Άρθρο του Δημοσθένη Δαββέτα
Όπως ακούμε συχνά γύρω μας τη φράση «όλα έχουν την τιμή
τους», έτσι επίσης ακούμε τη φράση ότι «τα πάντα είναι χρήμα». Ζούμε σε μια
εποχή όπου όλα πρέπει να είναι κοστολογημένα. Όλα έχουν μετατροπή σε χρήμα και
ποσά. Κι αν μπορούμε μεν να δεχτούμε πως τα ζητήματα της κοινωνίας, σε
λειτουργικό επίπεδο, έχουν άμεση σχέση μ’αυτήν την χρηματιστική λογική,
υπάρχουν κάποια άλλα θέματα που αναρωτιόμαστε αν πραγματικά πρέπει ή όχι
ν’αντιμετωπίζονται με οικονομική κοστολόγηση. Όπως π.χ. η φιλία, το συναίσθημα,
η αγάπη, ο σεβασμός, η πατρίδα, η οικογένεια, η θρησκευτική πίστη κι άλλα
συγγενή μ’ αυτό που ονομάζουμε αξίες πνευματικής ζωής. Βλέπουμε για παράδειγμα
στην Αμερική (και σιγά σιγά αρχίζει να συμβαίνει και στην Ευρώπη) ότι ακόμη και
η φυλακή μπορεί να γίνει καλύτερη για κάποιον που μπορεί να πληρώσει
περισσότερα ή ότι το ασθενοφόρο μπορεί να φτάσει πιο γρήγορα αν πληρώσει
περισσότερα στις εθνικές οδούς μιας κι υπάρχει ειδικός διάδρομος γι’ αυτές τις περιπτώσεις. Ακόμη, μπορεί
κανείς να σκοτώσει κάποια προστατευόμενα είδη όπως π.χ. ο Ρινόκερος, αν
πληρώσει 150.000 δολλάρια, ή πάλί, να βρεθεί ενδιάμεση μητέρα αν πληρωθεί γύρω
στα 7.000 δολλάρια. Υπάρχει ακόμη και η δυνατότητα να κάψει κανείς περισσότερο
κάρβουνο από το επιτρεπόμενο νομικά όριο αν καταβάλει περίπου 30 δολλάρια ανά
το μέτρο. Θα μπορούσα να αναφερθώ σε
τόσα και τόσα παραδείγματα, όπως το πιο κραυγαλέο, ότι μπορείς να πληρώσεις για να μην κάνεις ουρά σε
καταστήματα, αλλά, ας σταθώ σ’όσα ήδη αναφέρθηκα για να μπορέσουμε να βγάλουμε
ένα νόημα για τη σημασία που τείνει να πάρει σήμερα στο Δυτικό κόσμο η
χρηματοπιστωτική δύναμη. Ο σύγχρονος Αμερικανός φιλόσοφος Michael Sandel, σε πρόσφατο βιβλίο
του, κάνει σκληρή κριτική αυτής της κατάστασης, ανοίγοντας πολεμική εναντίον
των οικονομολόγων κι ειδικά της σχολής του Σικάγο, των νεοφιλελεύθερων μαθητών
των Fridman, Hayek και
Becker, οι οποίοι
πιστεύουν (ειδικά με ακρότητα ο τελευταίος), ότι οι ηθικές αξίες δεν μετρούν,
είναι δωρεάν και δεν τις χρειαζόμαστε. Ο Sandel, που πιστεύει το αντίθετο, υποστηρίζει πως, βάση
στατιστικών, τα παιδιά στην κοινωνία διαμαρτύρονται γιατί δεν βλέπουν τους
γονείς τους όσο θα ήθελαν ή ότι, ανάλογα, έχουν χαθεί οι ανιδιοτελείς, φιλικές
και κοινωνικές σχέσεις. Το να εμπορευματοποιείς τα πάντα σημαίνει ότι βλέπεις
τον κόσμο σαν αγορά κι εμπόριο. Όμως τα αισθήματα δεν έχουν τιμή. Για
παράδειγμα, όταν έχεις χάσει κάποιον που αγαπάς, και παρότι πληρώνεις όσο κι
όσο για την επιστροφή του, εκείνος δεν γίνεται να επιστρέψει, αυτό από μόνο του
δείχνει ότι οι ηθικές αξίες, αυτές του εσωτερικού μας κόσμου, αντιστέκονται
απέναντι στην επιθετική εμπορευματοποίηση της ζωής. Γι αυτό και δεν θα πρέπει
να μεταφέρουμε στο καθημερινό μας λεξιλόγιο την αίσθηση ότι «όλα έχουν την τιμή
τους». Γιατί ο όρος «τιμή» του εμπορίου δεν είναι ο ίδιος με αυτόν των ηθικών
αξιών, έστω κι αν κάποιοι έχουν την κυνική τάση να λειτουργούν ισοπεδωτικά,
θεωρώντας ότι όλα, τα πάντα, είναι χρήμα. Η μηδενιστική εμμονή μιας
εμπορευματολογίας των πάντων είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί στην αγωγή των
παιδιών μας. Ας αντισταθούμε.*Dημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παρασκήνιο στις 7/3/2015.
