Ο βαρόνος Adam Henrich von Stainau αφού απέκλεισε την εκσκαφή του Ισθμού και τη κατασκευή διώρυγας, πρότεινε την κατασκευή γραμμικών οχυρώσεων σε διάφορες θέσεις στον Ισθμό όπως προκύπτει από τα σχέδια που βρίσκονται στο Mουσείο Correr της Βενετίας. Η πρώτη πρόταση φέρει τον τίτλο «Fortificazioni dell’Istmo di Corinto 1695» (Εικ.1), παρουσιάζεται σε έγχρωμο σχέδιο και αφορά στην οχύρωση με τρία βασιλικά οχυρά, δύο στις ακτές των κόλπων Κορινθιακού και Σαρωνικού και ένα περίπου στο μέσον του Στενού.
Τα μεταξύ διαστήματα συμπληρώνονται με μικρότερα σε διαστάσεις και όγκους oκτώ οχυρά (Ridotti) ανά διάστημα τετραγωνικής ή ρομβοειδούς, ή πολυγωνικής μορφής. Οι αποστάσεις αυτών ορίζονται ώστε οι επιτηθέμενοι να βρίσκονται μέσα στο βεληνεκές των όπλων των αμυνομένων. Στο σχέδιο είναι ίσες μεταξύ τους. Άκολουθεί περίπου την υπάρχουσα σήμερα διώρυγα με μικρές αποκλίσεις στη διαδρομή. Συγκεκριμένα στην ακτή του Κορινθιακού κόλπου έχει μετακινηθεί για μικρή απόσταση από το σημερινό στόμιο δυτικά προς τη μεριά της Κορίνθου, ενώ στη μεριά του Σαρωνικού έχει κατέλθει ανατολικά προς το σημερινό Καλαμάκι. Στον Κορινθιακό κόλπο προβλεπόταν η κατασκευή λιμενικού έργου για τον ελλιμενισμό και επισκευή των πλοίων της βενετικής αρμάδας του κόλπου του Λεπάντο.
Σχέδιο για τα στενά του Ισθμού του Βαρώνου di Stainau
(Progetti per lo stretto di Corinto del Barone di Stainau)
Οι προτάσεις δεν είχαν μόνο αμυντικούς σκοπούς αλλά και τη δημιουργία νέων οικισμών στην περιοχή του Ισθμού στηρίζοντας την άποψη ότι η ύπαρξη νέων πόλεων και επομένως κατοίκων θα ενίσχυαν την άμυνα. Σε μία πρόταση του Generale in Capite von Steinau που παρουσιάζεται στο Sudost-Fordchungen 67, (2008), και ειδικά στην εικόνα 5, αναφέρεται και το όνομα του οικισμού ως Νέα Κόρινθος (Σύγχρονη Κόρινθος). Οι προς δημιουργία οικισμοί προτείνονται να περιβάλλονται από τείχη που εξασφάλιζαν την ύπαρξη τους και την ασφάλεια τους ή ακόμη να είναι ατείχιστοι. Πάντως, κατά την πρόταση, διέθεταν πολεοδομικό σχέδιο με οικοδομικά τετράγωνα και πλατείες είτε ήσαν τειχισμένοι είτε ατείχιστοι όπως παρουσιάζονται στα υποβληθέντα σχέδια. Ακόμη προτείνεται η διορυχή του Ισθμού και η δημιουργία διώρυγας η οποία θα μπορούσε να είναι ευθεία γραμμή που θα συνέδεε τους δύο κόλπους στη πιο μικρή απόσταση μεταξύ τους ή τεθλασμένη γραμμή αποτελούμενη από ευθύγραμμα τμήματα.
Η ίδια πρόταση παρουσιάζεται στον χάρτη-σχέδιο που φυλάσσεται στο Μουσείο Κορρέρ 210 (Εικ.2). Σε αυτή προβλέπεται:
α). η ευθύγραμμη τομή του Ισθμού και η κατασκευή συνολικά δύο βασιλικών οχυρών, στις ακτές του Ισθμού και στη μέση περίπου του πλάτους του η δημιουργία ενός οικισμού που φαίνονται τα οικοδομικά τετράγωνα και πλατείες. Ακόμη και την κατασκευή πέντε μικρών τετραγώνων οχυρών προς τα δυτικά της ευθύγραμμης τομής του στενού του Ισθμού, προς τη μεριά της Πελοποννήσου. Τα τετράγωνα μικρά οχυρά (fortini) καλύπτουν τα μεταξύ των βασιλικών οχυρών κενά.
