Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΤΩΝ ΑΓΩΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ή ΑΛΛΙΩΣ Η ΧΑΜΕΝΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) επιδιώκει, μέσω διαφόρων πολιτικών της, τη συνεχή και μακροπρόθεσμη ενεργειακή ασφάλεια των Κρατών-Μελών (ΚΜ) της. Αυτή προϋποθέτει τη δυνατότητα ικανοποίησης μεγάλων απαιτήσεων εισαγωγής ενέργειας. Κύριο στόχο της αποτελεί η μείωση της εξάρτησης των ΚΜ από τη Ρωσία, με την ενίσχυση εναλλακτικών τρόπων εισροών ενέργειας κυρίως από τη Νοτια-Ανατολική (ΝΑ) πτέρυγά της, αξιοποιώντας έτσι τα υπάρχοντα κοιτάσματα (Κασπία-ΤΑΡ, κλπ) καθώς και άλλα πιθανά που ενδέχεται να υπάρχουν στην περιοχή (Οικόπεδα 11&12-East-Med, κ.λπ.).

Η διοχέτευση ενέργειας στην Ευρώπη από τη ΝΑ κατεύθυνση της μέσω νέων αγωγών ενέργειας που πιθανόν να διέρχονται από την Ελλάδα θα προσδώσει ένα νέα ρόλο στο Κράτος μας, με πολλαπλά οφέλη τόσο για το ίδιο όσο και τους πολίτες του εφόσον αξιοποιηθεί αποτελεσματικά. Παράλληλο ρόλο βέβαια διεκδικεί έντονα και η Τουρκία ενώ οι τελικές αποφάσεις οδεύσεων των αγωγών ενέργειας προσδιορίζονται μέσα σε ένα ανταγωνιστικό πλέγμα εθνικών πολιτικών και επιλογών ισχυρών ιδιωτικών εταιρειών παραγωγής και εκμετάλλευσης ενέργειας.

     

Αποτελεί εθνικό ερώτημα ο πιθανός ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η Ελλάδα στον ενεργειακό τομέα, με βάση τα νέα δεδομένα των αγωγών (ΤΑΡ, EastMed, Οικόπεδα 11&12). Μέσα από την παρουσίαση των νέων δεδομένων ενεργειακών κοιτασμάτων της ΝΑ Μεσογείου και των υπό κατασκευή-πιθανών αγωγών διέλευσης μέσα από την Ελλάδα, για την κάλυψη των ευρωπαϊκών αναγκών απαιτούνται ορθές εθνικές πολιτικές και προτάσεις υλοποίησης του νέου ρόλου της ως ενεργειακός κόμβος.

ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΓΩΓΩΝ

     

    Έναν αιώνα μετά την ανακάλυψη του πετρελαίου και του φυσικού αερίου (ΦΑ) στη Μέση Ανατολή που επέφεραν τεκτονικές αλλαγές και άλλαξαν τη μοίρα της περιοχής, οι νέες ανακαλύψεις ενεργειακών κοιτασμάτων στη ΝΑ Μεσόγειο αναζωπύρωσαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον μαζί με περιφερειακές διαμάχες και συμμαχίες. Σύμφωνα με τη US Geological Survey 2010 έχουν επιβεβαιωθεί 9800bcm τεχνολογικά αναλήψιμου φυσικού αερίου στην περιοχή (Δέλτα Νείλου και τομείς Αιγύπτου ΝΑ Μεσογείου), ήμισυ ποσότητα των αποδεδειγμένων κοιτασμάτων της Αλγερίας, ενώ στην αντίστοιχη έρευνα του 2013 στη Λεκάνη της Λεβαντίνης εκτιμώνται κατά μέσο όρο 3450bcm αποθεμάτων ΦΑ. Με επιπλέον 1000bcm στο κοίτασμα του Shaz Deniz του Αζερμπαϊτζάν η εξαγωγή και παροχή ΦΑ στην ΕΕ, μέσα από ένα πλέγμα αγωγών στη ΝΑ πτέρυγά της, αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα αλλαγής (game changer), ένα μεγάλο όνειρο, για τα παράγωγα Κράτη Κύπρο, Ισραήλ, Άιγυπτο, τα Κράτη διέλευσης Ελλάδα και Τουρκία καθώς και τους μεγάλους παγκοσμίους παράγοντες ισχύος (Κράτη, Πολυεθνικές Εταιρείες).

