«Ορεινό συγκρότημα στη ΒΔ. πλευρά του νομού Κορινθίας, σύνορα με το Ν. Αχαΐας. Η αρχαία ονομασία του βουνού ήταν Χελυδόρεα, ονομασία που αναφέρεται και σήμερα σε πολλά κείμενα. Έχει αναφερθεί και ως Μαυρονόρος. Εκτείνεται στα βόρεια της Κυλλήνης (Ζήριας), από την οποία χωρίζεται με τον αυχένα / διάβαση (1.350 μ.) του Γέρου, τον Όλβιο ποταμό (που καταλήγει στην πόλη του Φενεού) και το ρέμα της Φόνισσας (που καταλήγει στον Κορινθιακό κόλπο). Από τις απολήξεις του Χελμού (Τούρλα / Λιβαδάκι και Μαρμάτι) στα δυτικά χωρίζεται με τον αυχένα /διάβαση (1.370 .μ.) του Βελατουριού και τον ποταμό Κριό, ενώ ανατολικά χωρίζεται από το βουνό Δραγουνέρα (Πιτσαδέϊκο Βουνό) με τον
αυχένα (930 μ.) των Σοφιανών και το ρέμα Σκουπαίϊκο. Τα υψώματα του Σαραντάπηχου και της Εβροστίνας (ή Ζάχολης) δεν μπορούν να θεωρηθούν ξεχωριστά βουνά (όπως αναφέρονται σε πολλά βιβλία και άρθρα) γιατί δεν υπάρχουν σαφή γεωγραφικά και ορεογραφικά όρια, που να τα ξεχωρίζουν από το συγκρότημα του Μαύρου Όρους. Τα πετρώματά του είναι κροκαλοπαγή και ασβεστόλιθοι. Η ψηλότερη κορυφή του είναι ο Προφήτης Ηλίας (τοπική ονομασία,) ύψους 1.756 μ. Άλλες ψηλές του κορφές είναι Αετορράχη, 1.223 μ., Αργαλιοί, 1.267 μ., Γαϊδουρόρραχη 1.500 – 1.580 μ., Εβροστίνα ή Βροστίνα ή Ευρωστίνα, 1.208 μ., Κάρκαρα 1.471 μ., Καψάλα 1.416 μ., Κορακοφωλιά 1.473 μ., Κουβέλι 1.425 μ., Μικρόν Όρος 1.609 μ., Παρατηρητήριον ή Βελατούρι 1.460 μ., Προφήτης Ηλίας 1.278 μ., Σκούφια 1.636 μ., Τουρλή 1.143 μ., Ψηλή Ράχη 1.37 μ. και Ψήλωμα 1.112 μ. Στη βόρεια πλευρά και κοντά στη Μονή του Προφήτη Ηλία, σε ύψ. 830 μ. περίπου, βρίσκεται το μικρό δίδυμο σπήλαιο του Αγίου Νεκταρίου Σοπωτού Εβροστίνας, διαστάσεων 20Χ10 μ. Το Σαραντάπηχο (1.250 μ.) λόγω και της τουριστικής του υποδομής (πριν από τον Β΄Π.Π., προσήλκυε ορειβάτες –χιονοδρόμους, που επιδίδονταν στις χιονοδρομίες, ενώ εκεί έγιναν και οι χιονοδρομικοί αγώνες (3ο πανελλήνιο πρωτάθλημα) του 1934. Ανάβαση στην κορυφή μπορεί να γίνει από το διάσελο, 1.540 μ., απ’ όπου περνά ο ορεινός δρόμος Σοφιανά – Καρυά σε 0300ω. περίπου» (Νέζη Νίκου 2010:65)Οι Νεραϊδόκηποι (στο Γελλήνι, δήμου Τρικάλων νομού Κορινθίας)
«Σε μια ράχη στο Μακριόρος (Μαύρο Όρος) ψηλά, σ’ ένα απόκρημνο μέρος που δεν μπορούν να παν ούτε άνθρωποι ούτε ζώα, είναι δυο ζώνες από χορτάρι και άγρια χαμόκλαδα, όλο το καλοκαίρι είναι τα μέρη εκείνα καταπράσινα. Τα λεν Νεραϊδόκηπους. Εκεί κάθονται Νεράϊδες που ποτίζουν και σκαλίζουν τους Νεραϊδόκηπους. Κάποτε – κάποτε οι Νεράϊδες γλεντοκοπάνε με τα λαλούμενα και ντουφεκάνε. Τα ‘χω ακουσμένα εγώ πολλές φορές. Περνάει το δαιμονικό». (Πολίτου Γ.Νικ.1904: Παραδόσεις, μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού, τόμος Β’ σ.404, εκδ. «Ιστορική έρευνα»)
