Γράφει ο
Δημήτρης Μανιατάκης
Δημήτρης Μανιατάκης
μέλος Συμβουλίου Διοίκησης Α΄ ΤΕΙ Καλαμάτας
Η μεγάλη και παρατεταμένη οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2009
στις Μεσογειακές χώρες–μέλη της Ευρωζώνης και συνεχίζεται σε μικρότερο
βαθμό ακόμη και σήμερα, προκαλεί μεγάλες αναταραχές στις διεθνείς
κεφαλαιαγορές.Πάρα πολλά γράφτηκαν για την οικονομική κρίση των Μεσογειακών χωρών, επηρεάζοντας καθημερινά τις αγορές συναλλάγματος και των ομολογιών. Αρκετοί «προφήτεψαν» την κατάρρευση της Ευρωζώνης λόγω των Μεσογειακών χωρών αλλά ουδέποτε επαληθεύτηκαν.
Θα ήθελα στην εισήγησή μου να απαντήσω σε δύο καίριες ερωτήσεις:
Α) Ποια ήσαν τα αίτια που προκάλεσαν την οικονομική κρίση σε τέσσερεις συνολικά Μεσογειακές χώρες–μέλη της Ευρωζώνης (Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα και Κύπρο);
Β) Εάν η Ευρωζώνη σήμερα διαθέτει πιο ισχυρούς μηχανισμούς αντιμετώπισης ανάλογων κρίσεων;
Κατ΄ αρχήν θα ήθελα να κάνω τις ακόλουθες επισημάνσεις:
Πρώτον: Ο «συντελεστής βαρύτητας» (weight coefficient) των οικονομιών των Μεσογειακών χωρών είναι πολύ μικρός και εκπροσωπεί μόλις το 16,25% στην Οικονομία της Ευρωζώνης. Συγκεκριμένα, το ποσοστό συμμετοχής της κάθε μεσογειακής χώρας στο Συνολικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Ευρωζώνης είναι: Ισπανία 11,72%, Πορτογαλία 1,68%, Ελλάδα 2,65% και Κύπρος 0,2%, δηλαδή συνολικά 16,25%.
Δεύτερον: Η Ελλάδα με συμμετοχή μόλις 2,65% στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης σε καμιά περίπτωση από μόνη της δεν θα μπορούσε να απειλήσει με… διάλυση την Ευρωζώνη. Το πασίγνωστο GREXIT (έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ) περισσότερο αξιοποιήθηκε από τους διεθνείς traders παρά συνιστούσε πραγματική απειλή για το ευρώ.
Τρίτον: Είναι πραγματικότητα ότι οι χώρες της Ευρωζώνης «πιάστηκαν στον ύπνο» διότι:
Αφενός δεν διέθεταν μηχανισμούς πρόβλεψης δημοσιονομικών κινδύνων και
αφετέρου δεν είχαν εμπειρίες και «μηχανισμούς» αντιμετώπισης δημοσιονομικών και τραπεζικών κρίσεων.
Τέταρτον: Ένα σημαντικό πρόβλημα ήταν ότι, η Ευρωπαϊκή Ένωση με μεγάλη καθυστέρηση αντιλήφθηκε ότι, μια Νομισματική Ένωση είναι περισσότερο ασφαλής από συναλλαγματικούς, δημοσιονομικούς και συστημικούς κινδύνους, όταν οι συμμετέχουσες σε αυτήν οικονομίες δεν παρουσιάζουν πολύ μεγάλες διαφορές στα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και διεθνούς ανταγωνιστικότητας.
(Πίνακας 1) Η διεθνής ανταγωνιστικότητα των Μεσογειακών χωρών της ΕΕ μεταξύ 148 χωρών
Data: World Economic Forum “The Global Competitiveness Report 2013-2014”
Από τον ανωτέρω Πίνακα, με βάση το δείκτη GCI (Global Competitiveness Indicator-Δείκτης Διεθνούς Ανταγωνιστικότητας), προκύπτει ότι οι Μεσογειακές χώρες υστερούν σημαντικά από πλευράς διεθνούς ανταγωνιστικότητας και, στο βαθμό που είναι ιδιαίτερα μεγάλο το δημόσιο χρέος τους, αποτελεί «μονόδρομο» η πραγματοποίηση μεγάλων επενδύσεων εκσυγχρονισμού και ιδιαίτερα η ταχεία προώθηση των επενδύσεων για καινοτομίες και προηγμένες τεχνολογίες.