                - Οι ενδεχόμενες γιγαντώδεις ανακαλυφθείσες ποσότητες ενέργειας στη ΝΑ Μεσόγειο και οι ακόρεστες απαιτήσεις ικανοποίησης ενέργειας της ΕΕ για τη διατήρηση και ανάπτυξη του σύγχρονου δυτικού τρόπου ζωής και σκέψης, απαιτούν μεταξύ άλλων ένα σύστημα αγωγών μεταφοράς ενέργειας.  Η προβλεπόμενη ετήσια κατανάλωση ΦΑ στην ΕΕ είναι 400bcm/έτος και η σχεδιαζόμενη παροχή της για το 2020 περιλαμβάνει εισαγωγές σε ποσοστό 10% από την Κασπία, 19,9% από τη ΝΑ Μεσόγειο και 20% από το Ιράκ/Κουρδική Περιοχή. Ο αγωγός TAP/TANAP αναμένεται να παρέχει από το κοίτασμα Shah Deniz στην ΕΕ 10bcm/έτος ενώ με συμπιεστές μπορεί να φτάσει τα 20bcm/έτος (Διάλεξη) διερχόμενο από την Ελλάδα και παρέχοντας σ’αυτή 1bcm. Ένα υποσύστημα κάθετων αγωγών από Ελλάδα με Βουλγαρία (IGB) και από εκεί με Ρουμανία (IBR), Σερβία (IBS) και άλλα ευρωπαϊκά Κράτη αναμένεται να ενισχύσει το πλέγμα ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ. Ο αγωγός East-Med προβλέπεται να παρέχει 28bcm/έτος μέσα από τα κοιτάσματα Κύπρου (Αφροδίτη) και Ισραήλ (Λεβιάθαν και Ταμάρ), ένα γεω-οικονομικό και γεω-πολιτικό μπλοκ Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας, ένα Ενεργειακό Τρίγωνο, που σύμφωνα με τον Έλληνα Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα «θα καταστήσει την Ελλάδα γέφυρα μεταφοράς ΦΑ της ΕΕ».

ΕΥΡΩΠΑΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ...

- To 2014 η ΕΕ εκπόνησε τη Στρατηγική Ενεργειακής Ασφάλειας της όπου κατέγραψε τους κινδύνους και τις δυνατότητες ευελιξίας για τη λειτουργία του ενεργειακού συστήματος της άμεσα (2020) και μεσοπρόθεσμα (2030). Η συνολική ζήτηση ενέργειας για την ΕΕ28 παρουσιάζει μία αργή πτώση από την κορύφωση της το 2006 (>1.800.000 ktoe) με αξιοσημείωτη την αύξηση στο ενεργειακό της μίγμα του ποσοστού ΦΑ (από 20% σε 23) και το διπλασιασμό των ΑΠΕ (11%,2012). Οι εξαρτήσεις σε εισαγωγές το 2012 είναι πολύ υψηλές με το πετρέλαιο να φθάνει στο 90%, το ΦΑ στο 66%, το λιθάνθρακα στο 62%, το ουράνιο στο 95%, ενώ για τις ΑΠΕ είναι μόλις 4%. Παρά τις μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα ΚΜ της ΕΕ σχεδόν όλα είναι σοβαρά εξαρτώμενα από εισαγωγές ενέργειας με 18ΚΜ να εισάγουν περισσότερο από 50% της αναγκαίας ενέργειας τους. Καθώς οι απαιτήσεις εισαγωγής ενέργειας αναμένεται να διατηρηθούν υψηλές (800.000 ktoe) μέχρι το 2030, η ΕΕ επιδιώκει μέσα από τη διαφοροποίηση των εισαγωγών και την αλληβοήθηση των ΚΜ, την ανάπτυξη εσωτερικών δικτύων ανάμεσα στα ΚΜ και την τεχνολογική καινοτομία να μετριάσει τις συνέπειες από ενδεχόμενες διακοπές μεταφοράς ενέργειας από την Ρωσία μέσω Ουκρανίας, όπως συνέβη το διάστημα Ιούνιος 2014 – Ιανουάριος 2015. Στα μεσοπρόθεσμα μέτρα περιλαμβάνονται η διατήρηση ενεργειακών αποθεματικών εσωτερικά της ΕΕ καθώς και η διαφοροποίηση αξιοποίησης των ενεργειακών αποθεματικών εξωτερικά, για την αντιμετώπιση μονοπωλίων, φραγμών εισροής (bottleneck) και κινδύνων προμήθειας σε απομονωμένα προς το παρόν ΚΜ.

