Η ομιλία της Ντόρα Μπακογιάννη:στην εκδήλωση του Ελληνικού Συλλόγου Αποφοίτων του London School of Economics and Political Science

Η βουλευτής της ΝΔ Ντόρα Μπακογιάννη, συμμετείχε στην εκδήλωση του Ελληνικού Συλλόγου Αποφοίτων του London School of Economics and Political Science, με θέμα: "2014: Quo Vadis Europe?", που πραγματοποιήθηκε στο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης. 

Ακολουθεί η ομιλία της Ντόρα Μπακογιάννη:

"Ευχαριστώ τον Σύλλογο Αποφοίτων του London School of Economics για την ευκαιρία που μας δίνει απόψε να μιλήσουμε γι’ αυτό που θα συνόψιζα ως «μάχη μεταξύ ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και αποδόμησης». Είναι ένα κομβικό θέμα. Το κατ’ εξοχήν ερώτημα για την Ευρώπη. Για δεκαετίες έπνεε ούριος άνεμος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αλλά σήμερα δοκιμάζεται.Οι παράγοντες  που ευνόησαν το ευρωπαϊκό πείραμα ήταν βασικά τρεις:

Η καταστροφική εμπειρία των δύο παγκόσμιων πολέμων.

Η συνεχής μεταπολεμική ανάπτυξη και η επιτυχία του ευρωπαϊκού «κοινωνικού μοντέλου».

Η στιβαρή μεταπολεμική πολιτική ηγεσία, τουλάχιστον σε χώρες-κλειδιά.

Τα τελευταία, όμως, χρόνια ζούμε την αναίρεση των τριών αυτών κινητήριων μοχλών της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: Η ανάμνηση των συγκρούσεων έσβησε – και μαζί της η κύρια ώθηση προς τα μπρος.

Η νέα γενιά των Ευρωπαίων θεωρεί τα επιτεύγματα δεδομένα και εστιάζει μόνον στις αποτυχίες. Η οικονομική κρίση έθεσε υπό αμφισβήτηση το consensus που δημιουργούσε η συνεχής βελτίωση του επιπέδου ζωής και η κοινωνική προστασία  που εξασφάλιζε η ευημερία. Τέλος, οι αδύναμες και αμφιταλαντευόμενες πολιτικές ηγεσίες επιδείνωσαν το πρόβλημα, με την αδυναμία τους να συντονιστούν, να βρούν λύσεις για τα νέα –και οξυμένα– προβλήματα και να συνεχίσουν να πηγαίνουν την Ευρώπη μπροστά.

Θα αναφέρω μερικούς ακόμα παράγοντες που συνετέλεσαν στην σταδιακή «απονομιμοποίηση» του ευρωπαϊκού εγχειρήματος: Πρώτον, η μεγάλη επέκταση της Ένωσης γεωγραφικά, που μείωσε την ομοιογένειά της και την ευκολία λήψης αποφάσεων. Δεύτερον, ο αδυσώπητος διεθνής ανταγωνισμός από ανερχόμενες δυνάμεις, κατά κύριο λόγο την Κίνα, που έκαναν τον ρόλο της Ευρώπης στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης λιγότερο ισχυρό. Τρίτον, η ατελής οικονομική και πολιτική ένωση που ήταν, όπως αποδείχθηκε, καίριες προϋποθέσεις για να πετύχει η νομισματική ένωση και για να είναι αποτελεσματική η εισαγωγή του Ευρώ. Επ’ αυτού ουδείς άκουγε τις προειδοποιήσεις του Milton Friedman και άλλων φιλελεύθερων οικονομολόγων τον καιρό που επρόκειτο να εισαχθεί το κοινό νόμισμα. Τέταρτον, η αδυναμία της Ε.Ε. ως καθαρώς πολιτικού παράγοντα στην παγκόσμια σκηνή.

