Παρότι όταν μιλάμε για το έπος του ελληνοϊταλικού πολέμου αναφερόμαστε αποκλειστικά στον ηρωισμό των φαντάρων του μετώπου, είναι βέβαιο ότι οι άνδρες δεν πολέμησαν μόνοι τους. Μπορεί να μην υπήρχε η δυνατότητα οι γυναίκες να κρατήσουν όπλο, αλλά ήταν πάντα αποτελεσματικές και ουσιαστικές σε οποιαδήποτε συνεισφορά στον εθνικό αγώνα τους ζητήθηκε.
Αρχικά αποτελούν την “οπισθοφυλακή” του μετώπου και το “αποκούμπι” των αποκλεισμένων από
τα χιόνια στρατιωτών, αφού ένα γράμμα τους αρκεί ώστε να δώσει αέρα ανανέωσης και ελπίδας στα πεδία των μαχών. Στις πόλεις δημιουργούνται γυναικείες ομάδες που πλέκουν μάλλινα ρούχα και κάλτσες για τους άνδρες του μετώπου, ενώ άλλες μαζεύουν χρήματα ή τρόφιμα. Πολλές από αυτές γίνονται εθελόντριες νοσοκόμες στα αυτοσχέδια νοσοκομεία που στήνονται στο μέτωπο και τα μετόπισθεν.Οι περισσότεροι τραυματίες έχουν να θυμούνται μια ζεστή κουβέντα, ένα χαμόγελο ή την φροντίδα μιας νεαρής εθελόντριας που δεν την ξαναβλέπουν ποτέ στη ζωή τους. Όπως αναφέρεται σε κείμενο της περιόδου :“Κάθε θηλιά του μαλλιού μας που φτερωτά πλέκουν τα δάκτυλά μας, είναι μια θηλιά στο λαιμό του εχθρού μας. Η βελόνα είναι η δική μας λόγχη στα μετόπισθεν”.
Καθοριστικότερη όλων είναι φυσικά η συμμετοχή τους στα μονοπάτια των μαχών. Οι σημαντικότερες συγκρούσεις γίνονται σε μεγάλο υψόμετρο με ανύπαρκτο οδικό δίκτυο και μονοπάτια που είναι αδύνατη η πρόσβαση ακόμα και από κάρα. Όταν και η επίταξη χιλιάδων μουλαριών και γαϊδουριών δεν αρκεί, αφού οι καιρικές συνθήκες είναι εξαιρετικά δυσμενείς, τότε επιστρατεύεται το, πρώην, ασθενές φύλλο.
Αναλαμβάνουν δράση οι σκληροτράχηλες γυναίκες της περιοχής. Μαθημένες σε βαριές αγροτικές εργασίες, γνωρίζουν καλύτερα από όλους μονοπάτια και περάσματα των υψωμάτων, αντέχουν στο βαρύ χειμώνα και, πάνω από όλα, διαθέτουν βαθύ πατριωτικό αίσθημα ευθύνης και καθήκοντος. Ουσιαστικά κάνουν τα πάντα : Μεταφέρουν πυρομαχικά και τραυματίες, συμμετέχουν σε οχυρωματικά έργα, καθαρίζουν τους δρόμους από τους όγκους χιονιού, μεταφέρουν νερό, φαγητό και ξύλα στους πολεμιστές της πρώτης γραμμής αποτελώντας έτσι το σημαντικότερο γρανάζι στην καταρρέουσα γραμμή ανεφοδιασμού, και καθαριστικό παράγοντα στην τελική επικράτηση. Και όλα αυτά με μοναδικό “όπλο” την αυταπάρνηση και χωρίς κανένα βοηθητικό μέσο αφού όλα κουβαλιούνται στους ώμους…
Η συμμετοχή των γυναικών της περιοχής στον αγώνα τιμάται τότε με αφίσες που επισημαίνουν τη δράση τους, και σήμερα με το επιβλητικό μνημείο της Ζαγορίσιας Γυναίκας της Πίνδου.