(Πίνακας 2) Η διεθνής ανταγωνιστικότητα των Μεσογειακών χωρών της ΕΕ μεταξύ 60 χωρών
Data: IMD World Competitiveness Center
Ίδια ακριβώς είναι και τα συμπεράσματα που προκύπτουν και από τη σειρά που καταλαμβάνουν μεταξύ 60 χωρών στην παγκόσμια κατάταξη της διεθνούς ανταγωνιστικότητας… Διαπιστώνεται ότι «μικρές σε μέγεθος χώρες» μπορούν να είναι στις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας, εάν έχουν «εξωστρεφείς» και «δυναμικές οικονομίες».
(Πίνακας 3) General government: Net lending (+) /net borrowing (-) (Euro per inhabitant)
Data: Eurostat
Όπως συμπεραίνουμε από τον ανωτέρω πίνακα, μέσα σε λίγα χρόνια, μεταξύ 2003 και 2009, ο καθαρός δανεισμός της Γενικής Κυβέρνησης ανά κάτοικο αυξήθηκε: Ελλάδα 258%, Πορτογαλίας 213%, ενώ εκτοξεύθηκε της Ισπανίας ξεπερνώντας τη γειτονική Γαλλία.
(Πίνακας 4) Total general government expenditure: Euro per inhabitant
Ο Πίνακας 4 είναι απόλυτα ενδεικτικός ως προς τα εξής:
Πρώτον: Ο καθαρός δανεισμός των Μεσογειακών χωρών αυξήθηκε ταχύτατα μέχρι και το 2009, ενώ περιορίσθηκε με δυσκολία στα επόμενα χρόνια, δεδομένου ότι τα κράτη μπήκαν σε μια περίοδο ύφεσης με μείωση του ΑΕΠ.
Δεύτερον: Ο δημόσιος δανεισμός ευνόησε την οικονομική ανάπτυξη (κυρίως στον τομέα των ακινήτων και των κατασκευών) αλλά στη συνέχεια η υποχώρηση του δημόσιου δανεισμού προκάλεσε με τη σειρά του πολύ αρνητικά τις τράπεζες που είχαν μεγάλη έκθεση/μεγάλα ανοίγματα σε εγχώριες κρατικές ομολογίες, προκαλώντας τους τεράστιες ζημιές.
(Πίνακας 5) Gross domestic product: Percentage change on previous period at market prices
Data: Eurostat
Βλέποντας τον Πίνακα 5 διαπιστώνουμε ότι η γενικευμένη οικονομική κρίση του 2009 (που ακολούθησε μετά το ξέσπασμα της τραπεζικής κρίσης των ΗΠΑ) επηρέασε τις λιγότερο ανεπτυγμένες Μεσογειακές χώρες. Παρατηρούμε ότι:
Α) Η Ελλάδα ήταν εκείνη που είχε μεγαλύτερη ανάπτυξη πριν από το 2008 σε σύγκριση με τις χώρες της Ευρωζώνης, αλλά και μια πρωτοφανή και συνεχή μείωση του ΑΕΠ στα επόμενα χρόνια.
Β) Στις Μεσογειακές χώρες η κρίση του δημόσιου τομέα προκάλεσε (ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας) την απότομη μείωση της χρηματοδότησης από τις τράπεζες και τη συρρίκνωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας.
Γ) Η οικονομία της Κύπρου εμφάνισε οικονομική ύφεση με μεγάλη καθυστέρηση, η οποία όμως προκλήθηκε πρωτίστως από τα μεγάλα ανοίγματα των εγχωρίων τραπεζών, πολλές από τις οποίες είχαν συγκεντρώσει δυσανάλογα μεγάλες διεθνείς καταθέσεις με πολύ υψηλά επιτόκια.
(Πίνακας 6) International trade: Trade balance in million EURO
Data: Eurostat
Ο Πίνακας 6 υποδηλώνει μια άλλη πλευρά των διαρθρωτικών αδυναμιών και της άνισης ανταγωνιστικότητας μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης. Για την Ελλάδα επισημαίνονται τα κάτωθι:
Πρώτον: Ο δημόσιος δανεισμός αυξήθηκε κατακόρυφα προκειμένου να καλυφθούν δαπάνες για μισθοδοσία και συντάξεις με ρυθμούς που δεν δικαιολογούνταν από τη διεθνή ανταγωνιστικότητα και τις διεθνείς επιδόσεις της χώρας.
Δεύτερον: Μεγάλο μέρος της αύξησης της ιδιωτικής και δημόσιας ζήτησης πήγε για εισαγωγές πολυτελών αυτοκινήτων, διαρκή καταναλωτικά αγαθά κλπ αυξάνοντας το Εθνικό Εισόδημα καθαρά εξαγωγικών χωρών-μελών της Ευρωζώνης, όπως είναι η Γερμανία.