Αυτά όλα, φίλες και φίλοι, κυρίως σε συνδυασμό με την καταστρεπτική για την ευρωπαϊκή περιφέρεια κρίση χρέους, οδήγησαν σε απώλεια σημαντικού ποσοστού υποστήριξης και σε υποχώρηση της νομιμοποίησης της Ε.Ε. από τους πολίτες της.

Όταν λοιπόν υπάρχει μια τέτοια κρίση εμπιστοσύνης -και αυτή μάλιστα συνδυάζεται και με μιαν οξύτατη οικονομική κρίση- τότε οι λαοί βρίσκουν καταφύγιο σε αμυντικές θέσεις και σε εθνική περιχαράκωση.

Γι αυτό και ανεβαίνουν σήμερα σε όλη την Ευρώπη –και όχι μόνον σε χώρες οξείας οικονομικής κρίσης– οι ακροδεξιές δυνάμεις ή ενισχύονται τα αποσχιστικά κινήματα: Ελλάδα, Αυστρία, Ουγγαρία, Ολλανδία, Δανία, Βρετανία είναι μερικές μόνον από τις χώρες όπου αυτό συμβαίνει.

H οικονομική κρίση του 2008 αποκάλυψε τις αδυναμίες του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος και ιδιαίτερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω των εσωτερικών αντινομιών της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης και των διαφορών ανταγωνιστικότητας μεταξύ των κρατών-μελών της, ιδίως στη ζώνη του Ευρώ. Η Ελλάδα οδηγήθηκε στην κρίση χρέους λόγω τριών καθοριστικών παραγόντων, που την υπονόμευσαν καταλυτικά:

-Η μεγάλη ευκολία δανεισμού μετά την είσοδό της στο Ευρώ.

-Η χαμηλή της ανταγωνιστικότητα.

-Το διογκωμένο και αναποτελεσματικό κράτος.

Παρόμοιες, αλλά και διαφορετικές, ήταν οι συνθήκες που οδήγησαν στην κρίση και τις λοιπές χώρες: άλλες, όπως η Πορτογαλία, είχαν, όπως κι εμείς, γενικότερο πρόβλημα ανταγωνιστικότητας. Άλλες, όπως η Ιταλία, πάλι όπως εμείς, είχαν ένα υπερτροφικό και αντιπαραγωγικό κράτος, σε συνδυασμό με ένα ευρύτατα απονομιμοποιημένο πολιτικό σύστημα. Τέλος άλλες, όπως η Ιρλανδία και η Ισπανία, είχαν «ξεφύγει» στον τραπεζικό τομέα, δημιουργώντας παράλληλα και μια «φούσκα ακινήτων». Όλες, είτε υπαγόμενες σε Μνημόνιο είτε όχι, υπήχθησαν, στα πλαίσια Κοινοτικών αποφάσεων, σε κάποιο καθεστώς σταθεροποίησης. Αλλά η «σταθεροποίηση» έχει κόστος. Κόστος, ασφαλώς (όσο κι αν μας αρέσει να το ξεχνάμε) γι’ αυτούς που επιδοτούν τις «χώρες χρέους». Αλλά και κόστος οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό, γι’ αυτές τις ίδιες. Αυτό το τελευταίο το ζούμε στο πετσί μας.