Τούτη τη φορά σκοπεύουμε να προσεγγίσουμε το Μαύρο Όρος από την κάτω μεριά. Χειμωνιάτικα είχαμε βγει στο Μαύρο Όρος από το χωριό Καρυά Κορινθίας και περιηγηθήκαμε στις ψηλές κορφές, Προφήτης Ηλίας, 1.756μ. και συγκεκριμένα γύρο από το πέταλο των κορφών. Μας είχε εντυπωσιάσει το ανάγλυφο των κορφών και τα βράχια του. Τα κοιτάζαμε και τα ξανακοιτάζαμε από ψηλά, ανατολικά και βλέπαμε κάποια δημοσιά που ελίσσονταν στα ριζά του πέταλου. Θες η ομίχλη που ανέβαινε από κάτω και η ώρα, έπρεπε να την κάνουμε. Περιοριστήκαμε στον χάρτη που μας έδειχνε το δρόμο των Σοφιανών και μετά συνέχιζε για τις ονομασίες στον χάρτη, πάντα Γελλήνι (Σπαρτιναίίκα), Λαγκαδαίίκα, Κρυσταλλοπηγή, ονόματα σκέτα, που στο χιονισμένο πεδίο των κορφών και της ομίχλης που μάς σκέπαζε δεν βλέπαμε τίποτα και έγραφαν στην φαντασία μας εξώκοσμα.
…Τώρα είμαστε κατακαλόκαιρο φορτωμένοι
στο όχημα, τρεις και ο Χαν ο σκύλος, τέσσερις – δυο ζευγάρια για
σκαρφάλωμα στα βράχια – και έχουμε φτάσει κιόλας στο χ. Σοφιανά, με
σκοπό να γνωρίσουμε το «κάτω μέρος» του Μαύρου όρους, με τα εντυπωσιακά
βραχώματα που τα φανταζόμαστε. Η περιοχή ημιορεινή, στο νομό Κορινθίας,
με λόφους, αμπέλια, σταφίδα, ελιές και στα ρέματα πλατάνια και οξιές.
Είναι πολύ ωραίος ο τόπος μας!
Σοφιανά τα, υψ. 940μ. οικισμός στις
πλαγιές του Μαύρου Όρους, δήμου Ξυλοκάστρου νομού Κορίνθου. Στα 1928
είχε 130 κατοίκους, 1940 > 195, 1951 > 152, 1961 > 60, 1971
> 31, 1981 > 103, 1991 > 148, 2001 > 87.
Μέχρι τα Σοφιανά
περάσαμε από τα χωριά: Πελλήνη(1), με τις αρχαιότητες στην παρακείμενη
κορφούλα, Δενδρό, Ρέθι. Στο Ρέθι διασταυρωθήκαμε με το ρέμα της
Φόνισσας. Το ρέμα αυτό ξεκινά από τις κορφές Μικρό όρος,1.609μ. –
1.571μ. του Μαύρου όρους περνάει από τα Παγκαλιάνικα, Ρέθι, Αμφιθέα,
Ζαχουλίτικα, και εκβάλει στον Κορινθιακό μεταξύ των οικισμών: Κάτω
Λουτρό και Καμάρι.
Συνεχίζουμε επί της δημοσιάς και στην επόμενη διασταύρωση διαβάζουμε ένδειξη αριστερά Μονή Εισοδίων Θεοτόκου και δεν κάνουμε κατά κει, άσε τώρα. Στην επόμενη όμως, όπου εκκλησούλα, κάνουμε αριστερά επάνω. Χωματόδρομος που προβληματίζει τον Στάθη, κίνηση διστακτική μέχρι που συναντάμε από την αντίθετη κατεύθυνση αγροτικό όχημα που κατεβαίνει. Ρωτάμε για τον δρόμο και μας λέει ο άνθρωπος. «Δεν ξέρω εάν θα βγείτε πάνω, αυτός ο δρόμος πάει στην Καρυά περνάει και από το μοναστήρι της Παναγιάς, αλλά έχει νεροφαγώματα και είναι καμιά δεκαριά και βάλε χιλ. μάκρος..» Τον ευχαριστούμε και γυρίζουμε κατά κάτω. Οι κορφές εμφανίζονται ψηλά και το μοναστήρι πούναι φωλιασμένο ανάμεσα στις κορφές Μικρό Όρος και το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, που τον χειμώνα στεκόμασταν και θαυμάζαμε το πέταλο. Συναντάμε κάνα – δυο ποιμενικές εστίες σε χαρακτηριστικά σημεία του δρόμου, στα ριζά από μεγάλους βράχους, με απλωμένα ρούχα στο φράχτη, απόδειξη ότι λειτουργείται το μέρος και παρουσία