- Με τον κίνδυνο οι εισαγωγές ενέργειας να ανέρθουν ακόμα και στο 81% το 2030 από Κράτη με απολυταρχική καθεστώτα και συνέπεια την υπονόμευση της συνολικής ασφαλείας και των θεμελιωδών αξιών της ΕΕ η εισαγωγή πολυδιάστατων οπτικών γωνιών στην ενεργειακή ασφάλεια της κρίνεται απαραίτητη και κρίσιμη. Σε αυτό το πλαίσιο ο Νότιος Ενεργειακός Διάδρομος (ΝΕΔ, Southern Gas Corridor) ΦΑ εντάσσεται δομικά στην εξωτερική διακυβέρνηση της ΕΕ, αποτελεί αντιστάθμισμα στις μεγάλες εισαγωγές με την προσπάθεια εξαγωγής των κεκτημένων της ΕΕ και σκοπεύει στη διάχυση των κανόνων και αξιών της ΕΕ στις χώρες παραγωγής και διέλευσης. Η εφαρμογή πολυδιάστατων οπτικών γωνιών μέσω του ΝΕΔ που θα διέρχεται από την Ελλάδα περιλαμβάνει τη φυσική ασφάλεια της προμήθειας, τη διάσταση εξευρωπαϊσμού με την αποπολιτικοποίηση της προμήθειας ενέργειας και τη διχοτόμηση συμφερόντων και αξιών (δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και κανόνες δικαίου) μεταξύ ενέργειας και καλής διακυβέρνησης. Χαρακτηριστικά επισημαίνεται ότι επιδιώκεται η μη εξάρτηση παροχής ενέργειας στην ΕΕ μέσα από το ΝΕΔ στο δικαίωμα παροχής άδειας διέλευσης από την Τουρκία και τις άλλες χώρες διέλευσης αλλά τα μηνύματα των αγορών μέσα από την ισορροπία προσφοράς και ζήτησης στις χώρες τελικού προορισμού

ΡΟΛΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

- Η Κυβέρνηση της Ελλάδας έχει εκπονήσει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης 20-20-20 που έχει στόχο γα το 2020 την παραγωγή και προμήθεια ενέργειας ΑΠΕ σε ποσοστό 20%, τη μείωση εκπομπών ρύπων κατά 20% σε σχέση με το 1990 και  την εξοικονόμηση πρωτογενούς  ενέργειας σε ποσοστό 20%. Η Ελλάδα έχει την υψηλότερη δυνατότητα παραγωγής ενέργειας από ανεμογεννήτριες στην Ευρώπη και τη δεύτερη θέση μετά τη Γερμανία σε δυνατότητα παραγωγής ηλιακής ενέργειας. Το ποσοστό παραγωγής από ΑΠΕ το 2014 ήταν 15,3%. Το 2104 οι εισαγωγές ΦΑ αποτελούνταν κατά 21% από Τουρκία, 16% από Αλγερία και κύριο προμηθευτή τη Ρωσία (58%). Χαρακτηριστική ήταν η κατά 168% αύξηση εξαγωγής προϊόντων διύλισης σε σχέση με το 2005.

- Η Ελλάδα με την ανάπτυξη του ΤΑΡ, τον κάθετο διάδρομο IGΒ, τον EastMed, τους σταθμούς LNG Ρεβυθούσας και μελλοντικά Αλεξανδρούπολης και τα ηλεκτρικά καλώδια διασύνεδης EurAsia και EurAfrica καθίσταται αναμφίβολα ενεργειακός κόμβος της ΝΑ Μεσογείου. Ιδιαίτερα τα παράλληλα με τον αγωγό EastMed ηλεκτρικά καλώδια προσδίδουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στην Ελλάδα με την πολλαπλασιαστική δυνατότητα υποστήριξης νέων τεχνολογιών σε παγκόσμιο επίπεδο (3,5 εκατομμύρια τηλεδιασκέψεις με Κίνα ταυτόχρονα). Η δέσμευση του Έλληνα Πρωθυπουργού κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στις ΗΠΑ για την προμήθεια Αμερικανικού σχιστολιθικού αερίου αναβαθμίζει περαιτέρω τη γεωοικονομική και γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας.

