Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο τελευταίος Αυτοκράτορας (Θεατρική Παράσταση)

«Πιστεύουμε ότι κάθε λαός μπορεί να δημιουργήσει και να αποδώσει μόνο όταν νιώθει τον εαυτό του ριζωμένο στην παράδοση.

Θα δώσουμε κάτι που μπορεί να φανεί φτωχό στο εξωτερικό του γιατί αποβλέψαμε στο μέσα πλούτο των έργων και με τι τρόπο ο πλούτος θα μπορούσε να εκφρασθεί πιο καλά με μέσα απλά και να αγγίξει τις ψυχές μας που την έχουν παραστρατήσει κακές ξένες απομιμήσεις». (Απόσπασμα από

τη διάλεξη που δόθηκε στις 17-8-1943 για τον Όμιλο των Φίλων του Θεάτρου Τέχνης)

Αυτή η διατυπωμένη άποψη του Κάρολου Κουν βρίσκει απόλυτα εφαρμογή στο έργο που παρουσίασε το Κέντρο Νεότητας του Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου της Ιεράς Μητροπόλεως Κορίνθου και με τίτλο «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο τελευταίος Αυτοκράτορας». 

Δανειζόμενος εκ νέου τα λόγια του Κουν πιστεύω πως «Μόνος του ο καθένας είναι ανήμπορος. Το θέατρο ως μορφή τέχνης δίδει τη δυνατότητα να συνδεθούμε, να αγγίξουμε ο ένας τον άλλον, να νιώσουμε μαζί την αλήθεια». (Αφιέρωμα στον Κάρολο Κουν από την Google-Doodle 13-9-2013). Και πράγματι. Αυτήν την αλήθεια αναζήτησαν οι συντελεστές της παράστασης και την υπηρέτησαν με σθένος, καθώς η διαδικασία ανεύρεσης της ενείχε τόσο τη διάβαση δύσκολων και επικίνδυνων δρόμων, όσο και την υπέρβαση σημαντικών εμποδίων.

Και ξεκίνησαν μια παρέα, μια ομάδα νέων, όλοι πνευματικά παιδιά του Πατρός Νεκτάριου Μαρμαρινού, της Παναγίας Συνοικισμού (Ιωνίας) Κορίνθου. 

Κύριος στόχος αποτέλεσε η θεατρική απόδοση ιστορικών μορφών της Ελληνικής Ιστορίας που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διατύπωση της, σε εποχές κρίσιμες και ουσιαστικές για την ύπαρξη του Γένους. Ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2007 με το έργο "Δημήτρης Βαρούχας, ο λόγιος της Κρήτης", συνέχισαν με τα έργα "Κατσαντώνης, το τίμημα της λευτεριάς" (Μάρτιος 2008), "Παπα-Θύμιος Βλαχάβας, ο θρυλικός αρματολός της Θεσσαλίας" (Μάρτιος 2009), "Παύλος Μελάς ο Μακεδονομάχος" (Μάρτιος 2010), "Άγιος Γρηγόριος ο Ε΄" (Μάρτιος 2012), "Δόμνα Βισβίζη, η ηρωίδα της Θράκης" (Μάρτιος 2014), "Λέλα Καραγιάννη, η Μπουμπουλίνα της Κατοχής" (Δεκέμβριος 2014), "Ιωάννης Καποδίστριας, ο Άγιος της πολιτικής" (Μάρτιος 2016) και κατέληξαν στο 10ο έργο "Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο τελευταίος αυτοκράτορας".

Όλες οι παραστάσεις αποτέλεσαν δείγματα μελέτης, ενδελεχούς εξέτασης και καλλιέργειας. Η τελευταία παρουσιάστηκε στο Κέντρο Νεότητας του Ιερού Ναού Παναγίας Συνοικισμού Κορίνθου για έξι παραστάσεις, τον Μάιο του 2017.

Η προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων, έγινε  πολύ προσεκτικά και συγκροτημένα. Τα γεγονότα αυτά απεδόθησαν επακριβώς ως να ήσαν μάρτυρες της εποχής της τραγωδίας. Το σενάριο, πράγματι, αποτέλεσε ένα αμάλγαμα ουσιαστικής μελέτης όλων των πηγών, που οι αντιθέσεις τους προσέφεραν μια σφαιρικότερη και διεισδυτικότερη εποπτεία των γεγονότων.

Οι τέσσερις πηγές που αναφέρονται, από την πλευρά των Ελλήνων, για την Άλωση της Πόλεως, αποτελούν πονήματα των Ιστορικών Νοταρά, Σφραντζή ή Φραντζή, Κριτόβουλου και Χαλκοκονδύλη. Τούτες οι πηγές, έγιναν αντικείμενο βαθιάς και περιεκτικής μελέτης μαζί με άλλα συναφή ιστορικά διηγήματα, τραγωδίες, ποιήματα, περιηγήσεις.  

Το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης είναι ένα σενάριο αξιοπρεπές, αληθινό, προσεκτικά διατυπωμένο. Απεδόθησαν οι τελευταίες στιγμές της Πόλεως, ο θρησκευτικός φανατισμός, η θρησκοληψία μερίδας του λαού, η σύγχυση και ο φόβος. Επιπρόσθετα, οι αντιθέσεις των ανθρώπων του Παλατιού, οι διαφορές αρχόντων και λαού, οι διαφορετικές προσεγγίσεις κλήρου, Πατριάρχου, πολιτών, χωρίς να υπεισέρχεται ο λόγος στις θεολογικές προκλήσεις. Προβλήθηκε η αλήθεια της συμμετοχής Χριστιανών στο στρατό του Μωάμεθ και Λατίνων στο πλευρό του Αυτοκράτορα.

