Αύριο πανηγυρίζει η ιστορική Ιερά Μονή Προφήτου Ηλιού Ζάχολης που βρίσκεται ψηλά στο Χελυδόρι στους πρόποδες του Μαύρου Όρους και απέχει 20 χλμ νότια του Δερβενίου.
Προκειμένου να φθάσει κανείς στην Ι. Μονή, στο κόμβο του Δερβενίου (142 χλμ. Πατρών - Αθηνών), ακολουθεί τη διαδρομή Ροζενά- Ζάχολη. Στο χωριό Ζάχολη περνώντας μπροστά απ΄τον Ιστορικό Ναό της Αγίας Παρασκευής συνεχίζει τον δρόμο για τον Κούτο (ή Χελυδόρι) και ύστερα από 2 χλμ. ο επισκέπτης βρίσκεται στην είσοδο της Ιεράς Μονής. Έξω από την Ι. Μονή δεσπόζουν 2 πανύψηλα έλατα και κάτω απ΄ αυτά υπάρχει παραδοσιακή Κρήνη. Πηγή: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΚΟΡΙΝΘΟΥ
Η ιστορία της Μονής
Η Ιερά Μονή έχει τις βαθύτερες ρίζες της μέσα στα Βυζαντινά χρόνια καθώς ιδρύθηκε κατά τον 14ο αιώνα.
Αυτό συμπεραίνεται από ένα σουλτανικό φιρμάνι που βρίσκεται καταχωρημένο στην σελίδα 37 του Κώδικα της Μονής . Το έχει εκδόσει ο Χαμήδ Χάνης το 1714 δια του οποίου αναφέρεται ότι όσα κτήματα υπήρχαν στην Μονή πρό της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως θα παραμείνουν άθικτα ως ιδιοκτησία αυτής. Υπήρχε Σουλτανικό Φιρμάνι δια του οποίου οριζόταν ότι όποια κτήματα υπήρχαν στα Μοναστήρια πρίν την Άλωση θα παραμείνουν άθικτα σε αυτές.
Άλλη μαρτυρία τοποθετεί την ίδρυση ή ανακαίνιση της Μονής στο 1616 επειδή σε έγγραφο του 1749 υπάρχει σφραγίδα με εικόνα του Προφήτη και την επιγραφή: «ΙΕΡΑ ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ ΜΟΝΗ ΖΑΧΟΛΗΣ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΣΒΙΤΟΥ. 1616».
Πρώτος ιδρυτής της μονής κατά την παράδοση ήταν κάποιος ιερομόναχος ονόματι Ρωμανός απ’ την Κων/πολη, απ’ την οικογένεια των πριγκήπων Σαρανταπήχων, ο οποίος διέμενε στο τσιφλίκι των Σαρανταπήχων (ομώνυμο χωριό) νότια της Ζαχόλης
Ο Ρωμανός διερχόμενος απ’ τη Ζάχολη προς τον Πύργο, και αφού ήλθε στο τόπο της Μονής, του άρεσε η τοποθεσία και στάθηκε να ιδρύσει μοναστήρι, γιατί ήταν η μόνη κατάλληλη για μοναστήρι καθώς γύρω απ’ τον τόπο υπήρχε ωραίο δάσος και άφθονα πηγαία νερά. Ζήτησε να πληροφορηθεί σε ποιον ανήκε η ιδιοκτησία του τόπου αυτού και του είπαν ότι είναι της οικογένειας Μαμωνά, που διαμένει στον Κούτο. Επισκέφθηκε τον Μαμωνά και του ζήτησε να του παραχωρήσει την τοποθεσία αυτή για να κτίσει Μονή, πράγμα που με μεγάλη ευχαρίστηση δέχθηκε και του υποσχέθηκε ότι θα τον βοηθούσε και οικονομικά. Άρχισε τότε αμέσως ο Ρωμανός να διενεργεί εράνους στα γύρω χωριά και ιδιαίτερα στη τότε ακμάζουσα κωμόπολη Ζάχολη, της οποίας πήρε και τ’ όνομά της. «Ιερά Μονή Προφήτου Ηλιού Ζαχόλης», μέχρι σήμερα, και άρχισε αφού συγκέντρωσε χρήματα, την ανοικοδόμησή της σύμφωνα με προδιαγραμμένο σχέδιο.
Η Μονή κτίσθηκε αρχικά τετράπλευρη, δηλαδή και στις τέσσερις πλευρές έγιναν κελιά Βυζαντινού ρυθμού (με θόλους και καμάρες) καθώς και το καθολικό και αυτό του ίδιου ρυθμού, στο όνομα του ενδόξου Προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου. Η διακόσμηση του Καθολικού έγινε στη συνέχεια με σπουδαίες τοιχογραφίες και ωραιότατες ιερές εικόνες Βυζαντινής τεχνοτροπίας.
