της ελευσίνιας λατρείας, η θεά ∆ήµητρα τιµήθηκε στο Φενεό ως ελευσινία και κιδαρία. Οι Φενεάτες τιµούσαν τη µια χρονιά την ελευσινία ∆ήµητρα, στην οποία έδιναν δευτερεύουσα σηµασία, και την επόµενη χρονιά την κιδαρία που ανέφεραν στον Παυσανία ως «µείζων τελετή». Σ’ αυτήν την πανάρχαια τελετή, ο ιερέας φορούσε µάσκα µε τη µορφή της Κιδαρίας και ακολουθούσαν πράξεις, απαγγελίες και ιεροπραξία για την αφύπνιση των υποχθόνιων δυνάµεων της γης, την αύξηση της παραγωγής και της συγκοµιδής. Η ιεροπραξία, λατρευτικός και όχι ψυχαγωγικός χορός, έφερε το όνοµα «κιδαρίς». Για το τελετουργικό αυτό υπήρχε λεπτοµερές διάγραµµα που το έκρυβαν σε κοίλωµα βράχου, το σφράγιζαν µε δεύτερο βράχο και το αποκάλυπταν κατά την έναρξη της τελετής, ώστε να ακολουθηθεί µε ευλάβεια και αυστηρότητα. Την κρύπτη αυτή ονόµαζαν «Πέτρωµα» και σ’ αυτήν φυλάσσονταν και η µάσκα του ιερέα. Λέγεται επίσης ότι οι Φενεάτες έδιναν όρκο σ’ αυτό το Πέτρωµα. Οι µαρτυρίες αυτές µιλούν ολοφάνερα για απόρρητη διδασκαλία και µύηση χθόνιου χαρακτήρα µε αρχέγονες ρίζες. Η Φενεάτικη παράδοση λέει ακόµα ότι η ∆ήµητρα περιπλανήθηκε στα µέρη αυτά αναζητώντας τη θυγατέρα της, πολύ πριν εµφανιστεί η ελευσίνια λατρεία. Όσοι Φενεάτες την φιλοξένησαν έλαβαν ως δώρα τα όσπρια, εκτός από τα κουκιά -στοιχείο που παραπέµπει στους ορφικούς. ∆ύο από τους ευνοηµένους µε τα θεϊκά δώρα, ο Τρισαύλης και ο ∆αµιθάλης, ίδρυσαν ιερό και ναό της θεσµίας ∆ήµητρας στις υπώρειες της Κυλλήνης, σε απόσταση 3 χιλ. από την πόλη του Φενεού. Μόνο εδώ, απ’ όλες τις αρκαδικές πόλεις, αναφέρει ο Παυσανίας λατρεία της θεσµίας ∆ήµητρας, της οποίας η τελετή ήταν τα θεσµοφόρια και τα οποία αποσκοπούσαν στην καρποφορία και την καλή συγκοµιδή των σιτηρών.