Οι βασικές αδυναμίες της σκηνής, όπως ο περιορισμένος χώρος για την ανάπτυξη των προσώπων, η μικρή χωρητικότητα, η χρήση σκηνικών σε κλειστό και ανοικτό χώρο, ξεπεράσθηκαν ευφυώς με την εναρμονισμένη παρουσία των ηθοποιών, τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων-video, με μουσική αφήγηση που γεφύρωναν τις σκηνές με τα ενδιάμεσα γεγονότα και με τα χρονικά διαστήματα. Η πειθαρχία των ηθοποιών και η σαφήνεια του εκάστου ρόλου, αποτέλεσμα πολλών εξαντλητικών και κουραστικών προβών, αποτέλεσε τη βάση για να επιτευχθεί ένα άρτιο και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.  

Αποτελεί αναντίρρητο το γεγονός πως κάθε ηθοποιός αποτελεί ένα σύμβολο που εκφράζεται δυναμικά μέσω κινήσεων και χειρονομιών, χωρίς ακόμα να προϋποθέτεται οποιαδήποτε εκφορά λόγου. Μία παράσταση συνόλου, με κορυφώσεις και εξάρσεις, που ο κάθε ηθοποιός είναι πρωταγωνιστής στο ρόλο του.

Το θέατρο συνόλου χρειάζεται περισσότερη προπαίδευση, ψυχική καλλιέργεια, συνείδηση της αποστολής και περισσότερη μελέτη και εργασία, τεχνική και πνευματική.

Όλοι οι ηθοποιοί έχουν κατανοήσει τους ρόλους τους, η εσωτερική παρόρμηση εκάστου με την συνοδεύουσα συγκινησιακή φόρτιση αποδίδουν την τραγικότητα των στιγμών, με κορυφαία τραγική φιγούρα, τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, ως «ο τελευταίος Έλλην» κατά τον Ελύτη.

Κουβαλάει πάνω του, σαν ένας νέος Άτλας, τη χιλιόχρονη ιστορία της Αυτοκρατορίας, άλλοτε κραταιάς, που τώρα συρρικνώθηκε και περιορίστηκε στην πρωτεύουσα της, ήτοι στην «Βασιλεύουσα».

Έχοντας συναίσθηση της αποστολής του δεν ενδίδει στην  πρόταση που του έκανε ο Μουχαμέτης για υποχώρηση και παράδοση της Πόλεως στον εχθρό. Στέκεται όρθιος και συνεχίζει τον πόλεμο φορώντας το αυτοκρατορικό στέμμα φτιαγμένο από αγκάθια. Προσπαθεί στο μέσο της γενικής τυφλότητας να επιφέρει την ειρήνη μεταξύ των προσώπων, να κατευνάσει πάθη και συμφέροντα. Στον αγώνα αυτό δεν υπάρχει μέλλον, το γνωρίζει αυτό, αλλά συνεχίζει μόνος του με όλη τη δύναμη της ευγενικής του ψυχής, υπηρετώντας την ιδέα της Πατρίδος.

Την έτερη κύρια μορφή αποτελεί ο Μωάμεθ, ένας νέος εικοσιενός χρονών, γεμάτος ορμή και φιλοδοξία να φτιάξει τη δική του νέα αυτοκρατορία στη θέση της παλαιάς, παρηκμασμένης και αδύναμης που μέρα με τη μέρα κατέπιπτε. Ώσπου τελικά ήρθε η αποφράδα ημέρα όπου «η Πόλις εάλω» .

Η τελευταία πράξη του έργου, ιδιαίτερα τραγική και ιερή, αναφέρεται στο τελευταίο  βράδυ της Αυτοκρατορίας, το βράδυ της Δευτέρας προς την Τρίτη 29 Μαΐου 1453. Ένα πένθος αιωρούνταν για το τι θα συμβεί, μέσα από την αγωνία των λόγων και των προσώπων. Ο Αυτοκράτορας συναντάται με τους άρχοντες, τους συμμάχους, Λατίνους στρατηγούς και δίνει τις τελευταίες οδηγίες. Έχουν σβηστεί οι τελευταίες ελπίδες για βοήθεια από τη Δύση και στο τέλος της συνάντησης πηγαίνει στη θέση του στη Πύλη του Ρωμανού, όπου σκοτώνεται ηρωικά.

Το έργο δεν επικεντρώνεται μόνο στο πρόσωπο του Αυτοκράτορα, αλλά διαχέεται και στην εποχή του και στις αιτίες της Άλωσης. Έχουν λοιπόν άμεση σχέση με το πρόβλημα του εθνικού πεπρωμένου των σημερινών Ελλήνων, που φαίνεται ότι αντιγράφουμε σε πολλά την παρακμή και την απεμπόληση των ιδεών και των ιδανικών μας.

Αξίζουν συγχαρητήρια σ’ όλους -φανερούς και αφανείς- που εργάστηκαν σε αυτή τη συλλογική προσπάθεια με χαρά και λύπη μαζί.

Στην Ελληνική ζωή η χαρμολύπη είναι κυρίαρχο συναίσθημα.

Τους ευχαριστούμε, επιπλέον, γιατί μας προβλημάτισαν να σκεφτούμε και να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε λίγο πριν την "Άλωση".

Από εμάς εξαρτάται αν θα την αποφύγουμε.    

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Εντεταλμένος Σύμβουλος Πελοποννήσου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.