Τρίτον: Τα πολύ χαμηλά επιτόκια δανεισμού ιδιωτών και Δημόσιου Τομέα, που εξασφάλισε η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, τροφοδότησαν τον υπερκαταναλωτισμό και όχι τις επενδύσεις για παραγωγικό εκσυγχρονισμό.
Τέταρτον: Η πολιτική λιτότητας που ακολουθήθηκε από το 2010 και μετά είχε ως αποτέλεσμα αφενός μεν τη μεγάλη μείωση των εισαγωγών και αφετέρου την ενίσχυση των εξαγωγών των ελληνικών επιχειρήσεων, λόγω:
Α) Της μεγάλης πτώσης της ζήτησης στην εσωτερική αγορά,
Β) Της στροφής σε ξένες αγορές με μεγαλύτερη απορροφητικότητα.
Γ) Της μεγάλης μείωσης του κόστους εργασίας.
Επιτρέψτε να σταθώ σε ένα άλλο πολύ κρίσιμο σημείο που αφορά στις διαφορές στην ανταγωνιστικότητα μεταξύ των χωρών-μελών της Ευρωζώνης.
(Πίνακας 7) Balance of the current account (% of GDP)
Data: Eurostat
Ο Πίνακας 7 υποδηλώνει ότι:
1) Η Γερμανία, η πιο σημαντική οικονομική δύναμη της Ευρωζώνης , εμφανίζεται με ένα πλεονασματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αντίθετα με τις Μεσογειακές χώρες που είναι καθαρά ελλειμματικές.
2) Οι Μεσογειακές χώρες εμφανίζουν απόλυτη υστέρηση σε σχέση με το σύνολο των χωρών της Ευρωζώνης, αλλά και με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που περιλαμβάνουν, μεταξύ αυτών και τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και της Βαλκανικής.
3) Η εφαρμογή των προγραμμάτων λιτότητας στις Μεσογειακές χώρες οδήγησε στη μεγάλη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τους, αλλά και στο «χάσμα» που χώριζε αυτή την ομάδα χωρών με τις άλλες χώρες της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο σύνολό της.
Έχει αναπτυχθεί πολλή «φιλολογία» μεταξύ των διεθνών επενδυτών σχετική με το ότι οι Μεσογειακές χώρες «συνιστούν απειλή» για την Ευρωζώνη και ότι είτε θα … καταρρεύσει είτε ότι ορισμένες θα εξαναγκασθούν σε «υποχρεωτική έξοδο».
Τίποτα το αναληθέστερο:
(Πίνακας 8) Government deficit (-) / surplus (+) as a percentage of GDP
Data: OECD Economic Outlook "Statistics and Projections"
Οι πλέον πρόσφατες προβλέψεις του ΟΟΣΑ αναφέρουν τα εξής:
Πρώτον: Μέχρι και το 2015 σχεδόν όλες οι Μεσογειακές χώρες θα έχουν μειώσει αισθητά τα δημοσιονομικά ελλείμματά τους και θα βρίσκονται εντός των ορίων του 3% του δημοσιονομικού ελλείμματος σε ποσοστό επί του ΑΕΠ που προβλέπεται από το Σύμφωνο για τις χώρες-μέλη της Ευρωζώνης.
Δεύτερον: Η Ελλάδα, που είχε ένα εκρηκτικά μεγάλο έλλειμμα στη διετία 2008–2009, έχει πετύχει εντυπωσιακή μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Για το 2013 προβλέπεται να παρουσιάσει δημοσιονομικό πλεόνασμα και σχεδιάζεται για πρώτη φορά, μετά από χρόνια, η έξοδος της χώρας στη διεθνή κεφαλαιαγορά. Ανάλογες δημοσιονομικές επιδόσεις έχει εμφανίσει και η Πορτογαλία που και αυτή αναμένεται να αντλήσει κεφάλαια απευθείας από τη διεθνή κεφαλαιαγορά.
Τρίτον: Στο σύνολό τους οι χώρες της Ευρωζώνης εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερες δημοσιονομικές επιδόσεις από τις ΗΠΑ, που θα εξακολουθήσουν να αντιμετωπίζουν προβλήματα στην ομαλή άντληση νέων ομολογιακών δανείων.
