Το ταξίδι και εμείς

Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας

Όταν μιλάμε για διακοπές η πάλι γι' αναφορές ζωής το συνδέουμε άμεσα η έμμεσα με την έννοια του ταξιδιού. Γιατί; Γιατί αγαπάμε να ταξιδεύουμε σ' “άλλα” μέρη , να συναντούμε νέους ανθρώπους και χώρες με διαφορετικά ήθη κι έθιμα; Αυτή η έξοδος από τον συνηθισμένο και γνώριμο εαυτό μας ονομάστηκε από τον Χέγκελ εμπειρία . Και το ταξίδι είναι η εμπειρία που φιλοδοξεί να μας προσφέρει μετά το τέλος του (όταν επιστρέψουμε στα οικεία) μια καλύτερη γνώση του εαυτού μας μιας και δοκιμαζόμενος αυτός  στο διαφορετικό κι άγνωστο δυνάμωσε τα όρια του και την αυτό-γνωσιακή του ικανότητα. Η εμπειρία του ταξιδιού είναι διπλή. Εσωτερική κι εξωτερική.

Στην πρώτη περίπτωση φεύγουμε από το να περιφερόμαστε μόνιμα γύρω από τον εαυτό μας , ο ορίζοντας μας διευρύνεται και υποχρεωνόμαστε να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στον μικροοριζοντα μας και τον μεγαλοοριζοντα της ουσίας της ζωής. Ερχόμενοι σ’ επαφή μ 'άλλες γλώσσες η  συνήθειες ,γινόμαστε καλύτεροι γνωστές των δικών μας Ορίων και δυνατοτήτων. 

Στη δεύτερη περίπτωση έχουμε την δυνατότητα να νιώσουμε το πως το "τοπικό" στοιχείο μπορεί να μείνει τοπικό δίχως ιδιαίτερο ενδιαφέρον η πάλι να μετατραπεί (το "τοπικό" πάλι) σε οικουμενικό. Κι εξηγούμαι για να γίνω πιο κατανοητός. Πάρτε για παράδειγμα τις τουριστικές μινιατούρες που πωλούνται παντού όπως αυτές της Ακρόπολης. Πρόκειται για κιτς μικρογραφικές απομιμήσεις ενός σημαντικού μνημείου. Στην καλύτερη περίπτωση το μέλλον τους είναι να ταξιδέψουν σαν τουριστικά αντικείμενα μαζικού τουρισμού που τα χαρακτηρίζει το τοπικό μεν στοιχείο όχι όμως το μοναδικό. Γιατί απλά αυτά τα μαζικής παραγωγής κιτς βιομηχανίας αντικείμενα  δεν έχουν κάτι το μοναδικό όσο και να ναι μερικά από αυτά περίτεχνα. 

Συνεπώς δεν βοηθούν στο εσωτερικό ταξίδι και μένουν μόνο εξωτερικά μικροσουβενιρ. Δεν συμβαίνει το ίδιο με ένα έργο για παράδειγμα του ζωγράφου Θεοφίλου. Όσο τοπικά στοιχεία και να χει είναι μοναδικά στον τρόπο έκφρασης και σύνθεσης τους. Κι αυτό τα κάνει οικουμενικά. Το έργο τέχνης λοιπόν μπορεί να μας προσφέρει ένα ανεπανάληπτο ταξίδι όπου το τοπικό μέσω της μοναδικότητας του γίνεται οικουμενικό και σαν τέτοιο βοηθά στην διεύρυνση των εσωτερικών  κι αυτογνωσιακων μας Ορίων . Πρόκειται για δημιουργική εμπειρία ταξιδιού . Το ταξίδι τότε μόνο έχει αξία όταν μας ανοίγει τους ορίζοντες. Το ταξίδι είναι μια μορφή έργου τέχνης όπου ο ταξιδευτής-καλλιτέχνης εμπλουτίζεται από γόνιμες εμπειρίες που δίνουν νόημα στην μοναδικότητα του. Ο ταξιδευτής-καλλιτέχνης φεύγει από τον μικρόκοσμο του μέσω του ταξιδιού , επώδυνα μάλιστα κάποιες φορές και διευρύνει έτσι τους ορίζοντες των δυνατοτήτων του για κατανόηση της θέσης του ανθρώπου στον κόσμο. Παράδειγμα χαρακτηριστικό ο Οδυσσέας. Ο πολυμήχανος Βασιλιάς της Ιθάκης , όπως μας λέει κι ο Όμηρος, είχε μια μόνιμη περιέργεια ν’ ανακαλύψει το άγνωστο . Έθεσε σε κίνδυνο τον εαυτό του όταν ήθελε να μάθει αν οι Κύκλωπες, αυτοί οι γίγαντες, είναι αρτοφαγοι η όχι . Η περιέργεια του ταξιδευτή είναι η περιέργεια του πολιτισμένου ανθρώπου να μάθει τον εαυτό του μέσα από την εμπειρία της γνωριμίας του με τους άλλους , τους αγνώστους , τους διαφορετικούς. Ο ταξιδευτής δοκιμάζει τα όρια της σωφροσύνης και των αξιών του πολιτισμού. Χάρις σ' αυτή την περιέργεια του ( το απορείν της φίλο-Σοφίας και της δημιουργικότητας) ο ταξιδευτής , έστω κι ασυνείδητα , παραμένει σημαντικός εργάτης στην υπηρεσία της πολιτισμικής διεύρυνσης και καλυτέρευσης του πολιτισμένου κόσμου. Ο καθένας μας είναι ένας Οδυσσέας , ένας πολυμήχανος ταξιδευτής , ένας άνθρωπος που χει μέσα του έτοιμη την ανάγκη άμα πάσα στιγμή να ενεργοποιήσει 
Την γόνιμη δύναμη του . Ο καθένας από μας είναι ένας ταξιδευτής-καλλιτέχνης , αρκεί να το πιστέψει και να το ψάξει μέσα του, όπως έλεγε κι ο σπουδαίος εικαστικός  δημιουργός ο Γιοζεφ Μπόυς. 

Δημοσθένης Δαββέτας

Καθηγητής Φιλοσοφίας της τέχνης, Ποιητής, εικαστικός. 

*άρθρα του Δημοσθένη Δαββέτα όπως δημοσιεύθηκαν στον Ελεύθερο Τύπο και στο Παρασκήνιο.