Κήπος θεϊκών αγαθών
Ισχυρή η ευλογία της θεάς ως τις µέρες µας αφού τα προϊόντα του τόπου είναι εκλεκτά και χωρίς υπερβολή µοναδικά. Όσπρια, κηπευτικά, σιτηρά, κτηνοτροφικά προϊόντα, µέλι, καρύδια και πολλά ακόµα αγαθά της µάνας γης είναι γευστικά απαράµιλλα και οι γνώστες τα αναζητούν µε πάθος. Το προϊόν, όµως, που κέρδισε την προσοχή µας γι’ αυτό το αφιέρωµα, είναι το θαυµατουργό και µικρό φασόλι που ακούει στο ονοµατεπώνυµο «βανίλια Φενεού». Αν µέχρι τώρα δεν ήταν όσο διάσηµο του αξίζει, αναζητήστε τις αιτίες στο κράτος της δανεικής ευηµερίας και της άγονης πολιτικής που µετέτρεψε µια θεϊκή γη σε ρακένδυτο ζητιάνο. Οι αγρότες του Φενεού, ωστόσο, µεσούσης της κρίσης, έδωσαν µια µάχη για την ανάδειξη του σπάνιου προϊόντος τους και την κέρδισαν. Εδώ και έναν περίπου χρόνο οι «βανίλιες Φενεού» είναι ποικιλία Προστατευόµενης Γεωγραφικής Ένδειξης και ο δρόµος για την κατάκτηση του κόσµου έχει ανοίξει. Το οροπέδιο του Φενεού στο οποίο ευδοκιµεί η βανίλια, είναι ο πυθµένας µιας παλιάς λίµνης που αποστραγγίστηκε το 1895 και έκτοτε αποστραγγίζεται µόνιµα από 3 καταβόθρες. Πριν την αποστράγγιση, την τροφοδοτούσαν οι ποταµοί ∆όξας, Όλβιος και αρκετοί χείµαρροι. Το µεγάλο πλεονέκτηµα αυτής της λεκάνης είναι ότι προστατεύεται ολόγυρα από τους ορεινούς όγκους Χελµού–Ντουρντουβάνας, Κυλλήνης και Ολίγυρτου–Σαϊτά, δηµιουργώντας ένα πελώριο φυσικό θερµοκήπιο µε σπάνιους ή ασθενείς ανέµους, ιδανική υγρασία για το υγρόφιλο φασόλι, δροσερά καλοκαίρια, παρθένο φυσικό περιβάλλον µε θαυµαστή βιοποικιλότητα, σ’ ένα ιδανικό υψόµετρο που κυµαίνεται µεταξύ 720 και 802 µέτρων στη ζώνη της καλλιέργειας. Η συνολικά καλλιεργούµενη έκταση του οροπεδίου είναι 47,1 χιλ. στρέµµατα, σε 2500 στρέµµατα των οποίων καλλιεργούνται τα φασόλια βανίλιες από 172 παραγωγούς που αποδίδουν περίπου 500 τόνους ετησίως. Στη ζώνη καλλιέργειας ανήκουν τα χωριά Γκούρα, Κάτω Ταρσός, Μάτι, Μεσινό, Μοσιά, Πανόραµα, Στενός, Φενεός και η Αρχαία Φενεός, του πρώην ∆ήµου Φενεού που σήµερα ανήκουν στον ∆ήµο Σικυωνίων.
Από τον Φάσηλο στο Phaseolus
Οι βανίλιες Φενεού ανήκουν στο είδος Φασίολος ο κοινός (Phaseolus
vulgaris), στο οποίο ανήκουν οι περισσότερες ελληνικές ποικιλίες
φασολιών. Οι σύγχρονες πηγές αναφέρουν συνήθως ότι το φασόλι κατάγεται
από τη Νότια Αµερική, τις Άνδεις και το Περού και ήρθε στην Ευρώπη τον
16ο αι. Ωστόσο, το φασόλι ήταν γνωστό στην ελληνική αρχαιότητα –φάσηλος-
και είχε ανάλογη µε τη σηµερινή θέση στην διατροφή. Την λέξη συναντάµε
στον Αριστοφάνη, στον ∆ιοσκουρίδη -φασίολος, αργότερα στον Γαληνό ως
φασήολος και άλλους. Από την ελληνική κατάγεται και το λατινικό
faseolus, όπως και το phaselos που σηµαίνει µικρό πλοιάριο, σκάφος (σε
σχήµα φασολιού). Έστω και αν δεχτούµε ότι το ευρέως καλλιεργούµενο
σήµερα φασόλι στην γηραιά Ήπειρο εισήχθη µε την ανακάλυψη της Αµερικής,
είναι µάλλον επιπόλαιο να πιστέψουµε ότι ο αρχαίος φάσηλος ήταν κάποιο
είδος λούπινου όπως συχνά αναφέρεται και αβασάνιστα αναπαράγεται.
