Ο Κώστας Νεοφώτιστος είναι Ανώτερο στέλεχος επιχειρήσεων και Οικονομολόγος
Μπορεί στον τόπο μας να έχουμε δυσκολίες στην αποδοχή της ψηφιοποίησης υπηρεσιών όπως το taxi, αλλά ο πολιτισμένος κόσμος συνεχίζει την κούρσα της εξέλιξης.
Έτσι, ένας νέος τομέας που έκανε την εμφάνισή του στον ψηφιακό κόσμο είναι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση και διδασκαλία. Δεν πρόκειται, βέβαια, για μια απόλυτα νεωτεριστική ιδέα, δεδομένου ότι ένα μεγάλο μέρος των πανεπιστημιακών δραστηριοτήτων έχει μεταφερθεί σε ψηφιακές πλατφόρμες και
λογαριασμούς φοιτητών που τους διαχειρίζονται από smart phones.
Αν και δεν πρόκειται για μοναδική περίπτωση, εν τούτοις θα χρησιμοποιήσω για παράδειγμα το Πανεπιστήμιο του Sheffield για να περιγράψω μια καθημερινότητα που ήδη υπάρχει στα περισσότερα ΑΕΙ της Μεγ. Βρετάνιας.
Κάθε φοιτητής έχει σαν κύριο εργαλείο του το smartphone. Κανείς δεν του απαγορεύει να χρησιμοποιήσει tablet ή και laptop, αλλά ο βαθμός φορητότητας και η ευκολία του τηλεφώνου το κάνουν πρώτη επιλογή. Με μια ή περισσότερες εφαρμογές που έχει εγκαταστήσει, έχει πρόσβαση στον ατομικό του πανεπιστημιακό λογαριασμό και ενημερώνεται για οτιδήποτε σχετίζεται με τις σπουδές του, σε αμφίδρομη επικοινωνία.
Θα μπει στη βιβλιοθήκη για να βρει ένα οποιοδήποτε σύγγραμμα ή άρθρο, θα μάθει αν υπάρχει διαθέσιμο σε hard copy (για να το βρει και να κρατήσει σημειώσεις) ή ψηφιοποιημένο (για να το κατεβάσει άμεσα). Θα δει το menu της μέρας στο εστιατόριο της εστίας, και θα παραγγείλει ό,τι θέλει, προσδιορίζοντας μέχρι και την ώρα που θα φάει. Θα δεχθεί ενημερώσεις και ειδοποιήσεις της τελευταίας στιγμής για κάποια μικροαλλαγή στο ημερήσιο πρόγραμμα, και θα κλείσει rendez-vous με μέλη του διδακτικού προσωπικού για κάποιο θέμα.
Θα παραλάβει τις ειδικές σημειώσεις που μοιράζει (ψηφιακά) ο διδάσκων ή τη διορθωμένη εργασία του που απέστειλε (πάντα ψηφιακά) μερικές μέρες πριν. Η ιατρική υπηρεσία του πανεπιστημίου θα του υπενθυμίσει πως την επόμενη εβδομάδα είναι προγραμματισμένο το αντιγριπικό εμβόλιο και το κολυμβητήριο θα τον ειδοποιήσει ότι το απογευματινό του μπάνιο ακυρώνεται γιατί πρέπει να επισκευαστεί μια ξαφνική βλάβη στο αντλιοστάσιο της πισίνας.
Αυτά μπορεί να μοιάζουν πολύ εξεζητημένα για τα «περήφανα νιάτα» των Βαλκανίων αλλά είναι ρουτίνα για τους σπουδαστές της βρετανικής εσπερίας. Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, όμως, το πράγμα προχώρησε ακόμα περισσότερο. Όπως διαβάζουμε, το αμερικανικό κοινό (που επιλεγεί να προβληματίζεται με τέτοια ζητήματα αντί με το πανεπιστημιακό άσυλο και τις κομματικές σημειώσεις) εμφανίζεται διχασμένο σε σχέση με την αποδοχή της νέας τάσης για πλήρη κατάργηση των live μαθήματων στις πανεπιστημιακές αίθουσες, και μεταφορά τους σε live παρουσιάσεις μέσω διαδικτύου.
Προφανώς, η διαδικτυακή διδασκαλία θα επιτρέψει σε πολύ περισσοτέρους ενδιαφερόμενους να συμμετάσχουν σε μια μαθησιακή διαδικασία. Το ασήμαντο ή και μηδενικό κόστος αλλά και η πρόσβαση στη διδακτική διαδικασία από μακρινές περιοχές, αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα και είναι φυσικό να συγκεντρώνουν ένα μεγάλο αριθμό υποστηρικτών.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει ένα εξ ‘ίσου υπολογίσιμο κοινό που εκφράζει επιφυλάξεις για τη νέα αυτή τάση, είτε ως αποτέλεσμα της φυσικής αντίστασης στην αλλαγή, είτε για λόγους προσωπικών συμφερόντων (απώλειες εισοδημάτων ή θέσεων εργασίας). Παρά το γεγονός πως ακόμα βρισκόμαστε στα αρχικά στάδια μορφοποίησης αυτού του ψηφιακού πανεπιστημιακού περιβάλλοντος, τα πράγματα δείχνουν ότι θα υπάρξουν σημαντικές μεταβολές και σε χρόνους μάλλον σύντομους, αν κρίνουμε από τους ρυθμούς με τους οποίους συνηθίζει να ανταποκρίνεται η χώρα της άλλης πλευράς του Ατλαντικού.