νερολάστιχου που τρέχει ασταμάτητα. Να διατηρούν γίδια ή πρόβατα; Πέφτουμε εκ νέου στην δημοσιά και φτάνουμε στον οικ. Γελλήνι (Σπαρτιναίίκα), που είναι ο τόπος πνιγμένος στην βλάστηση. Πριν όμως φτάσουμε πέφτουμε σε σπίτι ανοικτό, όπου οι άνθρωποι μεσημέρι κάθονται στη δροσιά της αυλής και τους χαιρετάμε. Σηκώνονται απ’ τις καρέκλες και εμείς έχοντας διαβάσει ένδειξη προς Άγιο Γιάννη, δείχνουμε ότι πάμε κατά κει. Τα σκαλοπάτια που ανηφόριζαν μπροστά από την οικία είχαν καθαριστεί και δεν σταματάμε. Πάμε πιο πάνω δήθεν για το έτσι, βλέπουμε ένδειξη για Άγιο Γιάννη και επειδή είμαστε σε χωματόδρομο ξαναγυρνάμε πίσω στη δημοσιά. Είμαστε ακριβώς από κάτω, χαμηλά του Προφήτη Ηλία της κορφογραμμής αλλά το μόνο που μπορούμε να δούμε είναι οι κορφές και τα βράχια, οι μονόλιθοι που ξεπροβάλλουν σε κάθε στροφή της δημοσιάς και κλέβουν την παράσταση. Περνάμε ξανά μπροστά από το ανοικτό με τους ανθρώπους σπίτι, μας καλούν, αλλά εμείς έχουμε ραντεβού με την ιστορία (μακάρι να ξέρουμε τι θέλουμε)! Απαντούμε ότι «ευχαριστούμε αλλά ήρθαμε να δούμε την περιοχή, ώρα πούναι τώρα» και βγαίνουμε στην δημοσιά. Περνάμε το Σκουπαίϊκό ρέμα που η περιοχή είναι πνιγμένη στη οργιαστική βλάστηση, δίπλα σε ρεματιά, μονόλιθοι ξεπροβάλλουν στις πλαγιές μέσα από την βλάστηση, γίγαντες υπερφυσικοί. Μονόλιθοι, μεγάλοι βράχοι, μονοκόμματοι. Το πετρώματα εδώ είναι κροκαλοπαγή και ασβεστόλιθοι. Είναι μέρος του βόρειου τόξου του Μοριά, που ορθώνονται – εμφανίζονται και εντυπωσιάζουν στον χώρο, όπως απ’ την άλλη μεριά του βουνού, στην Παναγιά του βράχου.
Γελλήνη (Σπαρτιναίικα) τα, υψ. 950μ.
οικισμός στις πλαγιές του Μαύρου όρους, δήμου Ξυλοκάστρου νομού
Κορινθίας. Στα 1928 είχε 303 κατοίκους, 1940 > 207, 1951 > 2, 1961
> 0, 1971 > 0, 1981 > 3, 1991 > 50, 2001 >
Όπως
κινούμαστε, διακρίνω δεξιά μου την πρόσοψη του δημοτικού σχολείου (τόχα
διαβάσει), ενός απίστευτου κτίσματος μέσα στο πουθενά. Βλέπω και ένα
εξωκλήσι, όμορφο αλλά ωραιότερο το ξεχωριστό περίτεχνο καμπαναριό,
επίσης στο πουθενά. Εικόνες που περνούν μπροστά μου, που δεν προλαβαίνω
να τις αφομοιώσω ότι εδώ θάταν κάποτε οικισμός με κόσμο και αυτά είναι
μερικά αριστουργήματα, δείγματα που απόμειναν για να θυμίζουν το
παρελθόν και τα έργα των ανθρώπων. Βλέπουμε ξύλινη εγκατάσταση στα δεξιά
του δρόμου, με ωραίο περιβάλλοντα χώρο και απέναντι, αριστερά, ένας
τεράστιος μονόλιθος μέσα σε βλάστηση. Σκέφτομαι, ωραίος χώρος για
κατασκήνωση βάσης και παιχνίδι με τα βράχια..
Μετά παίρνει τη θέση της η ίδια η φύση. Στην στροφή του δρόμου, εκεί που αυτός διέρχεται το ρέμα, σταματάμε. Έχουν προηγηθεί άνθρωποι και δροσίζονται στην πηγή. Το μέρος το σκιάζει ένας τεράστιος μονόλιθος που στέκει αρνητικά, γέρνει από πάνω μας. Ο Γιώργος προλαβαίνει να ξεφωνίζει: ρε συ, μήπως πέσει στο κεφάλι μας!