β). Στο ίδιο σχέδιο παρουσιάζεται μία εναλλακτική λύση η οποία αποτελείται και αυτή με δύο επί μέρους επεμβάσεις. Τη διάνοιξη και κατασκευή της διώρυγας που ενώνει τους δύο κόλπους όχι πλέον ευθύγραμμης αλλά τεθλασμένης από τρία τμήματα ανίσων μηκών. Δυτικά αυτής προβλέπονται τρία μεγάλα οχυρά βασιλικού τύπου. Τα δύο ακραία κοντά στις ακτές των κόλπων το δε μεσαίο οχυρό στη μέση περίπου του στενού του Ισθμού. Το μεσαίο περιλαμβάνει έναν οικισμό στον οποίον φαίνονται τα οικοδομικά τετράγωνα, οι δρόμοι και πλατείες. Το οχυρό προς τον Σαρωνικό κόλπο βρίσκεται σε μεγαλύτερη απόσταση από την θάλασσα από αυτήν του αντιστοίχου προς τον Κορινθιακό κόλπο οχυρού. Είναι εύλογο να δεχθούμε ότι αυτό προτείνεται να κατασκευαστεί στη θέση του Φρουρίου του Εξαμιλίου Τείχους.
Στο συνημμένο σχέδιο (Εικ.2) ο von Steinau στην πρόταση του παρουσιάζει και μία εντυπωσιακή κατά πλάτος έγχρωμη τομή της προβλεπόμενης διώρυγας μεταξύ των δύο κόλπων που είναι ορατά μεταξύ άλλων κατά πάσα πιθανότητα και τα κεκλιμένα πρανή και διαγράφονται αχνά τα εκατέρωθεν αυτής πεζοδρόμια στον πόδα των πρανών.
Προτάσεις του Βερνέντα - BIII a 135-1
γ). Ο επόμενος χάρτης BIII a 135-1 (Εικ.3), διαστάσεων 99 x 53, με κλίμακα 800 βενετικά πόδια (passi) έτους 1689, φέρει τον τίτλο:
L’ Istmo di Corinto cavato dalla Topografia levata del gia Capn Milhau Verneda….
Ο τοπογραφικός χάρτης BIII a 135-1, έχει κατασκευαστεί από τον Milhau Verneda, ο οποίος ήταν ένας από τους μηχανικούς που συνόδευε τον Μοροζίνι στις πολεμικές επιχειρήσεις, και απεικονίζει την περιοχή του Ισθμού μεταξύ των δύο κόλπων Κορινθιακού και Σαρωνικού και τη γεωμορφολογία αυτής. Σημειώνονται τα σκάμματα των τομών που είχαν γίνει για τη διάνοιξη και κατασκευή της διώρυγας από τον Νέρωνα. Ομοίως με κόκκινο μελάνι αποτυπώνεται το Εξαμίλιο τείχος και με μπλέ οι ακτές των κόλπων σε δυνατή γραμμή. Άκόμη εικονίζεται το φυσικό περιβάλλον με λόφους και χαράδρες και παρουσιάζεται το ακαλλιέργητον του εδάφους. Μετά από επιτόπιες παρατηρήσεις και μετρήσεις των επί μέρους γεωλογικών τμημάτων του Ισθμού και τα αντίστοιχα μήκη τους κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διάνοιξη του Ισθμού θα ήταν χρονοβόρα και δύσκολη ως εκ τούτου επισφαλής για τη προστασία της Πελοποννήσου από τις επιθέσεις των Τούρκων. Οδηγήθηκε τελικά στην απόρριψη της λύσης αυτής μολονότι η ανακάλυψη της πυρίτιδας και η χρήση αυτής την εποχή του επέτρεπε τις απαραίτητες επεμβάσεις για το έργο. Άντ’ αυτού πρότεινε την κατασκευή φρουριακών εγκαταστάσεων ως γρήγορες και περισσότερο επιτυχείς λύσεις από τη διάνοιξη της διώρυγας.