Πρώτος Ηγούμενος της Μονής έγινε ο ιδρυτής της Ρωμανός, ο οποίος κατόρθωσε να πείσει μερικούς πλούσιους και ευσεβείς χριστιανούς ν’ αφιερώσουν στη Μονή, διάφορα κτήματα ελαιόδενδρα, σταφιδαμπέλους, και εκτάσεις αγρών και δασών, ώστε να έχει η Μονή τα οικονομικά μέσα προς συντήρησή της, όπως βέβαια και έγινε, και σε λίγο χρονικό διάστημα η Μονή απέκτησε μεγάλη και αισθητή περιουσία.
Η Μονή παρέμεινε η ίδια μέχρι το έτος 1720. Στο έτος αυτό έγινε σεισμός ισχυρός με αποτέλεσμα η Μονή να πάθει πολλά και μεγάλα ρήγματα. Παρέμεινε έτσι μέχρι το έτος 1740, όπου έγινε μεγάλη θεομηνία, δηλαδή βαρυχειμωνιά, όπου η Μονή κατέρρευσε καθώς και το Καθολικό και άρχισε το επόμενο έτος (1741) η ανοικοδόμηση της τωρινής μονής. Αυτό αναφέρεται σ’ ένα χειρόγραφο, το οποίο υπήρχε στη Μονή, γραμμένο με Βυζαντινούς χαρακτήρες κατά τον 18ο αιώνα. Κατά την επίσκεψή του στη Μονή, ο τότε Μητροπολίτης Κορίνθου και κατόπιν Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και κατά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς ως Αντιβασιλιάς Δαμασκηνός Παπανδρέου, βρήκε το χειρόγραφο πεταμένο κακήν κακώς και το παρέλαβε ο ίδιος να το τοποθετήσει στο αρχείο της Ι. Μητρόπολης Κορίνθου για ασφάλεια. Από εκεί αργότερα χάθηκε. Το χειρόγραφο αυτό έλεγε επί λέξει: «Κατά το έτος 1740 έγινε μεγάλη θεομηνία όπου η Μονή λόγω των ρηγμάτων από το σεισμό του 1720 κατέρρευσε σχεδόν εξ ολοκλήρου καθώς και το Καθολικόν, εις δε την κωμόπολιν Ζάχολην έπεσαν πολλά σπίτια και έγιναν πολλά φονικά».
Η ανοικοδόμηση του υπάρχοντος Μοναστηριού έγινε στα θεμέλια του παλιού κτηρίου όπως αυτό φαίνεται καθαρά. Ταυτόχρονα κτίσθηκε και το Καθολικό της Μονής, αυτό που υπάρχει μέχρι σήμερα. Στο νέο Μοναστήρι κτίσθηκαν μόνο στις τρεις πλευρές κελιά και στο ανατολικό μέρος έγινε μαντρότοιχος. Το 1840 έγινε μεγάλη βαρυχειμωνιά, όπου ο μαντρότοιχος κατέρρευσε και κτίσθηκε νέος μεγάλης αντοχής με τη συνδρομή ευσεβών Χριστιανών των γύρω χωριών, αξίας 3.000 δρχ., μεγάλο ποσό για την εποχή εκείνη.
Η Ζάχολη είχε ανεπτυγμένη σχεδόν την παιδεία, από την εποχή μάλιστα που ήρθε στον Κούτο η αριστοκρατική και μορφωμένη οικογένεια των Μαμωνάδων οι οποίοι μάθαιναν δωρεάν γραφή, ανάγνωση, ιστορία και μαθηματικά στα παιδιά της περιοχής. Έπειτα την υπόθεση αυτή την ανέλαβε η Ιερά Μονή Προφήτου Ηλιού Ζάχολης με τους ιερομόναχους της.
Οι ιερομόναχοι της Μονής αν και δεν ήταν ιδιαίτερα μορφωμένοι, έχοντας όμως το ζήλο να διατηρήσουν τα γράμματα του γένους τους και την καλή και αγαθή διάθεση να μεταδώσουν όσα γνώριζαν στα σκλαβωμένα Ελληνόπουλα, με μεγάλη ευχαρίστηση δέχονταν στο Μοναστήρι, ιδίως τις απογευματινές ώρες, τα Ζαχολιτόπουλα, αλλά και τα παιδιά των γύρω χωριών, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση απ’ τους γονείς τους.
Όπως αναφέρει ένα χειρόγραφο της Μονής, ο τελευταίος δάσκαλος απ’ τους Μαμωνάδες ήταν κάποιος που λεγόταν Παλάσης Μαμωνάς, ο οποίος παρέδωσε τους μαθητές του, στους ιερομόναχους της Ιεράς Μονής κατά το έτος 1719. Κατόπιν η Ιερά Μονή Προφήτου Ηλιού έγινε το «κρυφό σχολειό» της κωμόπολης Ζάχολης και των γύρω χωριών. Πρώτοι δάσκαλοι ιερομόναχοι αναφέρονται κάποιος Γαβριήλ Ζαγκρίλης, κάποιος Ζαχαρίας και, τελευταίος πάντων, ο διάσημος για τη μόρφωσή του Γερβάσιος Μπουλούμπασης, ο οποίος μετά την απελευθέρωση χρημάτισε και ελληνοδιδάσκαλος φθάνοντας μέχρι και το Ξυλόκαστρο.