Η μεγάλη δημοσιονομική και τραπεζική κρίση φαίνεται να έχει ξεπερασθεί οριστικά, ενώ η Ευρωζώνη έχει πλέον πολύ σημαντικές εμπειρίες και πολύ ισχυρούς μηχανισμούς. Να αναφέρω χαρακτηριστικά:
1. Οι προϋπολογισμοί των μελών της Ευρωζώνης για πρώτη φορά από το 2013 υποβάλλονται και ελέγχονται αυστηρά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στρατηγικός στόχος είναι να μην υπάρξουν ξανά μεγάλες δημοσιονομικές αποκλίσεις, όπως συνέβη το 2009 μέσω ασφυκτικών δημοσιονομικών ελέγχων.
2. Προωθείται η Τραπεζική Ένωση καθώς επίσης μια σειρά αυστηρών εποπτικών ελέγχων στις τράπεζες απευθείας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, για την αποφυγή μιας νέας τραπεζικής κρίσης. Ήδη από την 1η Ιανουαρίου 2014 τέθηκε σε ισχύ το νέο καθεστώς για αυξημένη κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών.
3. Μέσα στο 2014 θα τεθεί σε πλήρη λειτουργία ο νέος τραπεζικός πυλώνας Single Supervisory Mechanism (SSM), που θα συμπληρωθεί με ένα ακόμη πυλώνα –το Single Resolution Mechanism (SRM)– που θα ενισχύσουν αποτελεσματικότητα της εποπτείας όλων των τραπεζών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα επιτεύγματα αυτά οφείλονται αποκλειστικά στην πολύτιμη εξωτερική βοήθεια που παρασχέθηκε στις Μεσογειακές χώρες. Ειδικότερα, τα προβλήματα της Ελλάδας δεν θα είχαν ξεπερασθεί εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση μαζί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν εξασφάλιζαν για προγράμματα αναδιάρθρωσης και ιδιαίτερα ευνοϊκής αναχρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας με συνολικά 164,5 δισ. ευρώ για την περίοδο 2012–14, από τα οποία τα 144,7 δισ. διατέθηκαν μέσω του ευρωπαϊκού μηχανισμού EFSF και 19,8 δισ. από το International Monetary Fund.
Βεβαίως υπάρχουν δύο μεγάλα προβλήματα σε εκκρεμότητα:
1. Η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους της Ελλάδας, καθώς αυτό εξακολουθεί να κινείται κοντά στο 170% του ΑΕΠ. Το IMF το χαρακτηρίζει ως μη βιώσιμο και προτείνει το «κούρεμά» του, θέμα που θα εξετασθεί μετά το πρώτο εξάμηνο του 2014.
2. Οι Μεσογειακές χώρες πρέπει να συνεχίσουν να πραγματοποιούν μεγάλες μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, μετά από τόσα χρόνια μεγάλης λιτότητας διαπιστώνονται δυσκολίες σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο για να επιτευχθεί η απαιτούμενη συναίνεση.
Ωστόσο, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση, που έχει πλέον και τις εμπειρίες και τους μηχανισμούς αντιμετώπισης δημοσιονομικών κρίσεων, βρίσκεται αντιμέτωπη με τη διογκούμενη ανεργία, η οποία συνδέεται με τη μειωμένη διεθνή ανταγωνιστικότητα πολλών χωρών της, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι Μεσογειακές χώρες.
Για την αντιμετώπιση της ανεργίας η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποβλέπει σε βαθιές μεταρρυθμίσεις των οικονομιών των χωρών-μελών. Οι κύριες προτεραιότητες αυτής της Στρατηγικής είναι:
1. Επιδίωξη μιας διαφοροποιημένης, φιλικής προς την ανάπτυξη δημοσιονομικής εξυγίανσης.
2. Αποκατάσταση στη διαδικασία χορήγησης δανείων.
3. Προώθηση της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας .
4. Αντιμετώπιση της ανεργίας και των κοινωνικών συνεπειών της κρίσης.
5. Εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης.
Συνεπώς, επιστρέφοντας στα δύο αρχικά ερωτήματα της εισήγησής μου απαντώ τα ακόλουθα:
Α) Ναι, οι Μεσογειακές χώρες, με τη βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπόρεσαν να ξεπεράσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δημοσιονομική και τραπεζική κρίση.
Β) Ναι, η Ευρωπαϊκή Ένωση έγινε «σοφότερη» από τη μεγάλη κρίση, αφού πλέον διαθέτει πλέον και εμπειρίες και μηχανισμούς αντιμετώπισης κρίσεων.
Γ) Ναι, ο επιχειρηματικός κόσμος της Ελλάδας αισθάνεται απόλυτα αισιόδοξος για το μέλλον του Ευρώ, γιατί στην πράξη είδαν την αμέριστη ευρωπαϊκή οικονομική συνδρομή. Επιπλέον, η Ευρωζώνη είναι ένας χώρος που προστατεύει τις επιχειρήσεις και τους επενδυτές από ισχυρούς συναλλαγματικούς, δημοσιονομικούς και πιστωτικούς κινδύνους.