Γενικά η πρόταση περιελάμβανε την κατασκευή τριών βασιλικών οχυρών, ένα κοντά στην ακτή του Κορινθιακού κόλπου πάνω στον δρόμο που οδηγούσε στη Θήβα, τον άλλο στον Σαρωνικό κόλπο στο δρόμο που οδηγούσε στα Μέγαρα και ένα περίπου στη μέση του Στενού. Στα μεταξύ τους διαστήματα θα κατασκευάζονταν μικρά τετράγωνα οχυρά (Ridotti). Τροποποιήθηκε μερικώς η τελική πρόταση έτσι ώστε το βασιλικό οχυρό στον Σαρωνικό κόλπο να μην κατασκευαστεί στην ακτή του κόλπου αλλά σε απόσταση 600 βενετικών ποδιών (περίπου 1000,0μ.) από αυτήν, στη θέση του Παλαιοκάστρου- που ήταν η σύγχρονη ονομασία του Φρουρίου του Εξαμιλίου τείχους- κοντά στο δρόμο προς τα Μέγαρα. Από την θέση αυτή η οποία είχε αρκετή υψομετρική δια- φορά από την ακτή μπορούσε να ελέγξει πλήρως και τη θάλασσα και τον δρόμο προς τα Μέγαρα. Σε ξεχωριστό χάρτη (Εικ.3) μεγαλύτερου μήκους και με κλίμακα των 1000 βενετικών ποδιών (passi) αποτυπώνεται η πρόταση για την οχύρωση η οποία περιελάμβανε την κατασκευή τριών βασιλικών οχυρών και στα μεταξύ τους διαστήματα οκτώ μικρών οχυρών. Συγχρόνως προτείνει με γεωστρατηγικά κριτήρια την αξιοποίηση εδαφικών χαρακτηριστικών για τοποθέτηση πυροβολικού και την χρήση παλαιών και υπαρχόντων οχυρώσεων Στο άνω μέρος της πρότασης έχουν σχεδιαστεί σε σκίτσα και χωρίς λεπτομέρειες οι κατά μήκος τομές στη θέση των πηγαδιών του Νέρωνα.. Το σχέδιο μετά το βασιλικό οχυρό στον Κορινθιακό κόλπο μέσα στην θάλασσα θεωρείται ότι εικονίζει λιμενική κατασκευή για τον βενετικό στόλο. Τα δύο φρούρια στις ακτές των κόλπων και το ενδιάμεσο βρίσκονται σε ευθυγραμμία χωρίς να αναφέρεται σαφώς η θέση της. Εκτιμάται ότι είναι δυτικά των τομών του Νερωνα σε μικρή απόσταση ή ακόμη και πάνω σε αυτές.
Κατά διαστήματα και όλο το διάστημα της Βενετοκρατίας υπήρχε ο προβληματισμός της προσφορότερης λύσης για την άμυνα της συνοριακής γραμμής μεταξύ των δύο αντιπάλων. Αν η κατασκευή των οχυρών τύπου βασιλικών τα οποία συνδέονταν με μικρότερα οχυρά ήταν η ενδεδειγμένη λύση ή χρειαζόταν κάποιος άλλος τύπος αμυντικής γραμμής. Υπήρξαν διάφορες τεχνικές εκθέσεις μηχανικών που διετύπωναν αυτό τον προβληματισμό ήδη από τα τέλη του 1696, αλλά οι εργασίες συνεχίζονταν έστω και με λίγους εργαζόμενους όπως στις 31 Αυγούστου 1697 υπήρχαν μόνο 160 άνδρες εργαζόμενοι αντί των 2.000 στα προηγούμενα χρόνια. Τα αμυντικά έργα στον Ισθμό ως χωμάτινα και αυτά, απαιτούσαν καλή και συνεχή συντήρηση όπως και μεγάλο αριθμό στρατιωτών να τα υπερασπίζεται. Φαίνεται όμως ότι απουσίαζαν και τα δύο και έτσι δεν αποτέλεσαν καθόλου εμπόδιο για τους Τούρκους το 1715 όταν ο Μοριάς επανακατακτήθηκε πάλι πολύ εύκολα.
Βιβλιογραφία: «Το Territorio της Κορίνθου και η Βενετική Υδατογέφυρα στο ποτάμι Ράχιανι του Άσσου Κορινθίας (Ιστορία-κατασκευή)» Έκδοση "Καταγράμμα", Κόρινθος 2023.
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