∆εδοµένου, µάλιστα, ότι οι αρχαίοι –σε αντίθεση µε τον φάσηλο- είχαν σε
χαµηλή διατροφική εκτίµηση τα λούπινα, τα οποία και ονόµαζαν θέρµους. Το
κλίµα και τα εδάφη της Ελλάδας είναι ιδανικά για το φασόλι το οποίο
είναι ευαίσθητο στο κρύο, αλλά όπως συνέβη µε πληθώρα γηγενών ποικιλιών,
κάπου στο διάβα των αιώνων χάθηκαν ιστορικοί κρίκοι. Οι ποικιλίες που
είναι γνωστές είτε στα χαρτιά, είτε στο χωράφι, είτε στις τράπεζες
σπόρων, οφείλουν κατά κύριο λόγο την σωτηρία τους στα αποµονωµένα ορεινά
και νησιωτικά τµήµατα της ελληνικής υπαίθρου και στο µεράκι των
παραδοσιακών αγροτών που από σεβασµό συνέχισαν να καλλιεργούν τον σπόρο
των παππούδων τους.Μικρό µπόι, µεγάλες επιδόσεις
Οι µικρόσπερµες βανίλιες εµφανίζονται στο καλλιεργητικό προσκήνιο
αµέσως µετά την αποστράγγιση της λίµνης, στα τέλη του 19ου αιώνα και
συνεχίζουν να καλλιεργούνται αδιάκοπα ως τις µέρες µας. Το πιθανότερο
είναι ότι ο σπόρος προϋπήρχε και µετά την απελευθέρωση των εδαφών
γνώρισε εκτεταµένη και συστηµατική καλλιέργεια. Έχουν λεπτό φλοιό, είναι
βραστερά, πολύ γευστικά και τα πιο θρεπτικά φασόλια της ελληνικής
παραγωγής. Σε σχέση µε τα υπόλοιπα του είδους του το φασόλι βανίλια
Φενεού είναι 54,4% πλουσιότερο σε διαιτητικές ίνες, 10% χαµηλότερο σε
λιπαρά, 56% πλουσιότερο σε ασβέστιο, έχει λιγότερες θερµίδες, λιγότερο
νάτριο, λιγότερη τέφρα. Είναι πλούσια σε πρωτεϊνη, άµυλο, σίδηρο,
πολυακόρεστα και µε χαµηλή χοληστερόλη. Καλλιεργούνται µε παραδοσιακές
µεθόδους στα καλύτερα αγροτεµάχια του οροπεδίου και ως τώρα, το
µεγαλύτερο µέρος της παραγωγής καταναλώνεται από τον ντόπιο πληθυσµό µε
λίγες ποσότητες να διακινούνται στο ευρύτερο εµπόριο. Το σχήµα τους
είναι ωοειδές και όχι νεφροειδές όπως στα περισσότερα φασόλια της
αγοράς. Είναι όψιµη καλλιέργεια αφού φυτεύονται από τα µέσα ως τα τέλη
Απριλίου και η συγκοµιδή τους γίνεται τον Οκτώβριο, ενώ τα ζιζάνια
αντιµετωπίζονται µε σκαλίσµατα, ξεβοτάνισµα και προληπτικά µέτρα όπως η
αµειψισπορά, η επιλογή καλών σπόρων, η αποµάκρυνση µολυσµένων φυτών...
και µόνο σε πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις χρησιµοποιούνται ελαφρά
ζιζανιοκτόνα. Σ’ αυτό άλλωστε οφείλουν την απίθανη γεύση τους και την
υψηλή τους διατροφική αξία. Ο καθαρισµός του τελικού καρπού από ξένα
σώµατα γίνεται αποκλειστικά µε τα χέρια. Το όνοµα «βανίλια» το έδωσαν οι
ίδιοι οι παραγωγοί για το λευκό του χρώµα και τη γλυκιά του γεύση που
παραπέµπει στο γλυκό βανίλια, το γνωστό µας υποβύχιο. Προς τιµήν της,
κάθε Οκτώβρη, µετά τη συγκοµιδή, γίνεται στο Στενό η «Γιορτή της
Φασολάδας».Επώνυµο και µε τη «βούλα»
Στη µάχη µε τη γραφειοκρατία της κατοχύρωσης του φασολιού ως
προστατευόµενου πήραν µέρος αρκετοί φορείς, παραγωγοί και άνθρωποι της
περιοχής. Αιχµή του δόρατος ο Γεωργικός Πιστωτικός Συνεταιρισµός Γκούρας
που κατέθεσε την αίτηση και την οποία υποστήριξαν ο ∆ήµος Φενεού και ο
Αγροτικός Συνεταιρισµός Σικυωνίων. Για την τεκµηρίωση πολύτιµη ήταν η
συνεισφορά της Γεωπόνου Φιλίππας Μανιού, του τότε ∆ηµάρχου Φενεού κ.
