Της ΜΑΡΙΑΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ
«Δε θα έπρεπε να εκπλήσσεται κανείς που στην Ελλάδα εμφανίστηκε ένας σκηνοθέτης για τον οποίο ποίηση και φιλοσοφία είναι ένα». Ο Γάλλος κριτικός κινηματογράφου Michel Ciment μιλά για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Τον Έλληνα σκηνοθέτη που απέκτησε διεθνή φήμη και διακρίθηκε για το σπουδαίο του έργο. Βραβεία σε φεστιβάλ, ο Χρυσός Φοίνικας για το «Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα», η αποθέωση των κριτικών, η εκτίμηση των καλλιτεχνών, απέδειξαν όλα αυτά τα χρόνια ότι δεν αναλώθηκε σε εμπορικές επιτυχίες, ούτε κυνήγησε την εφήμερη δόξα. Ο Ingmar Bergman είπε για τον «Μελισσοκόμο» ότι είναι «αριστούργημα, μια εμπειρία απίστευτα συγκλονιστική». O Wim Wenders δήλωνε μαγεμένος μετά τις Κάννες το 1995 και το «Βλέμμα του Οδυσσέα», πιστεύοντας ότι είναι μια ταινία που θα μείνει στην ιστορία. Δεν είχε άδικο. Όπως και οι περισσότερες -αν όχι όλες- ταινίες του.
Ο Αγγελόπουλος δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις Νομικές Σπουδές στην Αθήνα. Πήγε στο Παρίσι και διδάχθηκε γαλλική φιλολογία, εθνολογία, κινηματογράφο. Το 1964 επέστρεψε στη χώρα και το 1968 δημιούργησε την πρώτη του ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Εκπομπή». Δύο χρόνια αργότερα, σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία, την «Αναπαράσταση». Ακολούθησε μια πλούσια φιλμογραφία, κυρίως σε περιεχόμενο και ουσία. Ταινίες που σκιαγράφησαν την Ελλάδα με το δικό του κώδικα, με τη δική του γλώσσα. Ο αργός ρυθμός, τα γοητευτικά κάδρα, οι συμβολισμοί, η ατμόσφαιρα, η ποιητικότητα. Δημιούργησε ένα κινηματογραφικό σύμπαν εντελώς διαφορετικό και μοναδικό από αυτό που κυριαρχούσε στο ελληνικό τοπίο. Είναι αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι παρέμεινε πιστός στο προσωπικό του ύφος μέχρι το τέλος. Ο Geoff Andrew, μετά την προβολή του «Τοπίου στην Ομίχλη», είπε ότι «είναι μάλλον ο πιο ξεχωριστός σκηνοθέτης στον κόσμο επειδή μετά από πέντε δευτερόλεπτα καταλαβαίνεις ότι βλέπεις μια ταινία του». Και το να έχεις προσωπικό στυλ και μάλιστα αναγνωρίσιμο, είναι μεγάλο προσόν.
Την Πέμπτη, συμπληρώνεται ένας χρόνος από τον αιφνίδιο θάνατο του Αγγελόπουλου. Η είδηση ότι σκοτώθηκε σε τροχαίο στη Δραπετσώνα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας «Η Άλλη Θάλασσα», συγκλόνισε τους πάντες. Εγχώριος και διεθνής Τύπος εκφράστηκε με λόγια που προκάλεσαν βαθιά συγκίνηση και περηφάνια για τον Έλληνα κινηματογραφιστή. Από τις 24 ως τις 30 Ιανουαρίου, σε δέκα κινηματογράφους της πόλης θα προβάλλονται ταινίες του. Συγκεκριμένα, το αφιέρωμα θα περιλαμβάνει την «Εκπομπή», την «Αναπαράσταση», τις «Μέρες του ‘36», το «Θίασο», τους «Κυνηγούς», το «Μεγαλέξανδρο», την «Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη», το «Ταξίδι στα Κύθηρα», το «Μελισσοκόμο», το «Τοπίο στην Ομίχλη», το «Μετέωρο Βήμα του Πελαργού», το «Βλέμμα του Οδυσσέα», το «Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα», το «Λιβάδι που Δακρύζει», τη Σκόνη του Χρόνου».
