Άρθρο του Δημοσθένη Δαββέτα
Υπάρχει μια παγιωμένη πια αντίληψη οτι η τέχνη έξ´ ορισμού ειναι αριστερή
υπόθεση. Οχι γιατί υποχρεωτικά οι περισσότεροι καλλιτέχνες ειναι αριστεροί αλλα
κυρίως γιατί εκ "φύσεως" της ειναι ανατρεπτική γυρεύοντας την ρήξη με
τις παραδόσεις. Ειδικά η μοντέρνα ή αλλιώς νεωτερική τέχνη ειναι απο την
γέννηση της ταυτισμένη με αυτή την πορεία που ταυτίζεται με τις λέξεις
"πρόοδος", "εξέλιξη", "πρωτοπορία". Δεν εχω καμία
αντίρρηση οτι ναι, αυτή η τέχνη διαπερνάται απο τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Όμως εχω μια απορία. Γιατί αυτού του είδους η ανατρεπτική τέχνη ειναι αριστερή;
Άρα υπάρχει δεξιά, καπιταλιστική, μη-ανατρεπτική τέχνη;
Κι αυτή ποια ειναι; Ας
δούμε τα ερωτήματα απο κοντα. Η λογική της νεωτερικής ή σύγχρονης τέχνης ειναι
αντί-παραδοσιακή. Τα έργα των καλλιτεχνών αμφισβητούν τις παραδοσιακές μορφές
έκφρασης και στη θέση τους βάζουν νέες. Το νέο γίνεται πια η βασική, η κύρια
ανησυχία αυτής της πορείας. Ο Πικάσσο με την συνεχή αλλαγή των στυλ του, ο
Νταλύ, οι σουρεαλιστές, η Popart κι αλλα κινήματα εργάστηκαν πεισματικά προς
αυτή την κατεύθυνση. Η αλλαγή για την αλλαγή έγινε βασική ιδέα ύπαρξης της
νεωτερικής και σύγχρονης τέχνης. Η κριτικής της κριτικής, που έλεγε και ο
Νίτσε, οδηγεί στην κριτική σαν διαρκή στάση. Συνεπώς η αμφισβήτηση της
αμφισβήτησης γκρεμίζει τα πάντα και δεν αφήνει τίποτα σταθερό. Μια στάση καθαρά
εικονομαχική στην σύγχρονη τέχνη. Το περίεργο όμως ειναι οτι και η ουσία
του καπιταλισμού στηρίζεται στην ίδια λογική οπως την ανέλυσε ο Γερμανός
οικονομολόγος Σούμπετερ με την θεωρία του περί δημιουργικής καταστροφής. Οι
παραγωγικές δυνάμεις πρέπει να παράγουν συνέχεια νέα προϊόντα, γιατί ο στόχος
ειναι τα προηγούμενα να δίνουν την θέση τους στα επόμενα και μάλιστα σε αρκετά
γρήγορο ρυθμό χάριν της κατανάλωσης. Μέσω αυτής της πορείας υπάρχει καινοτομία,
οικονομική ανάπτυξη, δημιουργικότητα. Στην ουσία του ο καπιταλισμός διαπερνάται
απο μια διαχρονική και διαρκή ανατρεπτικότητα οπως ειναι η εξέλιξη της
βιομηχανικής κοινωνίας. Η καπιταλιστική λογική στηρίζεται σε ένα
αντι-παραδοσιακό πνεύμα. Οπως θέλει να αλλάξει (οχι να καταστρέψει) τις
παραδόσεις εκσυγχρονίζοντάς τες, ετσι παραμένει διαρκώς σε καινοτομική
εγρήγορση, ερευνώντας και προσφέροντας νέα υλικά, νέους τρόπους χρήσης και
λειτουργίας των μηχανημάτων. Τι παράξενο! Το ίδιο ανατρεπτικό πνεύμα, το
καινοτόμο που διαπερνά την σύγχρονη τέχνη ανήκει και στην καπιταλιστική λογική.
Τότε γιατί ειναι αριστερό το ανατρεπτικό του Πικασσο ή του Μπόυς ή του Ντυσάμπ;
Πόσο μάλλον το οτι αυτοί οι καλλιτέχνες αλλά και γενικώς όλοι οι πετυχημένοι
(με εξαίρεση την περίπτωση Βαν Γκόγκ) πουλούν τα έργα τους σε υψηλές τιμές και
κέρδισαν εκατομμύρια; Ή η σύγχρονη τέχνη λοιπόν δεν ειναι αριστερή ή ο
καπιταλισμός δεν ειναι αριστερός. Ας σοβαρευτούμε. Η τέχνη υπηρετεί την
δημιουργική εξέλιξη και καινοτομία και ανήκει σε όλους. Δεν ειναι προνόμιο
κανενός και στον καπιταλισμό τής δίνεται η ευκαιρία να αναπτυχθεί, να δείξει
τις δυνατότητές της και την πλούσια ευρηματικότητα της γλώσσας της.
Δημοσθένης Δαββέτας
Καθηγητής Φιλοσοφίας της
Τέχνης, ποιητής, εικαστικός
