[12] Κοντά στον αχαϊκό Κράθι υπήρχε άλλοτε η πόλη των Αχαιών Αιγαί, η οποία με τον καιρό εξασθένησε και εξέλιπε. Αναφέρει και ο Όμηρος τις Αιγές αυτές στα λόγια της Ήρας: στην Ελίκη αυτοί και στις Αίγες δώρα σου φέρνουν, από τα οποία φαίνεται πως ο Ποσειδώνας εξ’ ίσου τιμώνταν στην Ελίκη και στις Αιγές.
[13] Όχι πολύ πιο πέρα από τον Κράθι υπάρχει μνημείο επιτάφιο, δεξιά του δρόμου, με γραπτή παράσταση ενός άντρα, ο οποίος στέκεται πλάι σε άλογο∙ τα χρώματα είναι αμυδρά. Από τον τάφο αυτόν απέχει τριάντα περίπου στάδια ο λεγόμενος γαίος∙ ο γαίος είναι ιερό της Γης, της λεγόμενης ευρυστέρνου, της όποιας υπάρχει ξόανο από τα πιο αρχαία. Ως ιέρεια υπηρετεί μια γυναίκα, η οποία παραμένει αγνή αφ' ότου εισέρχεται στην ιεροσύνη, πρέπει όμως και πριν να μην είχε γνωρίσει πάνω από ένα άντρα. Δοκιμάζονται πίνοντας αίμα ταύρου∙ αν καμιά απ' αυτές δεν λέει την αλήθεια, με τη δοκιμασία βρίσκει ευθύς την τιμωρία. Αν συμβεί περισσότερες γυναίκες να διεκδικούν την ιεροσύνη, προτιμάται μια δια κλήρου.
[1] Η απόσταση από το ιερό του Ηρακλή που βρίσκεται στο δρόμο της Βούρας ως το επίνειο των Αιγειρατών που έχει το ίδιο όνομα με την πόλη (Αίγειρα) είναι εβδομήντα δύο στάδια. Οι παραθαλάσσιοι Αιγειράτες δεν έχουν τίποτε αξιομνημόνευτο∙ από το επίνειο ως την άνω πόλη η απόσταση είναι δώδεκα στάδια.
[2] Η Αιγείρα στα έπη του Ομήρου έχει το όνομα Υπηρεσία• το τωρινό όνομα δόθηκε, όταν άκομα οι Ίωνες ήταν εδώ εγκατεστημένοι, για τον εξής λόγο: στρατός των Σικυωνίων επρόκειτο να εισβάλει στη χώρα τους• οι υπηρεσίες δεν πίστευαν πως είναι σε θέση να αντιμετωπιστούν σε μάχη τους Σικυώνιους• γι’ αυτό μάζεψαν όσα κατσίκια υπήρχαν στη χώρα τους και έδεσαν δάδες στα κέρατά τους• σε προχωρημένη ώρα της νύχτας άναψαν τις δάδες.
[3] Οι Σικυώμιοι, οι οποίοι πίστεψαν πως ήρθαν σύμμαχοι των υπηρεσιών και πως οι φλόγες ήταν φωτιές του επικουρικού στρατού, γύρισαν στη Σικυώνα. Οι υπηρεσίες άλλαξαν το όνομα της πόλης τους από τις Αίγες, και εκεί όπου κάθισε η επιβλητικότερη απ’ αυτές που ήταν επικεφαλής των άλλων έκαναν το ιερό της Αρτέμιδος αγροτέρας πιστεύοντας πως το κατά Σικυωνίων σόφισμα δε το εμπνεύστηκαν χωρίς τη συνεργασία της Αρτέμης.