Κλείνοντας, θα ήθελα να αναδημοσιεύσω μερικά αποσπάσματα από συνεντεύξεις που είχε δώσει μιας και είναι χρήσιμο –το λιγότερο- να ακούς τις σκέψεις ανθρώπων με αφοσίωση στον πολιτισμό και την τέχνη. Η στάση ζωής ενός καλλιτέχνη τέτοιου βεληνεκούς συνδέεται με το έργο του και τον χαρακτηρίζει. Και οι απόψεις του για την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική κατάσταση, γεννούν προβληματισμό και σκέψεις. Το 2011, μίλησε σε μια ιταλική εφημερίδα λίγο πριν τα γυρίσματα της τελευταίας και ημιτελούς ταινίας του. «Η κατάσταση που ζούμε είναι τρομερή. Όλα αυτά για τα οποία είχαμε παλέψει δεν έγιναν πραγματικότητα. Η οικονομική και χρηματιστηριακή κρίση της χώρας μου με αφήνει άναυδο, δε βλέπω αδιέξοδο. Έζησα τη ναζιστική εισβολή και τη δικτατορία των συνταγματαρχών, αλλά στο τέλος αυτής της κρίσης δε βλέπω φως. Ολοκληρώθηκε ένας αιώνας γεμάτος ελπίδες και καταστροφικά συμβάντα και ίσως είναι σωστό να προβληματισθούμε.» Απαισιόδοξος αλλά ίσως απογοητευμένος από μια χώρα που αγάπησε με πάθος. Και η αγάπη δημιουργεί προσδοκίες. Βλέποντας τις προσδοκίες του να διαλύονται, εξέφρασε τους φόβους του. Φοβόταν την απελπισία του κόσμου πια, ακόμα και τους καλλιτέχνες, όπως υποστήριζε. Τις αναταραχές στις πλατείες και τους νεκρούς στους δρόμους. Η τέχνη όμως παρέμενε ελπίδα για εκείνον. Έλεγε ότι ανθίζει σε δύσκολους καιρούς. Και ότι αυτό που χρειάζεται είναι μια επίθεση πολιτισμού για να σωθεί η ψυχή των ανθρώπων…
ysterografa.gr
Ο Αγγελόπουλος δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις Νομικές Σπουδές στην Αθήνα. Πήγε στο Παρίσι και διδάχθηκε γαλλική φιλολογία, εθνολογία, κινηματογράφο. Το 1964 επέστρεψε στη χώρα και το 1968 δημιούργησε την πρώτη του ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Εκπομπή». Δύο χρόνια αργότερα, σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία, την «Αναπαράσταση». Ακολούθησε μια πλούσια φιλμογραφία, κυρίως σε περιεχόμενο και ουσία. Ταινίες που σκιαγράφησαν την Ελλάδα με το δικό του κώδικα, με τη δική του γλώσσα. Ο αργός ρυθμός, τα γοητευτικά κάδρα, οι συμβολισμοί, η ατμόσφαιρα, η ποιητικότητα. Δημιούργησε ένα κινηματογραφικό σύμπαν εντελώς διαφορετικό και μοναδικό από αυτό που κυριαρχούσε στο ελληνικό τοπίο. Είναι αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι παρέμεινε πιστός στο προσωπικό του ύφος μέχρι το τέλος. Ο Geoff Andrew, μετά την προβολή του «Τοπίου στην Ομίχλη», είπε ότι «είναι μάλλον ο πιο ξεχωριστός σκηνοθέτης στον κόσμο επειδή μετά από πέντε δευτερόλεπτα καταλαβαίνεις ότι βλέπεις μια ταινία του». Και το να έχεις προσωπικό στυλ και μάλιστα αναγνωρίσιμο, είναι μεγάλο προσόν.
Την Πέμπτη, συμπληρώνεται ένας χρόνος από τον αιφνίδιο θάνατο του Αγγελόπουλου. Η είδηση ότι σκοτώθηκε σε τροχαίο στη Δραπετσώνα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας «Η Άλλη Θάλασσα», συγκλόνισε τους πάντες. Εγχώριος και διεθνής Τύπος εκφράστηκε με λόγια που προκάλεσαν βαθιά συγκίνηση και περηφάνια για τον Έλληνα κινηματογραφιστή. Από τις 24 ως τις 30 Ιανουαρίου, σε δέκα κινηματογράφους της πόλης θα προβάλλονται ταινίες του. Συγκεκριμένα, το αφιέρωμα θα περιλαμβάνει την «Εκπομπή», την «Αναπαράσταση», τις «Μέρες του ‘36», το «Θίασο», τους «Κυνηγούς», το «Μεγαλέξανδρο», την «Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη», το «Ταξίδι στα Κύθηρα», το «Μελισσοκόμο», το «Τοπίο στην Ομίχλη», το «Μετέωρο Βήμα του Πελαργού», το «Βλέμμα του Οδυσσέα», το «Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα», το «Λιβάδι που Δακρύζει», τη Σκόνη του Χρόνου».
Κλείνοντας, θα ήθελα να αναδημοσιεύσω μερικά αποσπάσματα από συνεντεύξεις που είχε δώσει μιας και είναι χρήσιμο –το λιγότερο- να ακούς τις σκέψεις ανθρώπων με αφοσίωση στον πολιτισμό και την τέχνη. Η στάση ζωής ενός καλλιτέχνη τέτοιου βεληνεκούς συνδέεται με το έργο του και τον χαρακτηρίζει. Και οι απόψεις του για την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική κατάσταση, γεννούν προβληματισμό και σκέψεις. Το 2011, μίλησε σε μια ιταλική εφημερίδα λίγο πριν τα γυρίσματα της τελευταίας και ημιτελούς ταινίας του. «Η κατάσταση που ζούμε είναι τρομερή. Όλα αυτά για τα οποία είχαμε παλέψει δεν έγιναν πραγματικότητα. Η οικονομική και χρηματιστηριακή κρίση της χώρας μου με αφήνει άναυδο, δε βλέπω αδιέξοδο. Έζησα τη ναζιστική εισβολή και τη δικτατορία των συνταγματαρχών, αλλά στο τέλος αυτής της κρίσης δε βλέπω φως. Ολοκληρώθηκε ένας αιώνας γεμάτος ελπίδες και καταστροφικά συμβάντα και ίσως είναι σωστό να προβληματισθούμε.» Απαισιόδοξος αλλά ίσως απογοητευμένος από μια χώρα που αγάπησε με πάθος. Και η αγάπη δημιουργεί προσδοκίες. Βλέποντας τις προσδοκίες του να διαλύονται, εξέφρασε τους φόβους του. Φοβόταν την απελπισία του κόσμου πια, ακόμα και τους καλλιτέχνες, όπως υποστήριζε. Τις αναταραχές στις πλατείες και τους νεκρούς στους δρόμους. Η τέχνη όμως παρέμενε ελπίδα για εκείνον. Έλεγε ότι ανθίζει σε δύσκολους καιρούς. Και ότι αυτό που χρειάζεται είναι μια επίθεση πολιτισμού για να σωθεί η ψυχή των ανθρώπων…
ysterografa.gr