Εμείς εδώ, π.χ., όπως το επιβεβαιώνει η σχετική έκθεση της Κομισσιόν, μεταξύ όλων των χωρών της Ε.Ε. είχαμε, την τελευταία πενταετία, την μεγαλύτερη αύξηση της ανεργίας, (+19,7%).Τη μεγαλύτερη μετανάστευση προς άλλες χώρες (+170%).Τη μεγαλύτερη μείωση του ΑΕΠ (25 με 30%). Τι συνέβη κυρίες και κύριοι; Ως κύριο «εργαλείο» σταθεροποίησης επελέγη η συγκράτηση δαπανών. Αλλά η λιτότητα φέρνει την ύφεση και η ύφεση την ανεργία. Δεν αντιλέγω ότι ζητήθηκαν και διαρθρωτικές αλλαγές. Αυτές, κατά τη γνώμη μου είναι άλλωστε το κύριο ζητούμενο. Αλλά, όπως ξέρετε,  ούτε επίμονα ζητήθηκαν ούτε ζήλος επεδείχθη από τις ελληνικές κυβερνήσεις για να τις πραγματοποιήσουν.  Έτσι, το βάρος έπεσε στην φορολογία που όμως επέτεινε την ύφεση.  Μια πολιτική ανάταξης, για να επιτύχει, απαιτεί δύο θεμελιώδη πράγματα ακόμα πέραν της δημοσιονομικής πειθαρχίας: σαφή αναπτυξιακή διάσταση και κοινωνική συναίνεση.

Αλλά η συναίνεση σταδιακώς καταστρέφεται από τις κοινωνικές επιπτώσεις της ύφεσης, με κυρίαρχο παράγοντα την ανεργία. Αν η ύφεση, η φτώχεια  και ιδίως η ανεργία, είναι μεγάλη, αναταράσσει, ή και καταστρέφει ακόμα,  το πολιτικό σύστημα. Πολλοί ξεχνούν ότι στον 20ο αιώνα Ο ΔΥΝΑΜΙΤΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ, Η ΜΑΝΑ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ, ΗΤΑΝ Η ΑΝΕΡΓΙΑ.

Ας μην εκπλήσσονται λοιπόν όταν ενισχύονται είτε τα άκρα, όπως εδώ, είτε γελοία λαϊκιστικά κινήματα, όπως στην Ιταλία, είτε αποσχιστικές τάσεις, όπως στην Ισπανία. Αλλά, έχοντας δει λίγο το ελληνικό παράδειγμα, για να καταλάβουμε τι προκαλεί την ανέχεια, την απελπισία και την άνοδο των άκρων, ας επιστρέψουμε στο κεντρικό πρόβλημα της Ε.Ε.

Ποιό είναι ΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ Ε.Ε. κυρίες και κύριοι; Το έλλειμμα πολιτικής και, τώρα πια θα έλεγα, κυρίως οικονομικής διακυβέρνησης, που επιτείνει τις ανισότητες εντός του Ευρώ και οδηγεί σε διακρίσεις μεταξύ Βορρά και Νότου, «κέντρου» και περιφέρειας. Σε έναν τύποις πολυκυτταρικό οργανισμό ένα κύτταρο κυριαρχεί πλέον. Το 51.1% του ΑΕΠ της Γερμανίας προέρχεται από εξαγωγές. Το Ευρώ έχει έτσι καταστεί ένα de facto εργαλείο οικονομικής επέκτασης  η δε Κοινή Αγορά βασικό εργαλείο επιβίωσης της Γερμανίας ως εξαγωγικής χώρας. Γι’ αυτό και έχει επισημανθεί η απόλυτη ανοησία της θεωρίας περί «εξόδου» της Γερμανίας από το ευρώ. Έχει σωστά λεχθεί από τον Γιόσκα Φίσερ ότι «το πρόβλημα της Γερμανίας είναι ότι είναι μεγάλη στην Ευρώπη αλλά μικρή στον κόσμο». Οι εκτός κεντρικού πυρήνα χώρες (περιλαμβανομένης εν μέρει και της Γαλλίας) έχουν προβληματικό ισοζύγιο λόγω μειωμένης ανταγωνιστικότητας.  Οι μειώσεις μισθών δεν είναι επαρκείς για την αποκατάστασή της. Η δε «ασωτία» των Νοτίων υπήρξε γεγονός αλλά δεν αρκεί ως ερμηνεία της κρίσης. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά ο Friedman «πρακτικώς πρόκειται για μια κοινή αγορά που περιβάλλει μια γιγάντια εξαγωγική οικονομία, την τρίτη μεγαλύτερη εξαγωγική οικονομία παγκοσμίως».