Παναγιώτη Χαρλαύτη, της Συµβολαιογράφου Ελένης Καλπαξή, του καθηγητή κ.
Γεωγίου Λύρα, της κας Παναγιώτας Ορφανού, και πολλών ακόµα µελών της
τοπικής κοινωνίας. Με τον (ΕΕ) αριθ. 435/2012 της 16ης Μαΐου 2012, τα
φασόλια βανίλιες Φενεού ανήκουν επισήµως στα µητρώα των προστατευόµενων
ΠΟΠ-ΠΓΕ προϊόντων.Με τους παραγωγούς στη Γκούρα
Μέρα βροχερή πήραµε το δρόµο για τη Γκούρα για ν’ ανταµώσουµε τους
παραγωγούς στο καφενείο της πλατείας. Πρόσωπα γελαστά, καλοσυνάτα,
γεµάτα περηφάνια για το λευκό σαν βανίλια φασολάκι τους. Παρόντα όλα
σχεδόν τα µέλη του συνεταιρισµού µε τον Πρόεδρό τους κ. Άγγελο Ορφανό.
Μας µίλησαν για το έργο της καλλιέργειας, τα όνειρά τους, τις ανάγκες
τους, τα αγροτικά βάσανα. Η κατοχύρωση του προϊόντος στα µητρώα ΠΟΠ-ΠΓΕ
είναι πολύ πρόσφατη και ακόµα η διάθεση του φασολιού γίνεται µε τους
παλιούς ρυθµούς. Προκειµένου να διαθέσουν το προϊόν τους στην αγορά µε
προσιτό κόστος, συµµετέχουν στο κίνηµα «προϊόντα χωρίς µεσάζοντες» και
δεν επιθυµούν να το παραχωρήσουν σε µεγάλες εταιρείες. Μας κέρασαν
τσιπουράκι, µας φίλεψαν βανίλιες και µας κέρδισαν µε τις αυθεντικές
γεύσεις των αγροτικών αγαθών τους.Το εθνικό µας τρόφιµο...
Η ανάδειξη της Μεσογειακής ∆ιατροφής βοήθησε να κατανοήσουµε πως το
«φαγητό του φτωχού» που περιφρόνησε ο κόσµος της ευηµερίας, µας
«εκδικήθηκε» µε την παχυσαρκία και τις ασθένειες της σύγχρονης
διατροφής. Ήρθε και η κρίση να αλλάξει δια της βίας τις συνήθειές µας
και να ξαναβάλει τα όσπρια στο σπιτικό µας. Τα βλέπουµε να εισβάλουν
πανηγυρικά στις gourmet τραπεζαρίες και µουρµουρίζουµε «βρε, πως
αλλάζουν οι καιροί...». Είναι χρήσιµο να σηµειώσουµε ότι στην ελληνική
επικράτεια καλλιεργούνται πολλές άγνωστες στο ευρύ κοινό ποικιλίες
οσπρίων και εκτός των φηµισµένων παραγωγών περιοχών Φλώρινας, Καστοριάς,
Καβάλας. Στον εθνικό κατάλογο του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισµού
«∆ΗΜΗΤΡΑ», µέχρι το 2012 αναφέρονται 4 µικρόσπερµες ποικιλίες -πλην
µετρίων, µεγάλων, γιγάντων- (ΡΑΨΑΝΗ, ΑΡΙ∆ΑΙΑ, ΛΗ∆Α, ΜΥΡΣΙΝΗ). Σ’ αυτές
έρχεται να προστεθεί και η δική µας ανυπέρβλητη ΒΑΝΙΛΙΑ. Εκείνο που
παραµένει λυπηρό είναι ότι, η εγχώρια συνολική παραγωγή φασολιών,
περίπου 21.000 τόνοι, αδυνατεί να καλύψει και την εγχώρια κατανάλωση που
ξεπερνά τους 30.000 τόνους. Το εθνικό µας τρόφιµο, µια εν δυνάµει
υπερπαραγωγή που ναυάγησε στους “λαδωµένους” προθαλάµους του υπουργείου.