Πάμε στην πηγή να δροσιστούμε και
χαιρετάμε τους ανθρώπους. Ευτυχώς έχουμε το Χαν μαζί μας και η κουβέντα
γυρίζει αλλού. Πού να πούμε ότι κοιτάζουμε τα βράχια και να μας
πιστέψουν οι άνθρωποι! Μένει ο Στάθης με το σκύλο και τους ανθρώπους και
αποφασίζουμε με το Γιώργο να κάνουμε μία βόλτα στα βράχια της ρεματιάς.
Με δυσκολία καταφέρνουμε επί του εδάφους μερικά μέτρα. Ο βράχος από το
έδαφος ξεκινάει με αρνητική κλίση, συμπαγής και δεν μπορούμε να δούμε
που τελειώνει. Ο μονόλιθος στέκεται στην αριστερή πλευρά ρεματίτσας ενώ
δεξιά είναι πιο βατά τα πράγματα, με πλατάνια. Δεν χρειάζεται να κάνουμε
κάτι περισσότερο, είναι ένας ωραίος βράχος και τρομάζουμε να γυρίσουμε
πίσω, εγώ καβάλα στον Γιώργο που προπορεύεται γιατί γλιστράω! Ούφ!
Ευτυχώς ο Στάθης μιλάει με τους ανθρώπους και δεν χρειάζεται προς το
παρόν να του αναφέρουμε για τον μονόλιθο. Βλέπουμε την ξερολιθιά του
παλαιού γεφυριού κάτω από τον δρόμο, το νερό που κατακαλόκαιρο τρέχει,
τους νερόμυλους (στον χάρτη) πάνω και κάτω από το δρόμο.
Φεύγουν οι άνθρωποι, καθόμαστε για λίγο αμίλητοι, αποσβολωμένοι στην ομορφιά της φύσης και μετά ανηφορίζουμε στα Λαγκαδαίίκα.
Λαγκαδαίίκα τα, υψ.850μ. οικισμός στις
πλαγιές του Μαύρου Όρους, δήμου Ξυλοκάστρου νομού Κορινθίας. Στα 1928
είχε 246 κατοίκους, 1940 > 141, 1951 > 7, 1961 > 19, 1971 >
1, 1983 > 3, 1991 >110 , 2001 > 19 και σταματάμε σε κομβικό
σημείο, όπου κι άλλοι επισκέπτες βρίσκονται σταματημένοι κι έχουν πιάσει
τα σκιερά στασίδια. Βλέπουμε ένα κτίσμα, κάτι σαν ναός και όχι, δίπλα
ένα καμπαναριό στα μπετά και σταυρό στην κορυφή, με ταμπλώ στην είσοδο
γεμάτο με εικόνες του ελληνικού κινηματογράφου του ΄60 – ΄70!. Δεν
προχωρώ πιο μέσα, γιατί έχει ανθρώπους που κάτι κάνουν και είναι και
μεσημέρι. Επί του δρόμου διαβάζουμε ενδείξεις για Καλλιθέα και Πύργος
λοξά δεξιά και ευθεία Κρυσταλλογηγή και πάμε για Κρυσταλλοπηγή.
Κρυσταλλοπηγή
(έως 1955 Τουρτουραίίκα), οικισμός κοινότητας Λαγκαδαίικων. Στα 1928
είχε (-) κατοίκους, 1940 > 156, 1951 > 20, 1061 > (-)
Ο
δρόμος ανηφορίζει, βλέπουμε στα δεξιά μας διάσπαρτα μερικά κτίσματα και
τον ναό με το ξέμπαρκο κωδωνοστάσιο, βράχια να ορθώνονται από την
βλάστηση. Κάποτε εδώ ήταν οικισμός, με σπίτια και ζωή..
Ανηφορίζουμε
και συναντάμε ένδειξη Ι. μονή Αγίου Κωνσταντίνου με εικονοστάσι, σημαία
και παγκάκι. Σταματάμε και βλέπουμε τη μονή κολλημένη στο βράχο. Απ’ το
σημείο που στεκόμαστε φεύγει συρματόσχοινο και οδηγεί στη μονή, κάτι
χρήσιμο λόγω της τοποθεσίας. Στην συνέχεια ανηφορίζουμε στο οροπέδιο
Ποντά, 1000μ. Δυο – τρία εγκαταλελειμμένα παλιά κτίρια, ωραίος τόπος με
παλιές καλλιέργειες, θέα ανοικτή προς τις κορφές του Μαύρου Όρους,
Προφήτης Ηλίας, 1.756μ. και Σκούφια, 1.636μ. Δρόμος οδηγεί βόρεια απ’ το
οροπέδιο στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, υψ. 1.278μ. Αντίθετα, νότια
δρόμοι οδηγούν σ’ αυτό το ήρεμο και απλωμένο μέρος, που σημαδεύει τις
κορφές, με την εγκατάσταση Ινδουίστικής λατρείας και περισυλλογής .