Δεν είναι διατηρήσιμη η κατάσταση σε μια οικονομική και εν μέρει πολιτική  Ένωση τα κράτη-μέλη της οποίας έχουν χάσμα ποσοστών ανεργίας που εκτείνεται από το 6% έως το 28%! Έχουν επίσης χάσμα προϋποθέσεων ανάπτυξης. Τριπλάσια επιτόκια δανεισμού για μια επιχείρηση στο Νότο απ’ ό,τι στον Βορρά.  Έτσι οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις και να επιβιώσουν. Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία έχουν πλέον ποσοστά ανεργίας αντίστοιχα του great depression. Kοινωνικά, καθόμαστε πάνω σε μια δυνητική έκρηξη που μπορεί να συμβεί ακόμα και από ένα τυχαίο γεγονός. Θυμηθείτε το 2008, που δεν είχε καν αρχίσει η κρίση. Θυμηθείτε επίσης ότι η ελληνική κοινωνία έχει ιστορικό πολιτικής βίας.

Θα με ρωτήσετε: υπάρχει τέτοιος κίνδυνος;

Και απαντώ: Αυτά τα στρώματα, συνδυαζόμενα με τα νέο-φτωχοποιημένα

της μεσαίας τάξης που διαρκώς συρρικνώνεται, όταν εξαθλιώνονται, η ιστορία έδειξε ότι τίναξαν την δημοκρατία στον αέρα. Γελούσαν όλοι αρχικά με τον Μουσσολίνι. Γελούσαν με τον Χίτλερ. Αλλά όλοι ξέρουμε την συνέχεια…

Αντιμέτωπη με την κρίση αυτή η Ευρώπη αδράνησε; Όχι κυρίες και κύριοι. Μπορεί να μην κατάφερε να έχει μιαν ολοκληρωμένη και απόλυτα επιτυχή στρατηγική, αλλά δεν αδράνησε κιόλας: η χρηματοπιστωτική κρίση ελέγχεται σε σημαντικό βαθμό στις περισσότερες χώρες χρέους. Η Ισπανία ανακάμπτει. Τα spreads πέφτουν παντού. Η Ιρλανδία εξήλθε επιτυχώς του Μνημονίου και στράφηκε επιτυχώς, μετά από πολλά χρόνια, στις αγορές. Στο επίπεδο της κοινωνίας όμως, ιδίως στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία, υπάρχει κοινωνική κρίση και ορατές ή μη τεκτονικές αλλαγές στο πολιτικό σύστημα. Ποιό είναι το αποτέλεσμα κυρίες και κύριοι;

Εξασθένηση υποστήριξης του σταθεροποιητικού προγράμματος.

Γενική εχθρότητα έναντι της Γερμανίας.

Ρήγμα Βορρά-Νότου.

Διάρρηξη ακόμα και του πυρήνα Γαλλίας-Γερμανίας (που, όπως έχει λεχθεί, «απ’ αυτούς και γι’ αυτούς έγινε η Ε.Ε.»).      

Ιδού ένα παράδειγμα: τι ρόλο θέλει για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα η κάθε μια απ’ αυτές τις δύο χώρες; Για την Γερμανία ο έλεγχος του πληθωρισμού είναι ο κύριος ρόλος της. Για την Γαλλία η Τράπεζα πρέπει να είναι εργαλείο ανάπτυξης, μέσον μείωσης της ανεργίας. Το πρόβλημα λοιπόν είναι ότι δεν έχουμε μόνον πρόβλημα κέντρου-περιφέρειας αλλά ευρύτερη δομική κρίση που άπτεται ακόμα και του γαλλο-γερμανικού πυρήνα της Ε.Ε. Και αυτό χωρίς να υπεισέλθουμε και στις αποσχιστικές τάσεις της Βρετανίας.