[4] Φυσικά το όνομα Αιγείρα δεν επιβλήθηκε αμέσως αντί του παλιού ονόματος Υπηρεσία, όπως και τον Ωρέο της Εύβοιας υπήρχαν μερικοί που τον έλεγαν επί των ημερών μου Εστιαία, με το αρχαίο όνομα. Από τα αξιομνημόνευτα της Αιγείρας είναι ένα ιερό του Δία με λατρευτικό άγαλμα του που τον παριστάνει να κάθεται και που είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο της Πεντέλης της Αθήνας, του οποίου το πρόσωπο και τα άκρα των χεριών και των ποδιών είναι ελεφάντινα και το υπόλοιπο ξύλινο, στολισμένο με επιχρυσώματα και χρωματισμούς.
[5] Υπάρχει και ναός της Άρτεμης με άγαλμα σύγχρονης τέχνης• ως ιέρεια υπηρετεί μια παρθένος μεχρίς ότου παντρευτεί. Εδώ είναι στημένο και αρχαίο λατρευτικό άγαλμα που παριστάνει την Ιφιγένεια του Αγαμέμνονα, όπως λένε οι Αιγειράτες. Αν αληθεύει ο ισχυρισμός τους, είναι φανερό πως ο ναός αρχικά είναι της Ιφιγένειας.
[6] Υπάρχει και του Απόλλωνα ιερό, πολύ παλιό και το ίδιο το ιερό και οι ενεάτιες συνθέσεις• αρχαίο είναι και το ξύλινο λατρευτικό άγαλμα που παριστάνει το θεό γυμνό και πολύ μεγάλο• κανείς από τους ντόπιους δεν ήξερε τον πλάστη• όποιος όμως είδε τον Ηρακλή της Σικυώνας θα μπορούσε να υποθέσει πως και ο Απόλλωνας της Αιγείρας έγινε από τον ίδιο πλάστη, δηλαδή το Φλιάσιο Λαφαή.
[7] Σε ναό υπάρχουν
αγάλματα του Ασκληπιού που τον παριστάνουν όρθιο, καθώς και αγάλματα
του Σαράπι και της Ίσιδας αλλού, από μάρμαρο της Πεντέλης κι αυτά.
Εντελώς ιδιαίτερα τιμούν την Ουκρανία, άνθρωποι όμως δεν επιτρέπεται να
μπουν στο ιερό της. Στο ιερό της επονομαζόμενης Συρίας θεάς μπαίνουν σ’
ορισμένες μέρες, αφού υποβληθούν πριν σε καθιερωμένους καθαρμούς, μεταξύ
των άλλων και σχετικούς με τροφές.[8] Εξ’ αυτοψίας γνώρισα στην Αιγειρά και ένα κτίσμα που είχε μέσα άγαλμα Τύχης, η οποία κρατούσε το κέρας της Αμαλθείας• κοντά στην Τύχη υπήρχε φτερωτός Έρως, πράγμα που σημαίνει πως και στα ζητήματα του έρωτα ο ρόλος της τύχης είναι μεγαλύτερος από το ρόλο της ομορφιάς. Προσωπικά συμφωνώ με την ωδή του Πινδάρου, μεταξύ των άλλων και το ότι η Τύχη είναι μια από τις Μοίρες και πιο δυνατή από τις αδελφές της.
[9] Στο ίδιο οικοδόμημα της Αιγείρας υπάρχει και παράσταση ενός ανθρώπου, ήδη γερόντα, που φαίνεται να θρηνεί, καθώς και τριών γυναικών που βγάζουν τα βραχιόλια τους και ισάριθμων νεανίσκων, από τους οποίους ο ένας φοράει θώρακα. Λένε πως ο νέος με το θώρακα σκοτώθηκε σε ένα πόλεμο των Αχαιών, πολεμώντας με μεγάλη γενναιότητα ανάμεσα στους Αιγειράτες, και οι αδελφοί του έφεραν στο σπίτι την είδηση του θανάτου• γι’ αυτό οι αδελφές του παριστάνονται ν’ αφαιρούν τα κοσμήματά τους πενθώντας για το νεκρό• ο πατέρας ονομάζεται από τους ντόπιους Συμπαθής, γιατί και στην εικόνα φαίνεται αξιολύπητος.