- Η Ελλάδα χρειάζεται να αναπτύξει μέσα από τις προαναφερθείσες δομές καθώς και κάθε νέες που θα προκύψουν μέσα από τις ενεργειακές έρευνες, ένα περιφερειακό μοντέλο κόμβου ενέργειας (Regional Energy Model) όπως άλλες γειτονικές χώρες. Η εμπορική εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων απαιτεί ιδιωτικές επενδύσεις με τεράστια κεφάλια. Οι κυβερνητικές πολιτικές και αποφάσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές όμως ανάμεσα στη γεωπολιτική και τη λογική του ιδιωτικού τομέα (π.χ. ιδιωτικό συμφέρον με γνώμονα την αγορά), οι δυνάμεις της αγοράς αναμένεται να κυριαρχήσουν τελικά. Η Ελλάδα οφείλει να καταστεί φιλική προς τις επενδύσεις, εξωστρεφής και να επιδιώκει τη μεγιστοποίηση του εθνικού οφέλους μέσα από τις δυνάμεις της αγοράς. Μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στα δύο μοντέλα εξόρυξης. Την ενοικίαση του εδάφους και υπεδάφους της πάνω στο αρχαίο μοντέλο της Αθηναϊκής Συμμαχίας για τα ορυχεία Λαυρίου και την επιλογή της συμπαραγωγής που ακολούθησαν η Βενεζουέλα και οι Αραβικές χώρες μετά τη δεκαετία του ‘70.

- Ο Αμερικανός Αντιπρόεδρος Joseph Biden κατά την επίσκεψή του στην Κύπρο το 2014, δεύτερη Αμερικανού Αντιπροέδρου μετά τον Τζόνσον το 1963 δήλωσε: «Η Κύπρος θα καταστεί ένας παράγοντας κλειδί,… μετατρέποντας την Ανατολική Μεσόγειο σε ένα νέο παγκόσμιο κόμβο ενέργειας φυσικού αερίου». Η δημιουργία διακρατικών και πολυμερών συμμαχιών αποτελεί καταλύτη για την αμεσότερη αξιοποίηση του νέου ρόλου της Ελλάδας. Η συνεισφορά της στην υπερκέραση εμποδίων όπως η λύση του Κυπριακού ζητήματος, η κοινή οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής  Ζώνης (ΑΟΖ) των Κρατών στη ΝΑ Μεσόγειο, οι σχέσεις Ισραήλ με τις Αραβικές χώρες και την Τουρκία, οι επιπτώσεις της Αραβικής Άνοιξης και ο τερματισμός του Πολέμου στη Συρία θα την αναβαθμίσει γεωπολιτικά και θα εξυπηρετήσει την ομαλή παροχή ενέργειας στην ΕΕ για την ευημερία όλων, παραγωγών και καταναλωτών. Απαραίτητη θεωρείται για όλους τους διεθνείς συμμετέχοντες η επικράτηση της λογικής των σχετικών κερδών σε σχέση με τα απόλυτα κέρδη.

- Ένα καθεστώς ενεργειακών κόμβων για την Ελλάδα και την Τουρκία αναμφίβολα θα επηρεάσει θετικά τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις και τις δυνατότητες διμερούς συνεργασίας. Ένα προμήνυμα ήταν ο διπλασιασμός του διμερούς εμπορίου την περίοδο 2012-17, με το ΦΑ να αποτελεί εγγυητή περαιτέρω σύσφιξης των συμμαχικών σχέσεων μας. Παράλληλα η Τουρκία δείχνει να έχει αποφασίσει για κέρδη και ζημίες ανάμεσα στις επιλογές ως μοχλού πίεσης της ΕΕ προς τη Ρωσία και ως ρωσικό διάδρομο μεγαλύτερων μελλοντικών παροχών ενέργειας στην ΕΕ.

ΤΙ ΜΕΛΛΕΙ ΓΕΝΕΣΘΑΙ 

 Τα κοιτάσματα της ΝΑ Μεσογείου, ανερχόμενα ή ακόμα και μεγαλύτερα των αντιστοίχων παγκοσμίου κλάσης της Κασπίας, μπορούν να ικανοποιήσουν παράλληλα τις αυξανόμενες ανάγκες ενέργειας της ΕΕ, της Μέσης Ανατολής, την πληθυσμιακή έκρηξη της Αιγύπτου, την οικονομία της Τουρκίας και ακόμα ευρύτερα την παγκόσμια αγορά υπό τη μορφή LNG. Η Ελλάδα οφείλει να χαράξει ως εθνική στρατηγική της για τον 21^ο αιώνα, την αξιοποίηση του νέου ρόλου της τόσο όσο ως παραγωγού χώρας όσο και ως περιφερειακού ενεργειακού κόμβου διέλευσης ενέργειας.