Το χειρότερο είναι το γεγονός ότι αυτή η κρίση διαρρηγνύει το μεταπολεμικό πολιτικό consensus των λαών, την «Ευρώπη των λαών», επί του οποίου στηρίχτηκε για την νομιμοποίησή της, αλλά και για την εξέλιξή της η Ε.Ε. - κάτι για το οποίο σας μίλησα στην αρχή. Αλλά το ερώτημα είναι: Τι πρέπει να γίνει; Η εύκολη απάντηση των ευρωπαϊστών είναι: «περισσότερη Ευρώπη». Και απαντώ: ναι, αλλά δεν αρκεί αυτό. Ασφαλώς πρέπει να κινηθούμε προς περισσότερη πολιτική και οικονομική ολοκλήρωση σε κεντρικό επίπεδο, διδασκόμενοι τα μάλα από την πρόσφατη κρίση του Ευρώ. Αλλά θα πρέπει να διδαχθούμε και κάτι από τις λεγόμενες «εθνικές φωνές» που μερικές φορές είναι ασφαλώς ακραίες, οι μετριοπαθέστερες όμως απ’ αυτές δεν είναι πάντα παράλογες.

Τι θέλω να πω; Μα, απλούστατα ότι πρέπει, παράλληλα με την διαδικασία μεγαλύτερης πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης

σε κεντρικό επίπεδο, να αξιοποιήσουμε στο έπακρον την (προβλεπόμενη, άλλωστε, από την Συνθήκη της Λισσαβώνας) αρχή της επικουρικότητας για το εθνικό και περιφερειακό επίπεδο: να φέρουμε δηλαδή κοντά στον πολίτη όσο πιο πολλά κέντρα πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης μπορούμε.

Και αυτό σας το λέω μετά λόγου γνώσεως περί του τι αποδίδει και τι όχι. Διότι δούλεψα, σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης: σε μια τότε μειονεκτούσα περιφέρεια, έναν ορεινό νομό. Στον μεγαλύτερο Δήμο της χώρας. Σε υπουργεία. «Περισσότερη Ευρώπη» λοιπόν, φίλες και φίλοι, δεν σημαίνει αναγκαστικά και «περισσότερη μεταφορά εξουσιών στις Βρυξέλλες».

Έχουμε όμως και το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ Ε.Ε. Την ατελή ένωση. Ως πολιτική ένωση ουδέποτε είχαμε finalité politique. Oυδέποτε ορίστηκε αυτή η ‘’πολιτική τελεολογία’’-ούτε από την European Convention ούτε από το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Η οικονομική κρίση οδήγησε πάντως τα 2-3 τελευταία χρόνια σε σημαντικές πρωτοβουλίες : Το 2010 αποφασίστηκε η Commission να μπορεί να ελέγχει (ή και να απορρίπτει) τους προϋπολογισμούς των κρατών-μελών, πριν και από τα εθνικά κοινοβούλια.To 2011 είχαμε το Euro Plus Pact: Αποφασίστηκε η εποπτεία πολλών θεμελιωδών παραμέτρων της οικονομικής πολιτικής των κρατών-μελών. Πάλι το 2011 είχαμε το Six Pact: η Επιτροπή και το Eurogroup ελέγχουν (κάνουν monitoring, όπως λέγεται) το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τα ελλείμματα και τις μακρο-οικονομικές ανισορροπίες των κρατών-μελών. Το κυριότερο βήμα, βέβαια, σε καθαρά οικονομικό πλαίσιο, ήταν η δημιουργία του EFSM (European Financial Stability Facility) που μετασχηματίστηκε πια σε ESM (European Stability Mechanism). Περιλαμβάνει μακρο-οικονομικά προγράμματα που ελέγχονται και συντάσσονται από την «Τρόικα» (Ε.Ε.- Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα – ΔΝΤ) και αγγίζουν ακόμα και τους πιο «εθνικά ευαίσθητους» τομείς άσκησης της οικονομικής πολιτικής των κρατών – μελών (πρόνοια, συντάξεις, αγορά εργασίας κλπ).