Απ’ εδώ με κίνηση Β.-ΒΔ. διασχίζουμε
το ωραίο πεδίο, κάτω από τοποθεσία Αχλαδόκαμπος, δρόμος που οδηγεί ψηλά
στο διάσελο της Εβροστίνας. Μετά τα καμένα πεύκα, διασχίζουμε δάση από
ακακίες. Για να βγούμε γρηγορότερα στην Εβροστίνα, πέφτουμε νωρίτερα
δεξιά, βλέπουμε το χωριό, κάτω δεξιά περνάμε από την τεχνητή λιμνούλα
και τις εγκαταστάσεις καταφυγίου ζώων και, χάνοντας ύψος, διαβάζουμε επί
του δρόμου μας ένδειξη για Ιερά μονή Προφήτη Ηλία και βλέπουμε σήμανση
μονοπατιού. Στο χωριό διαβάζουμε ένδειξη χ. ορεινό Χελυδόρειο.
Χελυδόρεο
(έως 1928 Κούτος, έως 1951 Χελυδόριον), υψ. 660μ. στις πλαγιές του
Μαύρου Όρους δήμου Ευρωστίνης νομού Κορινθίας. Στα 1928 είχε 281
κατοίκους, 1940 > 248, 1951 > 89, 1961 > 25, 1971 > 11, 1981
> 9, 1991 > 23, 2001 > 57.
Εβροστίνα η, (έως 1928 Ζάχολη
και Κουνιάνικα, έως 1940 Ευρωστίνη), υψ.660μ. δήμου Ευρωστίνης νομού
Κορινθίας. Στα 1928 είχε 601 κατοίκους, 1940 > 636, 1951 > 186,
1961 > 13, 1971 > 6, 1981 > 114, 1991 > 123, 2001 > 102.
Ιστορικό διατηρητέο μνημείο η εκκλησία Αγ. Γεωργίου, κτίσμα του 1811,
ενδιαφέρον αρχιτεκτονικός τύπος της μεταβυζαντινής εκκλησιαστικής
αρχιτεκτονικής. Πρόσωπα: Γεννήθηκε ο Μπαλής Γεώργιος, νομομαθής,
καθηγητής Α.Ε.Ι. ακαδημαϊκός, 1879 (σε άλλη πηγή αναφέρεται ως τόπος
γεννήσεως ο οικ. Δερβένι Κορινθίας).
Δεν πάμε κατά το μοναστήρι του
Προφήτη Ηλία, γυρίζουμε και βγαίνουμε στο χωριό Εβροστίνα, που όλο και
εξωραϊζεται. Δίπλα στο ποτάμι έργα αναψυχής. Έχουν κάνει διαδρομές και
μονοπάτια που οδηγούν στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία αλλά και αλλού..
Μεσημέρι προχωρημένα, καθισμένοι στην ταβέρνα του χωριού μετά από ώρες,
μέχρι να φάμε βρήκαμε ευκαιρία να μιλήσουμε για τα αξιοθέατα που είδαμε
Ξεκινήσαμε για τα βράχια του Μαύρου Όρους, είδαμε ενδιαφέροντα στοιχεία
που δεν περιμέναμε, είδαμε ενδείξεις για τρία μοναστήρια, εκ των οποίων
ένα προσεγγίσαμε. Το λέμε αυτό, γιατί τα μοναστήρια είναι στα πιο ωραία
σημεία, και είδαμε φύση ολοζώντανη κατακαλόκαιρο. Μετά ήρθε το φαγητό
και το σκέπασε όλα. Απ’ την Εβροστίνα κατηφορίσαμε με τον Δερβένιο
ποταμό και βγήκαμε στο Δερβένι. Ήταν όμως ακόμη νωρίς και η ζέστη μεγάλη
και βογκήξαμε μέχρι να γυρίσουμε σπίτια μας.
Τάκη Ντάσιου, Ιούλιος 2022
Παραπομπές
• Οικισμοί:
Ρέθι,
υψ.530μ. δήμου Ξυλόκαστρου νομού Κορινθίας. Στα 1928 είχε 311
κατοίκους, 194 > 335, 1951 > 398, 1961 > 375, 1971 > 300,
1981 > 227, 1991 > 237, 2001 > 308
Σοφιανά, υψ. 940μ. δήμου
Ξυλοκάστρου νομού Κορινθίας. Στα 1928 είχε 130 κατοίκους, 1940 > 195,
1951 > 152, 1961 > 60, 1971 > 31, 1981 > 103, 1991 >
148, 2001 > 87.