[10] Υπάρχει ένας δρόμος κατευθείαν από το ιερό του Δία, ανάμεσα από τα βουνά, ανηφορικός, μήκους σαράντα σταδίων, ο οποίος οδηγεί στη Φελλόη, μια ασήμαντη πολίχνη που δεν κατοικούνταν συνεχώς ούτε όταν οι Ίωνες κατείχαν τη χώρα. Η περιοχή της Φελλόης είναι κατάλληλη για την καλλιέργεια της αμπέλου• στα πετρώδη μέρη υπάρχουν βελανιδιές και άγρια ζώα, ελάφια και αγριογούρουνα.
[11] Αν υπάρχουν ελληνικές πολίχνες με άφθονα για αρδεύσεις νερά, η Φελλόη πρέπει να συμπεριληφθεί σ’ αυτές. Ιερά θεών υπάρχουν για το Διόνυσο και για την Άρτεμη• της Άρτεμης το άγαλμα είναι χάλκινο και την παριστάνει να παίρνει βέλος από τη φαρέτρα• του Διονύσου το άγαλμα καλλωπίστηκε με ένα άλικο χρώμα (κινναβάρινο). Αν κανείς κατέβει από την Αιγείρα στο λιμάνι και εξακολουθήσει προς τα μπρος την πορεία, έχει δεξιά του δρόμο το ιερό της Αγροτέρας, όπου λένε πως είχε καθίσει οκλάζοντας η κατσίκα.
[12] Η γη των Αιγειρατών συνορεύει με των Πελληνέων, οι οποίοι είναι οι τελευταίοι Αχαιοί προς το μέρος της Σικυώνας και ενός τμήματος της Αργολίδας. Το όνομα η πόλη το πήρε, όπως ισχυρίζονται οι Πελληνείς από τον Πάλλαντα που λένε πως ήταν ένας από τους τιτάνες• κατά τη γνώμη όμως των Αργείων από άνδρα Αργείο Πέλληνα, ο οποίος λένε πως ήταν γιος του Φόρβαντα, γιου του Τριόπα.
[13] Μια πολίχνη ονομαζόμενη Δονούσσα, η οποία ήταν υπήκοος των Σικυωνίων και βρισκόταν ανάμεσα στην Αιγείρα και στην Πελλήνη, καταστράφηκε, από τους Σικυώνιους• λένε πως τη μνημόνευε και ο Όμηρος στον κατάλογο των εκστρατευόντων μαζί με τον Αγαμέμνονα, με το στίχο: και της Υπηρεσίας και της απότομης Δονόεσσας• ο Πεισίστρατος όμως, όταν μάζευε τα ομηρικά έπη που ήταν σκόρπια, και διατηρούνταν στη μνήμη εδώ και εκεί, τότε ο ίδιος ο Πεισίστρατος ή κάποιος από τους συνεργάτες του παραμόρφωσε το όνομα από άγνοια.
[14] Επίνειο των Πελληνέων είναι οι Αριστοναύτες. Από την παραθαλάσσια
Αιγείρα ως τους Αριστοναύτες είναι πορεία εκατόν είκοσι σταδίων• από
τους Αριστοναύτες ως την Πελλήνη η απόσταση είναι η μισή. Το όνομα
Αριστοναύτες λένε πως δόθηκε στο επίνειο, γιατί οι ήρωες που έπλευσαν με
την Αργώ είχαν προσορμιστεί και σ’ αυτό το λιμάνι.[1] Η πόλη των Πελληνέων βρίσκεται σε βουνό, του οποίου η κορυφή υψώνεται απόκρημνη και είναι γι’ αυτό ακατοίκητη. Η πόλη είναι χτισμένη χαμηλότερα και δεν είναι συνεχής, αλλά διαιρείται σε δύο μέρη από την κορυφή που εξέχει ανάμεσα. Στο δρόμο προς την Πελλήνη υπάρχει άγαλμα του Ερμή, του επικαλλούμενου δολοίου, ο οποίος γρήγορα εκτελεί ό,τι ευχηθούν οι άνθρωποι• είναι του «τετράγωνου» τύπου και έχει γένια και καπέλο στο κεφάλι.