Καλά και άγια είναι όλα αυτά, αλλά δεν θα σταματήσω ποτέ να λέω ότι, για να ξαναδεί η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση «αέρα στα πανιά» της ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΕΝΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΕΣ ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΕΣ ΝΑ ΤΟ ΚΑΝΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ:

Αντιμετώπιση του δημοκρατικού ελλείμματος τόσο με  μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα και λογοδοσία σε κεντρικό επίπεδο όσο και με σώφρονα διάχυση της επικουρικότητας σε περιφερειακό.

Μέτρα για να υπάρξει μια ουσιαστική οικονομική – και όχι απλώς νομισματική – ένωση:

Τραπεζική  Ένωση, στόχος και της ελληνικής προεδρίας. Η Τραπεζική Ένωση θα ελέγχει, θα παρεμβαίνει, θα ανακεφαλαιώνει τράπεζες, θα κάνει bail-outs και θα μπορεί ακόμα και να κλείνει Τράπεζες.

Πανευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συζητά ακόμα αυτό που αποκαλείται ‘’an integrated budgetary framework’’.

Αν περάσει, τότε θα έχουμε μία ‘’fiscal Union’’, μιαν αληθινή χρηματοπιστωτική Ένωση: συντονισμό φορολογικών συστημάτων. Μια minimum ευρωπαϊκή φορολογία. Μηχανισμούς αποζημίωσης και αναδιανομής μεταξύ κρατών – μελών. Γίνεται δε συζήτηση και για ένα ‘’Integrated Economic Policy Framework’’,  για μια κοινή οικονομική πολιτική ουσιαστικά.

Το κυριότερο απ’ όλα όμως, φίλες και φίλοι, κάτι το οπoίο επείγει  -και που το έθεσα τελευταίως και η ίδια σε διάφορα fora – είναι η εισαγωγή ενός συστήματος οικονομικής – και θα έλεγα και πολιτικής - διακυβέρνησης της ευρωζώνης. Προσωπικώς, ακόμα και για την δημιουργία κοινοβουλευτικής συνέλευσης της ζώνης του ευρώ μίλησα, με εκπροσώπους επιλεγμένους από τα εθνικά κοινοβούλια. Αυτό θα ενισχύσει την πολιτική νομιμοποίηση, αλλά και την εποπτεία, την επικουρικότητα αν θέλετε, δεδομένου ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκπροσωπεί το όλον, χώρες που άλλες είναι και άλλες δεν είναι στην ζώνη του Ευρώ. Στο διαζευκτικό ερώτημα της σημερινής Ημερίδας «σταδιακή ολοκλήρωση ή προοδευτική αποδόμηση» η απάντησή μου είναι ΑΚΡΙΒΩΣ ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΠΕΡΙΜΕΝΕΤΕ: Σταδιακή ή και ταχεία, θεμελιακή ολοκλήρωση, με παράλληλη όμως επέκταση και της επικουρικότητας.

Η αποδόμηση επέρχεται, όταν ο ποδηλάτης δεν κινείται. Τότε, αργά ή γρήγορα, είτε θα παρατήσει το ποδήλατο, ή θα πέσει και θα τσακιστεί. Αλλά πιστεύω ότι, παρά τα μεγάλα προβλήματα, η Ευρώπη δεν έχει καμία τέτοια πρόθεση. Ακόμα κι εδώ στην Ελλάδα, εν μέσω της κρίσης, το 62% των Ελλήνων στηρίζει το μέλλον του Ευρώ.

Αλλά αυτό που χρειαζόμαστε πάνω απ’ όλα για να πάει η Ευρώπη μπροστά όπως και όταν ξεκίνησε δυναμικά, είναι, το ξαναλέω, το τρίπτυχο ΟΡΑΜΑ – ΗΓΕΣΙΑ – ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ.