ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ
Η μάχη στα Δερβενάκια και η πολιορκία της Τρίπολης είναι για την πλειοψηφία των Ελλήνων τα δύο σημαντικότερα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ η συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση θεωρείται από τους περισσότερους το πιο σημαντικό επίτευγμα της Ελλάδας τα τελευταία διακόσια χρόνια.
Αυτό προκύπτει, μεταξύ άλλων, από τα στοιχεία της δεύτερης πανελλαδικής έρευνας για το 1821 που διοργάνωσε το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών «Μάρκος Δραγούμης» (ΚΕΦίΜ). Οι νέες ερωτήσεις που προστέθηκαν στη δημοσκόπηση του 2020 αφορούν τα σημαντικότερα γεγονότα του ’21, τα αίτια της επιτυχίας, τα εξωτερικά δάνεια και την πορεία της χώρας μέσα στα 200 χρόνια.
Κοινή αντίληψη πάντως είναι ότι η Επανάσταση του ’21 είχε εθνικό χαρακτήρα με φιλελεύθερα, κοινωνικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά, ενώ το ΚΕΦίΜ παρατηρεί (μικρή) αύξηση των θετικών απόψεων για τους φιλελεύθερους διανοούμενους και πολιτικούς, όπως τους Κοραή, Μαυροκορδάτο και Πολυζωίδη.
Τα Δερβενάκια και η Τρίπολη που βρίσκονται στην κορυφή των πιο σημαντικών γεγονότων δεν προκαλούν εντύπωση στους αναλυτές της έρευνας και επιβεβαιώνουν την πρωτοκαθεδρία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στους πρωταγωνιστές της Επανάστασης. Χαμηλά στη λίστα είναι η πολιτική και διπλωματική δραστηριότητα, ενώ απουσιάζουν τελείως αναφορές στη δράση του ελληνικού στόλου με εξαίρεση την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν ότι η Επανάσταση παραμένει για τους πολλούς ένα στρατιωτικό γεγονός. Η θέση αυτή ενισχύεται από το 61,3% των ερωτηθέντων που θεωρεί ότι οι στρατιωτικές νίκες των επαναστατών έπαιξαν τον σπουδαιότερο ρόλο στην επιτυχία του αγώνα. Αξιοσημείωτο όμως είναι ότι το 35,2% θεωρεί ότι η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν απαραίτητη.
Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι ενώ οι γνωστοί μύθοι της Επανάστασης συντηρούνται, γίνονται παραδεκτά γεγονότα για τα οποία η συλλογική συνείδηση ήταν σε «άρνηση» για πολλά χρόνια. Ετσι στην ερώτηση για τη σφαγή άμαχων Τούρκων και Εβραίων μετά την άλωση της Τριπολιτσάς, το 46,7% απαντά ότι συνέβη στην πραγματικότητα, ενώ το 26,1% θεωρεί ότι πρόκειται περί μύθου.
Πάντως, οι περισσότεροι Ελληνες (39,3%) δηλώνουν ότι η νεότερη Ελλάδα ικανοποίησε τις προσδοκίες των επαναστατών. Αμφίθυμο παραμένει ένα 28,3%, ενώ το 30,1% απάντησε αρνητικά.
Σχετικά με τα επιτεύγματα της Ελλάδας στην πορεία των 200 ετών έχει ενδιαφέρον ότι από όσους απαντούν (ένας στους πέντε δεν μπόρεσε να απαντήσει) σχεδόν το 50% αναφέρεται στον προσανατολισμό της χώρας προς τη Δύση, τον θεσμικό εκσυγχρονισμό, τη δημοκρατική και φιλελεύθερη παράδοση, την παιδεία κτλ. Το 43,1% επιλέγει στιγμές ηρωισμού, εθνικής ανάτασης, εδαφικής επέκτασης και αντίστασης στον αυταρχισμό.
Οι σχολικές γνώσεις και η ιστορική μελέτη
Κανένας από τους αναλυτές της έρευνας του ΚΕΦίΜ δεν φάνηκε να εκπλήσσεται από τα αποτελέσματα της δεύτερης πανελλαδικής δημοσκόπησης, αν και ο καθένας είδε από την πλευρά του το ποτήρι μισογεμάτο ή μισοάδειο.
Κοινή αντίληψη είναι ότι οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες «χτίζουν» την εικόνα που έχουν για την Επανάσταση από τις σχολικές τους γνώσεις, ενώ ένα μικρό ποσοστό πιο εύπορων και μορφωμένων παρακολουθεί τις εξελίξεις στην ιστορική έρευνα και διαμορφώνει νέες απόψεις, κάτι που μάλλον θα πρέπει να αποτελέσει νέα εστία προβληματισμού και διερεύνησης.
«Είναι φανερή η διαίρεση που κάνει ο κόσμος ανάμεσα στους στρατιωτικούς και τους πολιτικούς της Επανάστασης, μη γνωρίζοντας ότι ο Κολοκοτρώνης που αγαπήθηκε ως στρατιωτικός είχε αργότερα πολιτική δράση, ενώ ο Μαυροκορδάτος ήταν από αυτούς που πολέμησαν στο Μεσολόγγι», επισήμανε η καθηγήτρια Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού στο ΕΚΠΑ Μαρία Ευθυμίου. Σημείωσε γενικότερα ότι η κοινωνία φαίνεται να είναι σε ένα μεταβατικό στάδιο και πιο «σκεπτόμενη», αν και ορισμένες αντιλήψεις, όπως ο φιλορωσισμός, είναι ευρύτατα εδραιωμένες. «Χαίρομαι όμως που ένα ποσοστό θεωρεί ότι η Επανάσταση δικαιώθηκε, είναι σπουδαίο για το μέλλον μας να υπάρχει η αίσθηση ότι δεν είμαστε ένα αποτυχημένο κράτος», συμπλήρωσε.
Ως «ώριμη αποτίμηση» χαρακτηρίζει ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Στάθης Καλύβας τα αποτελέσματα της έρευνας. Σημειώνει ότι παρά ορισμένες διαχρονικές στρεβλώσεις που παρατηρούνται, «δεν είδα την αντίληψη για το 1821 να στοιχειώνεται συστηματικά από μύθους και να κυριαρχείται από ακραίες ανακρίβειες» και τονίζει ότι η προσπάθεια που έγινε παλαιότερα να ερμηνευθεί η Επανάσταση «ως κοινωνική ή ακόμα και ταξική» χάθηκε χωρίς να αφήσει αξιόλογο αποτύπωμα.
Για τον ομότιμο καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου του ΕΚΠΑ, Νίκο Αλιβιζάτο, τα ευρήματα επιβεβαιώνουν την πεποίθηση ότι ως λαός «τρέφουμε μια βαθύτατα συγκινησιακή σχέση με την ιστορία μας, την οποία έχουμε την τάση να βλέπουμε αποκομμένη από τις γενικότερες εξελίξεις της συγκεκριμένης εποχής, παγκόσμιες και ευρωπαϊκές». Εκπληξη όμως νιώθει, ως συνταγματολόγος, για την άγνοια των ερωτηθέντων (50%) σχετικά με τις τρεις Εθνοσυνελεύσεις και τα Συντάγματα που κατάρτισαν. «Αλλη μια ένδειξη για το πόσο χαμηλή εκτίμηση απολαμβάνει, έως τις μέρες μας, η μακρά κοινοβουλευτική μας παράδοση», σημειώνει ο ίδιος.
Την επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων της πρώτης έρευνας υπογράμμισε ο καθηγητής Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ και διευθυντής ερευνών στο ΚΕΦίΜ, Αριστείδης Χατζής, επισημαίνοντας την παρακάτω διαφορά: «Πρόκειται για την αξιοσημείωτη αύξηση του ποσοστού των απαντησάντων που διακρίνουν τα φιλελεύθερα χαρακτηριστικά της Επανάστασης καθώς και τον σημαντικό ρόλο των προσώπων που συμβολίζουν τη φιλελεύθερη και δημοκρατική διάστασή της».
Τα δάνεια
Εκπληξη για τους αναλυτές ήταν η θετική αξιολόγηση των περισσότερων στον ρόλο που έπαιξαν τα δύο εξωτερικά δάνεια στην έκβαση της Επανάστασης, καθώς είχαν δαιμονοποιηθεί στη συλλογική συνείδηση. Το 38,2% τα αξιολογεί θετικά, ενώ το 32,8% αρνητικά. Το 13% θεωρεί ότι είχαν θετικές και αρνητικές συνέπειες, ενώ το 16% απέφυγε να πάρει θέση. Ενδιαφέρον είναι ότι τα αξιολόγησαν θετικά οι ηλικίες 35-44, οι άνω των 65 ετών και όσοι έχουν μεσαία και υψηλά εισοδήματα, ενώ πιο αρνητικά η ηλικιακή ομάδα 55-64 ετών και όσοι έχουν χαμηλό εισόδημα. Ιδεολογικά, θετικά τα έκριναν οι περισσότεροι ψηφοφόροι της Ν.Δ., αρνητικά του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ, ενώ μοιρασμένοι ήταν όσοι ψήφισαν ΚΙΝΑΛ.
Οι σταρ διατηρούν τον… τίτλο τους, το κρυφό σχολειό «αντέχει»
Στη δεύτερη δημοσκόπηση του ΚΕΦίΜ κάποια ερωτήματα επαναλαμβάνονται. Σχεδόν όλες οι απαντήσεις επιβεβαιώνουν τα ευρήματα της πρώτης δημοσκόπησης. Στο ερώτημα τι είδους επανάσταση ήταν η ελληνική, το 91,6% απαντάει εθνική, ποσοστό ελάχιστα αυξημένο σε σχέση με το αρχικό 90,4%. Οι διαφοροποιήσεις ανάλογα με την ηλικία, τη μόρφωση, το φύλο, το εισόδημα είναι μικρές αλλά γίνονται μεγαλύτερες ανάλογα με τον ιδεολογικό αυτοπροσδιορισμό και την εκλογική συμπεριφορά. Ενώ οι συντηρητικοί (96,8%), οι φιλελεύθεροι (94,7%), οι ψηφοφόροι της Ν.Δ. (94,9%) και του ΚΙΝΑΛ (94,8%) αναγνωρίζουν ξεκάθαρα τον εθνικό χαρακτήρα της Επανάστασης, δεν ισχύει το ίδιο με τους κομμουνιστές (76%) και τους ψηφοφόρους του ΚΚΕ (69,9%).
Οι δύο δημοσκοπήσεις συμφωνούν επίσης ως προς τους πρωταγωνιστές του
Αγώνα. Απόλυτος σταρ στο πάνθεον των ηρώων παραμένει ο Θεόδωρος
Κολοκοτρώνης (89,6%) και ακολουθούν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (59,7%) και η
Μπουμπουλίνα (29,7%). Και οι τρεις όμως σημειώνουν μικρή πτώση. Τα
αντίστοιχα ποσοστά της πρώτης δημοσκόπησης ήταν 92,7%, 63,1%, 32,4%. Στα
ενδιαφέρονται ευρήματα είναι η εμφάνιση του Αδαμάντιου Κοραή στη λίστα
των απαντήσεων. Και στον ρόλο που έπαιξαν οι Μεγάλες Δυνάμεις οι
απαντήσεις δεν έχουν μεγάλες διαφορές. Η συμβολή της Ρωσίας κρίνεται ως
σημαντικότερη, έχουν αυξηθεί όμως τα ποσοστά της Μεγάλης Βρετανίας και
κυρίως της Γαλλίας. Οι απαντήσεις για το κρυφό σχολειό και την Αγία
Λαύρα επιβεβαιώνουν πλήρως την προηγούμενη δημοσκόπηση. Ποσοστό 71,1%
(70,71% το 2019) πιστεύει ότι υπήρξε κρυφό σχολείο, ενώ για το αν η Αγία
Λαύρα ήταν ο τόπος έναρξης της Επανάστασης οι απόψεις εξακολουθούν να
είναι μοιρασμένες.
Γ.Ε.
kathimerini.gr
