Του δασολόγου Παύλος Κωνσταντινίδης:
Οι πυρκαγιές σε ελατοδάση δεν είναι απλώς γεγονότα φυσικής διαταραχής· συνιστούν οικολογικές καταστροφές με μόνιμο χαρακτήρα. Η πρόσφατη πυρκαγιά στο ελατοδάσος του Φενεού αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός οικοσυστήματος που δεν πρόκειται να ανακάμψει φυσικά ούτε τεχνητά. Ο λόγος βρίσκεται στη βιολογία του ίδιου του ελάτου (Abies cephalonica), το οποίο, αντίθετα με άλλα είδη, δεν είναι πυροανθεκτικό, δεν διαθέτει προσαρμογές στην πυρκαγιά και δεν έχει καμία δυνατότητα φυσικής ή τεχνητής αναγέννησης μετά την καύση.
1. Εισαγωγή
Το ελληνικό έλατο (Abies cephalonica) είναι ένα ενδημικό είδος που διαμορφώνει ορεινά δάση μεγάλης οικολογικής, αισθητικής και υδρονομικής αξίας. Σε αντίθεση με άλλα μεσογειακά είδη, όπως η χαλέπιος πεύκη, το έλατο δεν έχει εξελιχθεί να επιβιώνει ή να εκμεταλλεύεται τις πυρκαγιές. Αντιθέτως, η φωτιά για το έλατο δεν είναι αναζωογόνηση, είναι εξολόθρευση.
2. Οι συνέπειες της φωτιάς στην αναπαραγωγή του ελάτου
Το έλατο αναπαράγεται αποκλειστικά μέσω σπόρων που βρίσκονται σε κώνους, οι οποίοι ωριμάζουν το φθινόπωρο. Αυτοί οι σπόροι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στη θερμότητα. Σε μια υψηλής έντασης πυρκαγιά, όπως αυτή που έπληξε το δάσος του Φεβρουαρίου, η θερμική ενέργεια είναι αρκετή για να καταστρέψει όχι μόνο τα ώριμα δέντρα, αλλά και τους σπόρους που βρίσκονται στο έδαφος ή πάνω στα δέντρα. Σε αντίθεση με την πεύκη, το έλατο δεν έχει ρητινώδεις κώνους που ανοίγουν με τη φωτιά, δεν έχει καμία τέτοια προσαρμογή.
Η συνέπεια είναι απλή και τρομακτική: μετά από τέτοια πυρκαγιά, δεν απομένει γενετικό υλικό για φυσική αναγέννηση.
3. Γιατί η αναδάσωση είναι αδύνατη
Η τεχνητή αναδάσωση ενός ελατοδάσους που κάηκε ολοσχερώς αποτελεί, στην πράξη, ανέφικτο έργο. Το έλατο είναι είδος σκιόφιλο, δηλαδή απαιτεί σκιά για να βλαστήσει και να αναπτυχθεί. Σε έκθετα, γυμνά τοπία, όπως αυτά που προκύπτουν μετά από πυρκαγιά, τα νεαρά φυτά εκτίθενται σε ακραίες θερμοκρασίες, ισχυρή ηλιακή ακτινοβολία και φλοιόκαυση.
Η φλοιόκαυση (θέρμανση και καταστροφή του λεπτού φλοιού των νεαρών δενδρυλλίων) προκαλεί θάνατο των μικρών δέντρων κατά τα πρώτα κρίσιμα χρόνια. Ακόμη κι αν η φύτευση πραγματοποιηθεί με επιτυχία, η επιβίωση είναι ελάχιστη.
Η αναδάσωση με τεχνητά μέσα προϋποθέτει ενδιάμεση δενδρώδη σκιά, κάτι που λείπει εντελώς μετά την καταστροφή. Και χωρίς αυτή τη σκιά, το έλατο δεν μπορεί να σταθεί ούτε για μία άνθηση.
4. Οικολογικές συνέπειες
Η απώλεια ενός ελατοδάσους δεν σημαίνει μόνο την απουσία δέντρων. Σημαίνει την κατάρρευση ενός ολόκληρου μικροκλίματος:
Την απώλεια δροσιάς και συγκράτησης υγρασίας στα εδάφη.
Τη διάλυση της οριζόντιας ρίζας που προλάμβανε τη διάβρωση.
Την καταστροφή ενδιαιτημάτων για σπάνια είδη πανίδας και χλωρίδας.
Την πλήρη μετατροπή του τοπίου σε ένα ξηρό, εκτεθειμένο οικοσύστημα, με κυρίαρχο τον θάμνο ή –στην καλύτερη περίπτωση– τις θερμόφιλες αείφυλλες πλατύφυλλες.
5. Συμπεράσματα – Μια Εθνική Υποχρέωση
Η πυρκαγιά στο ελατοδάσος του Φενεού είναι ένα ακόμη "καμένο δάσος". Είναι το τέλος μιας χιλιετούς ισορροπίας. Ένα οικοσύστημα που χτίστηκε με ρυθμό αιώνων, καταστράφηκε σε λίγες ώρες. Και δεν πρόκειται να ξαναγίνει, ούτε με θαύμα.
Οφείλουμε να αλλάξουμε ριζικά την πολιτική πρόληψης και προστασίας τέτοιων οικοσυστημάτων, γιατί όταν χαθούν, δεν ανακτώνται. Η διαχείριση ελατοδασών πρέπει να δώσει έμφαση στην προληπτική πυροπροστασία, στη διατήρηση μεικτής δομής και στη δημιουργία "πράσινων διαδρόμων" που λειτουργούν ως αντιπυρικές ζώνες με φυσικό τρόπο.
Εάν καεί το έλατο, δεν αφήνει πίσω του στάχτη μόνο. Αφήνει ένα βουβό ερώτημα: Πού ήμασταν όταν καιγόταν;
Πηγή: ελεύθερα βουνά χωρίς αιολικά
Καλημέρα σε όλους....