Η αξιοποίηση του Νοτίου Ενεργειακού Διαδρόμου (Southern Gas Corridor) για την εξασφάλιση και ευελιξία του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ είναι απαραίτητη και η Ελλάδα οφείλει να επιδιώξει την αναβάθμιση της γεωοικονομικής και γεωστρατηγικής της θέσης με τον καθορισμό, προάσπιση και εκμετάλλευση της ΑΟΖ της σε συνεργασία με τα γειτονικά της Κράτη.

Η ευρωπαϊκή εξωτερική ενεργειακή διακυβέρνηση προς τις χώρες μη Κράτη-Μέλη της ΕΕ, παραγωγούς και διέλευσης, οφείλει να υποστηριχτεί από την Ελλάδα στις διάφορες συνεργασίες της εγγύς της Ευρώπης (near abroad), με την επιδίωξε εξαγωγής από πλευράς ΕΕ του κοινοτικού κεκτημένου κανόνων δικαίου και αξιών.

Ο ζωτικός και καθοριστικός ρόλος των ξένων επενδύσεων στο ενεργειακό σύστημα της ΕΕ και την επιλογή των τρόπων παροχής ενέργειας σε αυτή, οφείλει να στρέψει την Ελλάδα σε συμπράξεις εθνικών συμφερόντων μέσω γεωπολιτικής και λογικών της αγοράς, μέσω της μεγιστοποίησης κέρδους για όλους.

Οι νέες μορφές παραγωγής ενέργειας (Σχιστολιθικό αέριο, ΑΠΕ κλπ) οφείλουν να ενταχθούν στο ενεργειακό μίγμα της Ελλάδας καθώς και στο σύστημα μεταφοράς ενέργειας στην ΕΕ για τη μείωση της εξάρτησης της από μονοπώλια.

Η διπλωματία ενέργειας αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για μία αποτελεσματική εθνική στρατηγική και εξωτερική πολιτική, η οποία θα συνεισφέρει στη συνολική πολιτική εξωτερικών και ασφάλειας της ΕΕ.

Με αναμφισβήτητη την Κύπρο ως γεωπολιτικό hotspot της ΝΑ Μεσογείου η συνεργασία Ελλάδας – Κύπρου καθίσταται θεμελιώδης, προς τη σύμπλευση των δύο Κρατών στο μέγιστο κοινό βαθμό και χωρίς όριο τελικής συνταύτισης. 

Το Ισραήλ ως ισχυρός περιφερειακός και γεωπολιτικός γεωοικονομικός πόλος προσφέρεται για στρατηγική συμμαχία, ένα ενεργειακό τρίγωνο Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, όπου η Ελλάδα οφείλει να αξιοποιήσει στο μέγιστο για το αντιστάθμισμα άλλων πόλων και ροπών στην ευρύτερη περιοχή.

Η Τουρκία επιδιώκει παράλληλο ρόλο με την Ελλάδα και οφείλεται να επιδιωχθεί η μέγιστη δυνατή συνέργεια για το αμοιβαίο όφελος Κρατών και λαών και τη συνεισφορά σε όποιες διμερείς ή περιφερειακές ταραχές απομακρύνουν την ανάπτυξη του  Νοτίου Ενεργειακού Διαδρόμου.

Η κεντρική στρατηγική της ΕΕ για μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, οφείλει να καθορίσει τις εθνικές επιλογές και τη συνεισφορά της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό σύστημα ενέργειας, για την αποφυγή άσκοπων ενεργειών και χρόνου.

Η Ελλάδα ως μέλος ταυτόχρονα της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και με αναμφισβήτητο πλέον ρόλο ως μελλοντικού παραγωγού και κόμβου ενέργειας, οφείλει μέσα στο πλαίσιο των αρχών των διεθνών οργανισμών και δικαίου να συνδράμει το μέγιστο στην ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, την ενδυνάμωσή της και την ολοκλήρωση της θεμελιωδών αιτιών δημιουργίας της, προς την ασφάλεια και ευημερία του λαού της.

 

Thedayaftergr