Δενδρό το, υψ.650μ. στον δυτικό βραχίονα της
Ζήριας δήμου Ξυλοκάστρου νομού Κορινθίας.. Στα 1928 είχε 152 κατοίκους,
1040 > 168 1951 > 285, 1961 > 168, 1971 > 132, 1981 >
131, 1991 > 135, 2001 >
Η Πελλήνη ήταν πόλις της αρχαίας
Αχαΐας, η πιο ανατολική από τις δώδεκα Αχαϊκές πόλεις. Το έδαφός της
συνόρευε με αυτό της Σικυώνας στα ανατολικά και με αυτό της Αιγείρας στα
δυτικά. Η αρχαία Πελλήνη ήταν αρχαία πόλη-κράτος της Αχαΐας που σήμερα
διοικητικά ανήκει στο νομό Κορινθίας. Ήταν ορεινή πόλη και απείχε 60
στάδια από την Αιγείρα και 60 στάδια από τη θάλασσα, ανάμεσα στους
ποταμούς Κριός και Σύθας. Λιμάνι της ήταν οι Αριστοναύτες. Είχε ιδρυθεί
από πρωτοέλληνες Αιγειαλείς, ενώ αργότερα ήρθαν οι Ίωνες και οι Αχαιοί.
Το όνομα της το οφείλει στον Γίγαντα Πάλλας ή κατά άλλους από
τον Πέλληνα απο το Άργος . Έξω από την πόλη υπήρχε ιερό της Αθηνάς, με
άλσος και άγαλμα του Δολίου Ερμή, επίσης ιερό του Λαμπτήρος Διονύσου,
ιερό του Θεόξενου Απόλλωνα με χάλκινο άγαλμα του θεού, ιερά
της Άρτεμης και Ειλειθυίας. Στην Πελλήνη γίνονταν τα Θεοξένια, ιερή
γιορτή όπου γίνονταν και αθλητικοί αγώνες, ενώ η πόλη έκοβε και δικά της
νομίσματα. Η Πελλήνη ήταν σύμμαχος των Κορινθίων και συχνά τους
βοηθούσε στις πολεμικές τους επιχειρήσεις με τον στόλο της. Σύμφωνα με
τον Όμηρο, η Πελλήνη συμμετείχε στον Τρωικό Πόλεμο με 100 πλοία μαζί με
τα λιμάνια της, τους Αριστοναύτες και την Γονόεσσα, ενώ
οι Αμφίων και Αστέριος συμμετείχαν την Αργοναυτική εκστρατεία.
Από
την Πελλήνη προήλθαν και τέσσερις αρχαίοι ολυμπιονίκες. Ο Φάνας στην 67η
Ολυμπιάδα το 512 π.Χ., με τρεις μάλιστα νίκες
στον Δίαυλο, Δόλιχο και Οπλίτη δρόμο. Ο Σώστρατος στην 80η Ολυμπιάδα το
460 π.Χ. στο στάδιο παίδων. Ο Πρόμαχος στην 94η Ολυμπιάδα το 404 π.Χ.
στο παγκράτιον. Και ο Χαίρων τέσσερις φορές πρώτος στην πάλη σε τέσσερις
διαφορετικές ολυμπιάδες το 356 π.Χ., 352 π.Χ., 348 π.Χ. και το 344 π.Χ.
Η πόλη καταστράφηκε το 396 μ.Χ. από τους γότθους του Αλάριχου. Η θέση
της αρχαίας πόλης έχει βρεθεί στο χωριό Πελλήνη στον σημερινό Δήμο
Ξυλοκάστρου. Έχει γίνει μικρή ανασκαφή και έχουν βρεθεί ο ναός της
Αθηνάς, αρχαίο θέατρο και ερείπια κτιρίων
• «Στο δεύτερο μισό του
18ου αιώνα υπήρχαν στην Κορινθία αρκετά ερειπωμένα χωριά. Το πρόβλημα
της αμφίδρομης κίνησης αστικού, ημιαστικού και αγροτικού πληθυσμού
εμφανίζεται στα χρόνια του ξεσηκωμού, αλλά και αργότερα, επειδή τα
πολεμικά γεγονότα αποτέλεσαν το πρωτογενές αίτιο. Τα σπίτια των οικισμών
δεν είναι συνεχόμενα, αλλά σχηματίζουν μικρές διάσπαρτες ομάδες,
συνοικίες, που ανάμεσά τους απλώνονται μπαξέδες και χωριά στα πεδινά,
ενώ στα ορεινά δένδρα οπωροφόρα, κωνοφόρα κ.α. Σημειώνεται ότι οι ζώνες
ερημώσεως των χωριών που καταστράφηκαν και εγκαταλείφθηκαν, χωρίς να
επανοικιστούν πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα, συμπίπτουν συχνά με τις
ζώνες που έχουν σήμερα μεγάλη πυκνότητα οικισμένου χώρου. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα ερημωμένου χωριού αποτελούν σήμερα τα Κιόνια Στυμφαλίας, τα
Βασιλακαίίκα, το Γελήνι κ.α.