Χίλιες και µία αφορµές Για την υπέροχη λίµνη της, τα θρυλικά τοπία, τα
θεόρατα έλατα, τα χιλιάδες αγριολούλουδα... Για το µοναστήρι του
Άη-Γιώργη του Φονιά, τα πετρόχτισα αρχοντικά και της ωραίες, ιστορικές
εκκλησίες της. Για την αρχαία Φενεό, τα όµορφα χωριά, τον αέρα που θα
αναπνεύσεις, τις εικόνες που θα γεµίσουν το βλέµµα σου, θα γαληνέψουν
την ψυχή σου. Ξενώνες παραδοσιακοί, φιλόξενοι, λαογραφικά µουσεία και
πανηγύρια... Χίλιες αιτίες κι αφορµές θα σε βγάλουν στον πηγαιµό για τον
Φενεό. Ο ξενώνας ΕΥΧΑΡΙΣ θα φροντίσει για τις εξορµήσεις σου στη φύση,
τα ταβερνάκια θα σε µυήσουν στον γευστικό παράδεισο. Εκτός από τις
απαραίτητες «βανίλιες Φενεού» υπέροχα είναι όλα τα όσπρια που παράγουν,
γίγαντες, φάβα, ρεβίθια, φακές.. Θεσπέσια είναι και τα κρεατικά τους, τα
τυροκοµικά, το µέλι, τα καρύδια αλλά και ότι παράγεται σ’ αυτή τη γη.
Καθώς σηκώνει την αυλαία της η άνοιξη, σας προτείνω Φενεό, ολόψυχα.Παραγωγοί φασολιών «βανίλιες Φενεού»
Παραγωγοί στη Γκούρα και στο Μεσινό που έχουν ακόµα διαθέσιµες ποσότητες φασολιών της πρόσφατης σοδειάς.
Στην Γκούρα Ορφανός Άγγελος, 6973054107, 27470-51428 (Πρόεδρος Συνεταιρισµού) Ρέλιας Αθανάσιος, 6947300483 Καραδήµας Παν., 6974881843 Καραδήµας Βλασ., 6972851562 Φιακάς Παναγιώτης, 6948245315 Μούρτης Παναγιώτης, 6948047625 Χαρλαύτης Κων/νος, 6939659498 Κολοκάτσης Γεώργιος, 6947300466 Ορφανός Αντώνιος, 6947300465 Καπέλλος Αποστ του Γεωρ.,6947321387 Καπέλλος Αποστ. του Κων., 6974644860 Καπέλλος Χαράλαµπος, 6945759820 Καπέλλος Ιωάννης, 6972218469 Τσούγλης ∆ηµήτριος, 6947377679 Μαρκος Γεώργιος, 6977551687 Μαγγίνας Γεώργιος, 6947300479 Λίτσας Χρήστος, 27470-51253 Λίτσας Αντώνιος, 6943166178 Λύρας Αναστάσιος, 6974339170 Κολοκάτσης Παντελής, 27470-51397 ∆ρούλιας Νίκος, 6972284048 ∆ρούλιας Σωτήριος, 6973853734 Καπέλλος Νεκτάριος, 27470-51430
Στο Μεσινό Γεώργιος Κουλούκης, 6945288642 Παναγιώτης Κουλούκης, 6945397279
epathlo.gr
