Επίκαιρο για την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου με τίτλο " Ο έρωτας στα χρόνια της Σμύρνης"

Της Ειρήνης Λεριού

Έρωτας… έρωτας… Ο έρωτας γεννήθηκε στην Ελλάδα και μόνο στο δικό μας λεξικό συναντάμε τη λέξη έρως . Οι υπόλοιποι λαοί δύνανται να προσεγγίζουν μονάχα την έννοια της αγάπης (love, amor …) . Όμως άλλο η αγάπη και άλλο ο έρως…

Η αγάπη υποδηλώνει ένα σεβασμό ψυχής. Ενώ ο έρωτας είναι δύναμη, είναι αυτή η ακαθόριστη , μαγική δύναμη που σε κατακλύζει και σε παρασύρει σε μια θεϊκή δίνη , η οποία καταλήγει να είναι η κινητήριος δύναμη της ζωής μας ή η συναισθηματική μας καταρράκωση . Όμως ακόμα και η καταρράκωση της καρδιάς εξαιτίας ενός τέτοιου έρωτα,  οδηγεί σε μια νέα αρχή, γεννάει το καινούργιο δείχνοντας μας νέα μονοπάτια ή δημιουργεί τέχνη. Έτσι ο έρωτας μας οδηγεί είτε άμεσα (μέσω ενός ευτυχισμένου έρωτα) είτε έμμεσα (μέσω ενός προδομένου και εγκαταλελειμμένου έρωτα, που άνοιξε ορθάνοικτες καταπακτές κάτω από τα πόδια μας) στο φως της δημιουργίας και της γέννησης.  Επίσης ο έρως χρησιμοποιείται από τους προγόνους μας και για να περιγράψει τη φύση και το σύμπαν.

Χιλιάδες , υπέροχα κείμενα που υμνούν τον έρωτα , σώζονται από την ελληνική αρχαιότητα. Κείμενα που δυστυχώς δεν είχαμε την ευκαιρία να μελετήσουμε παρέα με τους δασκάλους μας στα τρυφερά, παιδικά μας χρόνια, σε αντίθεση με άλλης εθνικότητας συνομηλίκους μας που γνώρισαν, απόλαυσαν και αγάπησαν τα κείμενα αυτά κατά τη διάρκεια των σχολικών τους χρόνων… δημιουργώντας τους όμορφες και νοσταλγικές εικόνες από τη πρώτη - πρώτη προσέγγιση τους στον έρωτα… τον ερώτα που έχει φωλιάσει στη συνείδηση τους από τα παιδικά τους χρόνια , με έναν ορθά δομημένο τρόπο και που η συνείδηση αυτή τους ακολουθεί και  ως ενήλικες…

Έρως… έρως… Ο έρωτας γέννησε τη ποίηση, τη μουσική, τα τραγούδια. Χωρίς τον έρωτα τα τραγούδια δε θα ήταν τόσο σημαντικά. Χωρίς τον έρωτα η ποίηση θα ήταν εξαιρετικά φτωχή και η μουσική ξένη στις ψυχές μας και ανιαρή.

Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας  , ένας λαός γεμάτος πάθος και ζωή , τίμησε τον έρωτα μέσα από χιλιάδες, πανέμορφα τραγούδια. Δεν είναι τυχαίο ότι από εκεί γεννήθηκε μια σπουδαία κατηγορία του ελληνικού τραγουδιού, τα ρεμπέτικα… Τα ρεμπέτικα που τίμησε η μεγαλύτερη, ελληνίδα και μικρασιατικής καταγωγής τραγουδίστρια όλων των εποχών , Σωτηρία Μπέλλου!!

Ένα από τα χιλιάδες τραγούδια με τα οποία ερωτεύτηκαν πολλοί έλληνες των χαμένων πατρίδων της Ιωνίας είναι και το παρακάτω :

ΣΑΛΑ-ΣΑΛΑ

Τα χείλη σου ναι ζάχαρη , το μάγουλο σου μήλο
τα στήθη σου παράδεισος και το κορμί σου κρίνο
σάλα, σάλα, σάλα, σάλα, το μαντήλι σου
να φιλήσω την ελιά σου και τα χείλη σου.
Στα μάτια είσαι Φράγγισα στα χείλη Ρωμιοπούλα
και στο υπόλοιπο κορμί μοιάζεις βασιλοπούλα
έλα, έλα γεια σου, γεια σου μη με τυραννής
πηρ’ αέρας τη ποδιά σου μη μ αλησμονεί.
Ποιο εύκολα μου φαίνεται τη θάλασσα να αδειάσω
να τη πετάξω στη στεριά παρά να σε ξεχάσω
κούνα, κούνα, κούνα το μαντήλι σου
να φιλήσω την ελιά σου και τα χείλη σου.

Το τραγουδούσαν στην Αγία Παρασκευή ( Κιόστε), στο Τσεσμέ και στη Σμύρνη το 1921-1922. Στιχουργικά είναι Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, αλλά πηγαίνουν και τα 13σύλλαβα στιχάκια τροχαϊκού μέτρου. Το τραγούδι αυτό μετά τη Μικρασιατική καταστροφή εξελληνίστηκε κι έγινε Πανελλήνιο ενώ δέχτηκε ποικίλες στιχουργικές τροποποιήσεις στον ελλαδικό χώρο.

Φυσικά ο έρωτας πήρε σάρκα και οστά και στις  καντάδες, τις οποίες οι νέοι τραγουδούσαν στις αγαπημένες τους. Παρακάτω παρατίθεται μια όμορφη, τσεσμελήδικη καντάδα:


-ΚΑΤΩ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΜΜΟΥΔΙΑ-

Κάτω στην ίδια αμμουδιά, κάτω στην ίδια ακρούλα
σε ξαναβλέπω μια φορά γλυκιά μου ψαροπούλα.

Μα σαν τη πρώτη μου φορά που ήσουνα μακριά μου
με μια κρυφή ελπίδα μου με μια κρυφή χαρά μου.

Δεν αγαπώ τη μάνα μου όσο πονώ εσένα
στ’ ορκίζομαι στα κύματα τ' αφροστεφανωμένα

σ' ορκίζομαι στα μάτια σου τα ολόγλυκα σου μαύρα
μου μέσα τους ξανάβρα τη πρώτη μου χαρά.

Η καντάδα αυτή τραγουδιόταν στο Τσεσμέ και στην Αγία Παρασκευή, το καλοκαίρι του 1912, επιτρέποντας μας να είμαστε σήμερα μάρτυρες 102 χρόνια μετά,  του  έρωτα που πολλοί νέοι έζησαν το καλοκαίρι εκείνο στις ακρογιαλιές όπου συναντιόντουσαν κρυφά με τις αγαπημένες τους.

Έρωτας… έρωτας… Ο έρωτας μετατρέπει τον πιο πεζό , χωρίς φαντασία άνθρωπο σε ποιητή και τον ποιητή τον ωθεί να παράγει διαμάντια.  Ο έρωτας είναι τραγούδι … στο τραγούδι συμπυκνώνεται όλη η δύναμη του, η ευεργεσία ή η καταστροφή του! Ο έρωτας είχε πρωταρχική θέση στη καθημερινή ζωή των ανθρώπων της Μικράς Ασίας. Ο έρωτας αυτός που γέννησε χιλιάδες τραγούδια στον τόπο αυτό αλλά και ένα ιδιαίτερα σπάνιο και ξεχωριστό είδος μουσικής.

Έρωτας… έρωτας… 

Η Ειρήνη Λεριού είναι Υπ. Διδάκτωρ στο Πάντειο Πανεπιστήμιο