Τους οικισμούς μπορούμε να τους
διακρίνουμε από τα στοιχεία που έχουμε, όπως, αυτούς που αναπτύχθηκαν
στα ορεινά, σε πλαγιές βουνών, δηλαδή φυσικές οχυρές θέσεις, όπως τα
χωριά του Φενεού, και τα Τρίκαλα, Ζάχολη, Περαχώρα, Γελήνι κλ.π. Στις
αρχές του 19ου αι. λειτουργούσε σχολείο στην Ζάχολη (Εβροστίνα) Βλ. Μ.
Ανδρεάδη. Σχολείου τύπου Συγγρού υπάρχει και στο Γελλήνι, εγκαταλειμμένο
σήμερα» (Xρυσάφη – Ζωγράφου Μεταξούλα1985:12,14, υπ.42)
Το 1874
φτάνει στην περιοχή ο Λούτβιχ Σαλβατόρ που γράφει στο βιβλίο του
«Περίπλους του Κορινθιακού κόλπου»: επί της αριστερής πλευράς αυτής της
κοιλάδας, ένα μονοπάτι οδηγεί προς τη Γελλήνι, ένα χωριό με 300 σπίτια,
σχεδόν 3 ώρες απόσταση από το Λουτρό. Πάνω από αυτό υψώνεται το Μαύρο
όρος του Γελληνίου, το αρχαίο Χελυδόριο με μερικές ψηλές χιονισμένες
πλευρές».
Το Γελλήνη ή Γελήνι (το όνομά του το πήρε από την αρχαία
Πελλήνη) Κορινθίας βρίσκεται ψηλά, στον Δήμο Ξυλοκάστρου – Ευρωστίνης
και κοντά στα Τρίκαλα, Σοφιανά, Ρέθι, Άνω Καλλιθέα (Σκούπα) και την
Ευρωστίνα. Μικρό χωριό που κατοικείται κυρίως το καλοκαίρι. Στο Γελήνι
διασώζονται μερικές από τις πλέον αρχαίες εκκλησίες στο νομό Κορινθίας,
όπως είναι ο Άγιος Κωνσταντίνος (μέσα στον βράχο), η Αγία Σωτήρα, η
Παναγία στα Σπαρτιναίϊκα και το μοναστήρι της Παναγίας στον Μαυριόρα, ο
Αγιώργης ο Σκουπαίϊκος, οι Άγιοι Θεόδωροι, ο Προφήτης Ηλίας.
• Θρύλοι για τη Μονή Αγίου Κωνσταντίνου
Ένα
παράδοξο φαινόμενο στη Μονή αποτελεί ένας τεράστιος βράχος στην είσοδο
του μονοπατιού που σε οδηγεί σε αυτή, ο οποίος στηρίζεται σε μία μύτη
στην άκρη ενός διαζώματος. Ο θρύλος λέει πως στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας κυνηγούσαν οι Τούρκοι μία κοπέλα, η οποία φτάνοντας εκεί,
στην άκρη του γκρεμού, πήδηξε κάτω από το διάζωμα, πιθανόν σε άλλο
χαμηλότερα για να σωθεί. Παρακάλεσε δε τον Άγιο, πάνω στον πανικό της,
να τη σώσει και τότε ο βράχος αυτός έπεσε και έφραξε την πρόσβαση των
εχθρών της φυλάγοντάς τη από αυτούς.