[2] Στον ίδιο δρόμο, αλλά ήδη στην πόλη, υπάρχει ναός της Αθηνάς από πέτρα ντόπια με άγαλμα της θεάς χρυσελεφάντινο που λένε πως το έκανε ο Φειδίας πρωτού κάνει τα αγάλματα της Αθηνάς στην ακρόπολη των Αθηνών και στις Πλαταιές. Οι Πελληνείς λένε πως υπάρχει και ιερός χώρος άβατος της Αθηνάς ο οποίος προχωρεί βαθιά στη γη κάτω από το βάθρο του αγάλματος: ο αέρας από το άδυτο αυτό είναι υγρός, και επομένος κατάλληλος για τον ελέφαντα.
[3] Πιο πάνω από το ναό της Αθηνάς υπάρχει άλσος, περιφραγμένο με τοίχο, που είναι αφιερωμένος στην Άρτεμη, την επονομαζόμενη σωτείρα• την επικαλλούνται σε όρκους για σημαντικά ζητήματα• η είσοδος στο άλσος δεν επιτρέπεται σ’ άλλους ανθρώπους πλην των ιερέων, οι οποίοι είναι ντόπιοι, εκλεγόμενοι ιδίως από μέλη διακεκριμένων οικογενειών. Αντίκρυ στο άλσος της Σώτειρας υπάρχει ιερό του Διονύσου του επονομαζόμενου λαμπτήρος• γι’ αυτόν έχουν και γιορτή Λαμπτήρια, κατά την οποία φέρνουν δάδες στο ιερό τη νύχτα και στήνουν κρατήρες κρασιού σ’ όλη την πόλη.
[4] Οι Πελληνείς έχουν και ιερό του Απόλλωνος θεοξενίου με λατρευτικό άγαλμα χάλκινο• τελούνται και αγώνες Θεοξένια προς τιμή του Απόλλωνα, με συμμετοχή ντόπιων αθλητών και με χρηματικά έπαθλα για τη νίκη. Κοντά στο ιερό του Απόλλωνα υπάρχει ναός της Άρτεμης με λατρευτικό άγαλμα που την παριστάνει να τοξεύει. Στην αγορά είναι κατασκευασμένη δεξαμενή νερού• για λουτρά χρησιμοποιούν νερό βρόχινο, επειδή απ’ τις λίγες πηγές που είναι χαμηλότερα από την πόλη έχουν μόνο το νερό που πίνουν• η θέση των πηγών ονομάζεται Γλυκείαι.
[5] Υπάρχει και γυμναστήριο παλιό που το διαθέτουν προπάντων για την άσκηση των εφήβων• επικράτησε να μην γίνεται δεκτός κανείς ως πολίτης, αν δεν έχει εκπληρώσει πριν τις υποχρεώσεις του ως έφηβος. Εδώ είναι ο ανδριάντας ενός Πελληνέα προμάχου, γιου του Δρύωνα, που κέρδισε νίκες για παγκράτιο, μια στην Ολυμπία, τρεις στα Ίσθμια και δύο στη Νεμέα. Οι Πελληνείς έκαναν δύο ανδριάντες του από τους οποίους αφιέρωσαν τον ένα στην Ολυμπία και τον άλλο, που είναι λίθινος και όχι χάλκινος, στο γυμναστήριο.