Η δράση της Ζάχολης κατά την Επανάσταση του 1821 υπήρξε αξιόλογη και σπουδαία, καθ’ ότι από τις αρχές Μαρτίου 1821 παρατηρήθηκε μια σοβαρή και ασυνήθιστη κίνηση στα Μοναστήρια του Προφήτη Ηλία της Ζάχολης με τη Μονή Κλουκινών, Αγίων Αποστόλων Σελιάνας και του Αγ. Γεωργίου Φενεού. Στη Ζάχολη κτυπούσαν χαρμόσυνα οι καμπάνες του Αγ. Γεωργίου κηρύσσοντας την επανάσταση στις 14 Μαρτίου και ρίγη συγκινήσεως είχαν καταλάβει τους κατοίκους, ενώ απ’ τη Μονή του Προφήτη Ηλία καταφθάνουν ένοπλοι ο Ηγούμενος Γερμανός με άλλους μοναχούς και αμέσως καταλύουν τις τουρκικές αρχές και εκδιώκουν τους Τούρκους που είχαν εγκατασταθεί στη Ζάχολη, προς την Κόρινθο.
Για την ευόδωση του Αγώνα, η Μονή του Προφήτη Ηλία προσέφερε βοήθεια σε χρήμα και τροφές. Πούλησε 22 οκάδες ασήμι για την ενίσχυση των επαναστατημένων Ελλήνων, όπως αναφέρεται στη σελίδα 17 του ιστορικού κώδικα της Μονής.
Το 1834 διαλύθηκαν σ’ όλη την επικράτεια 244 Μοναστήρια απ’ τα οποία οι περιουσίες τους πωλήθηκαν, και τα χρήματα στάλθηκαν για την ενίσχυση του δημοσίου ταμείου του Κράτους. Ύστερα από Βασιλικό Διάταγμα καταρτίσθηκε επιτροπή η οποία περνούσε από διάφορες Μονές και έβλεπε και καθόριζε τις διαλυμένες ή τις διατηρητέες Μονές. Για να μη διαλυθεί η Μονή ντύθηκαν προσωρινά το μοναχικό σχήμα 18 γέροντες από τη Ζάχολη και ήρθαν ως μοναχοί της Μονής. Όταν η Επιτροπή έφθασε στη Μονή και είδε ότι είχε 35 μοναχούς και αρκετή περιουσία για τη συντήρησή τους, αποφάσισαν με έκθεσή τους ως διατηρητέα τη Μονή. Όταν έφυγε η Επιτροπή οι εν λόγω γέροντες έβγαλαν τα ράσα κι επέστρεψαν στα σπίτια τους.
Από την ίδρυσή της μέχρι το 1949 η Μονή υπήρξε ανδρική- με τελευταίο Ηγούμενο τον Αρχιμ. Γερμανό Ανδρικόπουλο (απ’ το Στόμιο Κορινθίας) και με τρεις μοναχούς. Το 1950 ήρθε ως Μητροπολίτης Κορινθίας ο Προκόπιος Τζαβάρας (+) ο οποίος μετέτρεψε τη Μονή αυτή σε γυναικεία, και διατηρείται έτσι μέχρι και σήμερα.
Η Ιερά Μονή παρέμεινε στην ίδια μορφή έως το 2000, έτος της ολοσχερούς καταστροφής της, από πυρκαγιά που προκλήθηκε στο δάσος της γύρω περιοχής. Απ’ την καταστροφή σώθηκε μόνο το Καθολικό της Μονής και κάποιοι τοίχοι με σημαντικότατες φθορές.
Περιελάμβανε Εκκλησιαστικά και πολιτικά έγγραφα. Το 1900 στη Μονή υπήρχαν διάφορα χειρόγραφα, κυρίως λειτουργικά και ένα (1) με διδαχές στην Εξαήμερο, του Κων/νου Ρεσινού, διδασκάλου του Κορινθίου. Επίσης δύο (2) νομικού χαρακτήρα, από τα οποία το ένα ήταν του Μανουήλ Μαλαξού του Ναυπλιέως (1562).
Επίσης υπάρχει και ο Κώδικας ο οποίος αναφέρει εκτός των άλλων εγγράφων και μερικά φιρμάνια, κιτάπια, χουρτζούκια και πολλά άλλα που αφορούν περιουσιακά στοιχεία της Μονής. Όλα είναι γραμμένα στην αρχαία Τουρκική γλώσσα και το αρχαιότερο φέρει χρονολογία 1586. Υπήρχαν και άλλα πολλά έγγραφα τα οποία κατέστρεψαν οι Έλληνες στον καιρό του εμφυλίου πολέμου το έτος 1823 όπως αναφέρεται στον ιστορικό κώδικα της Μονής. Στη Μονή υπάρχουν διάφορα Εκκλησιαστικά βιβλία χρονολογούμενα από το έτος 1519 και διάφορα άλλα με ονόματα δωρητών, από παλαιότερα χρόνια.
Σήμερα από το ιστορικό αρχείο της Μονής σήμερα σώζεται μόνο ο Κώδικας. Τα Εκκλησιαστικά βιβλία της Μονής καταστράφηκαν από την μεγάλη πυρκαγιά του 2000.