Δ) Ναι, οι διεθνείς κεφαλαιαγορές μπορούν να «ηρεμήσουν» σε ότι αφορά την Ευρωζώνη, γιατί έχει πλέον ως Στρατηγική την ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Οικονομίας και αυτό θα είναι επωφελές για τη διεθνή επενδυτική και επιχειρηματική κοινότητα.
Η ανάκαμψη της Ελλάδας από τη μακροβιότερη ύφεση που έχει βιώσει και η ανάπτυξη της οικονομίας μέσω επενδύσεων, μπορεί να αποτελέσει μια σαφή κατεύθυνση για τις κρατικές μεταρρυθμίσεις.
Το 2009 η ελληνική οικονομία παρουσίαζε «διπλό έλλειμμα», δηλαδή ελλειμματικό κρατικό προϋπολογισμό συνδυασμένο με ελλειμματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Η κατάσταση σήμερα έχει βελτιωθεί, αλλά προκειμένου η χώρα να εξέλθει από το διπλό έλλειμμα και να γίνει ουσιωδώς ανταγωνιστικότερη σε διεθνές επίπεδο, πρέπει αφενός να αλλάξει η αρχιτεκτονική του δημοσίου τομέα και αφετέρου να ενισχυθούν δραστηριότητες που συνεισφέρουν ουσιαστικά στο ΑΕΠ και το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας. Η πορεία αυτή απαιτεί κεφάλαια, επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Αυτά τα κεφάλαια θα έρθουν στη χώρα αν αξιοποιηθούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας:
Πρώτον: Η Ελλάδα είναι εμπορικό-πολιτισμικό-οικονομικό σταυροδρόμι και φυσικός δίαυλος ανάμεσα στις χώρες της Εγγύς και Άπω Ανατολής και της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης. Η ροή του εμπορίου από την Ανατολή προς την Ευρώπη περνά από την Ελλάδα, όπως κατέδειξε η επένδυση της COSCO στο λιμάνι του Πειραιά. Η ροή της ενέργειας αλλά και του εμπορίου από την Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία προς την Ευρώπη περνά και πάλι από την Ελλάδα, όπως δείχνουν τα επενδυτικά σχέδια για τον αγωγό φυσικού αερίου TAP αλλά και η κίνηση στην Εγνατία Οδό.
Δεύτερον: Η Ελλάδα αποτελεί διεθνή τουριστικό προορισμό, συγκεντρώνοντας πάνω από 15 εκατ. επισκέπτες το χρόνο. Είναι ο 17ος σε μέγεθος τουριστικός προορισμός και έχει πάνω από 20 αεροδρόμια διεθνούς πρόσβασης και δεκάδες λιμάνια και μαρίνες. Οι υποδομές μπορούν να απορροφήσουν επενδύσεις, ώστε να στηριχθούν κλάδοι που διαπερνώνται «οριζόντια» όπως το εμπόριο (υπηρεσίες), οι κατασκευές και η ενέργεια.
Τρίτον: Η ελληνόκτητη ναυτιλία είναι ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι έλληνες εφοπλιστές ελέγχουν πάνω από το 16% του παγκοσμίου στόλου. Η ελληνική σημαία κατέχει την 6η θέση στη διεθνή κατάταξη. Περίπου 66 δισ. ευρώ είναι επενδυμένα στην ελληνική ναυτιλία, με το 80% των κεφαλαίων να προέρχονται από την παγκόσμια αγορά.
Εν κατακλείδι, οδηγώντας τις επενδύσεις στους κλάδους που αποτελούν συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας, εξασφαλίζοντας σταθερότητα του θεσμικού περιβάλλοντος, δημιουργώντας ένα φορολογικό καθεστώς χωρίς εκπλήξεις, αναβαθμίζοντας την παρακολούθηση των δημοσιονομικών μεγεθών, χρησιμοποιώντας διαδικασίες και προϊόντα υψηλής τεχνολογίας και εισάγοντας άρτια συστήματα αξιολόγησης του πολιτικού προσωπικού της δημόσιας διοίκησης, θα ακολουθήσει η έξοδος της Ελλάδας από την κρίση και η είσοδος σε τροχιά ανάπτυξης.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
(Ομιλία σε διεθνές συνέδριο με θέμα την κρίση στην ευρωζώνη στο Nanyang Business School της Σιγκαπούρης)
elzoni.gr