[6] Λένε πως ο Πρόμαχος σ’ ένα πόλεμο μεταξύ Κορινθίων και Πελληνέων είχε σκοτώσει πολλούς αντιπάλους• λένε ακόμα πως είχε νικήσει στην Ολυμπία και το Σκοτουσσαίο Πουλυδάντα, όταν ο Πουλυδάμας είχε πάει για δεύτερη φορά στους ολυμπιακούς αγώνες, μετά την επιστροφή του στην πατρίδα από το βασιλιά των Περσών. Οι Θεσσαλοί όμως δεν παραδέχονταν πως ο Πουλυδάμας νικήθηκε και χρησιμοποιούν ως απόδειξη μεταξύ των άλλων τον σχετικό με τον Πουλυδάμαντα στίχο: ω Σκοτούσσα που έθρεψες τον Πουλυδάμαντα τον ανίκητο.
[7] Οι Πελληνείς λοιπόν σε εντελώς ξεχωριστή τιμή έχουν τον Πρόμαχο. Του Χαίρωνα όμως, ο οποίος κέρδισε δύο νίκες πάλης στον ισθμό και τέσσερις στην Ολυμπία δεν θέλουν ούτε απλώς το όνομα να αναφέρουν, υποθέτω γιατί κατάλυσε το συνταγματικό πολίτευμα της Πελλήνης και δέχτηκε από τον Αλέξανδρο του Φιλίππου το πιο επονείδιστο δώρο, να γίνει τύραννος της πατρίδας του.
[8] Έχουν και ένα ιερό της Ειλείθυιας οι Πελληνείς που βρίσκεται στο μικρότερο τμήμα της πόλης τους. Το ονομαζόμενο Ποσείδιο ήταν παλιότερα δήμος (αγροτικός συνοικισμός), επί των ημερών μας όμως είναι έρημο• το Ποσείδιο είναι χαμηλότερα από το γυμναστήριο και εξακολουθεί ως τώρα να θεωρείται περιοχή αφιερωμένη στον Ποσειδώνα.
[9] Σ’ απόσταση εξήντα περίπου σταδίων από την Πελλήνη βρίσκεται το Μύσαιο, ιερό της Μυσίας Δήμητρας, ιδρυμένο κατά την παράδοση Αργείο Μύσιο, που κατά τους Αργείους, έτυχε κι αυτός να δεχτεί στο σπίτι του τη Δήμητρα.
[10] Μέσα στο Μύσαιο, υπάρχει άλσος με παντός είδους δέντρα και άφθονο νερό από πηγές• γίνεται και μια γιορτή εκεί για τη Δήμητρα που διαρκεί επτά μέρες• κατά την τρίτη μέρα της γιορτής οι άνδρες αποσύρονται από το ιερό, και οι γυναίκες που μένουν μόνες εκτελούν τη νύχτα τις καθιερωμένες γι’ αυτές ιεροπραξίες• απομακρύνονται από το ιερό όχι μόνο οι άνδρες, αλλά και τα αρσενικά σκυλιά. Την άλλη μέρα οι άνδρες έρχονται στο ιερό, και οι γυναίκες τους εμπαίζουν και γελούν μ’ αυτούς, και με τη σειρά τους οι άνδρες κάνουν το ίδιο για τις γυναίκες.
[11] Σε μικρή απόσταση από το Μύσαιο υπάρχει ιερό του Ασκληπιού ονομαζόμενο Κύρος, όπου άνθρωποι βρίσκουν από το θεό τη γιατρειά τους. Πηγάζει και εδώ νερό• στη πιο μεγάλη απ’ τις πηγές είναι στημένο το άγαλμα του Ασκληπιού. Από τα ποτάμια που κατεβαίνουν από τα βουνά πάνω από την Πέλληνη, το προς το μέρος των Αιγειρών ονομάζεται Κριός, από τον τιτάνα Κριό.
[12] Κριός ονομάζεται και ένα άλλο ποτάμι που πηγάζει από το όρος Σύπιλο και χύνεται στον Έρμο ποταμό. Εκεί που είναι τα όρη των Πελληνέων προς τους Σικυώνιους βρίσκεται ο ποταμός Σύθας, τελευταίος από τους ποταμούς της Αχαϊας ο οποίος χύνεται στη θάλασσα της Συκιώνας.
ΑΧΑΪΚΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑ κεφ. 26 & 27