Ο Σταύρος Κοτύβας στο βιβλίο του Ιστορία του Ξυλοκάστρου σημειώνει για τη Μονή: «Το
μοναστήρι στα χρόνια της σκλαβιάς γνώρισε μέρες ακμής. Οι μοναχοί
αυξήθηκαν και το μοναστήρι απόχτησε μεγάλη περιουσία από δωρεές των
πιστών. Επειδή στο βράχο είχε υγρασία και δεν υπήρχε χώρος να φτιάξουν
κελιά, κατέβηκαν κάτω στα ριζιμιά του βράχου, που απλώνεται μεγάλη
έκταση και έχτισαν πολλά κελιά όπου έμεναν οι περισσότεροι μοναχοί. Στην
περίοδο της Τουρκοκρατίας το μοναστήρι του βράχου στάθηκε απόρθητο
οχυρό και αντέδρασε σε κάθε παρανομία των Τούρκων. Άδικα οι Τούρκοι,
πολλές φορές, προσπάθησαν να πατήσουν το μοναστήρι. Σήμερα ακόμη
φαίνονται οι «γκραδιές» στη μοναδική πόρτα του. Κοντά στο μοναστήρι δεν
τολμούσαν να πλησιάσουν διότι οι μοναχοί από τις ειδικές τρούπες έριχναν
νερό και τους έκαιγαν. Στην επανάσταση του 1821, και ειδικά στον ερχομό
του Ιμβραήμ, μέσα στη μονή βρήκαν καταφύγιο πολλοί Γελληνιάτες.
Την
εποχή του Όθωνα διαλύθηκε η μονή, οι μοναχοί διώχθηκαν και βασανίσθηκαν
και η περιουσία του μοναστηριού πέρασε στην εξουσία των προυχόντων της
περιοχής. Τότε γκρεμίσθηκαν και τα κελιά στο μετόχι. Από την εποχή αυτή
και πέρα αρχίζει η ερήμωσή του. Τα κελιά και η εκκλησία δεν φιλοξενούσαν
πια πιστούς, αλλά γίδια και πρόβατα. Η φωτιά που άναβαν οι τσοπάνηδες
στις βροχερές μέρες και η πολυκαιρία, κατέστρεψαν ένα μέρος των
τοιχογραφιών. Το 1909, βλέπουμε να γίνεται κάποια ανακαίνιση στο
μοναστήρι και οι Γελληνιάτες να δείχνουν κάποιο ενδιαφέρον». (εκ του
διαδικτύου)
• Μονή Προφήτη Ηλία,
«ο χρόνος ίδρυσης της μονής Προφήτη Ηλία, που βρίσκεται κοντά στον
οικισμό Χελυδόρεο του δήμου Ευρωστίνης είναι άγνωστος. Το βέβαιο πάντως
είναι ότι χτίστηκε πριν από τον 14ο αι. Το καθολικό είναι απλή βασιλική,
που ανακαινίστηκε στα μέσα του 18ου αι. Έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο,
επιχρυσωμένο, με εικόνες του ζωγράφου Αθανασίου Κρητικού (1758). Μεταξύ
των κειμηλίων του μοναστηριού περιλαμβάνονται λειψανοθήκες, φορητές
εικόνες και έγγραφα» (Φραγκιαδάκη Χρύσα, Μιχαλόπουλου Αριστείδη, νομός
Κορινθίας, σ.312)
Ενδεικτική βιβλιογραφία
• Πολίτου Γ. Νικ.1904: Παραδόσεις, μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού, τόμοι Α΄και Β΄εκδ. «Ιστορική έρευνα»
• Νέζη Νίκου1979: Τα ελληνικά βουνά, ορεογραφία – οδηγός
• Χρυσάφη – Ζωγράφου Μεταξούλα1985: Κορινθία, σειρά:Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, εκδ. Εκδοτικός οίκος «ΜΕΛΙΣΣΑ»
• Αδαμακόπουλου Τ., Ματσούκα Π., Χατζηβαρσάνη Β.1988: Τα βουνά του Μωριά, εκδ. Πιτσιλός
• Μανιατέα Ηλία, Τεγόπουλου Γιάννη (Εκδ.): Νομός Κορινθίας Πελοπόννησος, Νο 7, σειρά: Ελλάδα, εκδ. ΔΟΜΗ
• Χάρτης 1995: Πελοπόννησος, κλίμακος 1:250.000, Νο 5, εκδ. ROAD
• Οδικός και περιηγητικός Άτλας2009: Πελοπόννησος, κλίμακος 1:50.000, εκδ. Anavasi digital
• Νέζη Νίκου2010:ελληνικά βουνά, γεωγραφική εγκυκλοπαίδεια,
τόμος 2, Ηπειρωτική Ελλάδα (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία,
Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, εκδ. Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας
Αναρρίχησης – Κληροδότημα Αθ. Λευκαδίτη
• Σταματελάτου Μιχαήλ, Βάμβα Σταματελάτου Φωτεινή2012: «Γεωγραφικό λεξικό της Ελλάδας» , τόμοι Α΄Β΄Γ΄ για αυτή την έκδοση, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, ειδική έκδοση για την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ
• Πεζοπορικός χάρτης: Κυλλήνη (Ζήρια), Topo 1:30.000 κλίμακας, σειρά:8.31, εκδ. Anavasi
oreinografies.wordpress.com/2022/08/08