Φυσικά, την ώρα που τρέχουμε προς ένα όλο και πιο ψηφιακό μελό, θα ήταν αδύνατον η διαδικασία της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης να αποφύγει το τραπέζι του ψηφιακού Προκρούστη. Όσο για τις επιφυλάξεις που διατυπώνονται από ένα μέρος του κοινού που συνδέεται, άμεσα ή έμμεσα, με τον συγκεκριμένο τομέα, τις συμμερίζομαι μεν αλλά με κάποιες διαφοροποιήσεις.
Η πρώτη, αφορά τους προσωπικούς μηχανισμούς μάθησης του κάθε ανθρώπου, αυτό που είναι πιο γνωστό με τον όρο «learning style». Κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του ατομικά χαρακτηριστικά ως προς το μίγμα των αντιληπτικών διαδικασιών με τις οποίες μαθαίνει. Οι διαδικασίες αυτές συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τις προσωπικές επιλογές σπουδών του κάθε νέου.
Για παράδειγμα, ένας σπουδαστής καθαρά θεωρητικών επιστημών συνήθως έχει κι ένα συγκεκριμένο (grosso modo) μαθησιακό προφίλ, με αυξημένα ποσοστά συμμετοχής του ακουστικού, οπτικού, αναγνωστικού και γραφικού παράγοντα. Τι γίνεται, όμως, με κάποιον άλλον, που είναι προσανατολισμένος στις εφαρμοσμένες επιστήμες;
Χρησιμοποιώντας σαν παράδειγμα μια προσωπική μου περίπτωση, ο συγκεκριμένος σπουδαστής έχει μαθησιακό προφίλ με δείκτες 8 για οπτικό παράγοντα, 4 για ακουστικό, 4 για αναγνωστικό και γραφικό, αλλά 11 για κιναισθητικό. Με απλά λόγια, το κύριο βάρος της μάθησης περνάει μέσα από μια διαδικασία ζωντανή, σε επαφή με το γνωστικό αντικείμενο, μέσω οπτικοποιημένων παραδειγμάτων και εφαρμογών στη πράξη, μέχρι και με τη μέθοδο trial and error, που θα του δίνει τη δυνατότητα να επαναλάβει μια διαδικασία μέχρι να πάρει το σωστό αποτέλεσμα.
Βεβαίως, τα σύγχρονα μέσα της ψηφιακής τεχνολογίας μπορούν να καλύψουν αρκετές από τις παραπάνω μαθησιακές διαδικασίες αλλά δεν γίνεται να αποκλείσουμε την άμεση πρακτική εμπλοκή του διδασκόμενου μέσω ενός ειδικά διαμορφωμένου περιβάλλοντος (π.χ. εργαστήριο). Εξ ‘ίσου σημαντική είναι και η ανθρώπινη επαφή και παρουσία, και η μεγαλύτερη αμεσότητα και βαρύτητα που έχει η φυσική έναντι της ψηφιακής παρουσίας του διδάσκοντα. Όσο καλά και να σχεδιαστεί μια ψηφιακή πλατφόρμα, άλλο πράγμα είναι η διαδραστική επικοινωνία με 1-10 σπουδαστές σε εργαστηριακό περιβάλλον, κι άλλο η διαδικτυακή επικοινωνία με 2.000 τηλεθεατές συνδεδεμένους σε συγκεκριμένο link.
H δεύτερη διαφοροποίηση αφορά αποκλειστικά τον βαθύτερο στόχο του κάθε σπουδαστή ως προς το κίνητρο των σπουδών του. Άλλες μαθησιακές ανάγκες έχει κάποιος που επέλεξε έναν τομέα με στόχο την μάθηση σε βάθος και την περαιτέρω επιστημονική έρευνα, κι άλλες έχει εκείνος που επέλεξε τον τομέα του με κίνητρο την γρήγορη ή εξασφαλισμένη επαγγελματική αποκατάσταση και ανέλιξη.
Χωρίς να συμμερίζομαι τον όρο «προ-κατ» πιστευτώ, εν τούτοις, πως η άμεση μετάφραση ενός κύκλου σπουδών σε συγκεκριμένη θέση εργασίας έχει, εξ’ αντικειμένου, λιγότερη πολυπλοκότητα, πιο τυποποιημένες μαθησιακές διαδικασίες και μπορεί να εξυπηρετηθεί καλύτερα σε ένα ψηφιακό περιβάλλον. Αντίθετα, η μάθηση με τον χαρακτήρα της pure γνώσης, έχει περισσότερη πολυπλοκότητα, γεννά ερωτήματα και ανοίγει νέους δρόμους και, συνολικά, χρειάζεται σίγουρα κάτι περισσότερο από μια πλατφόρμα εφαρμογής distant learning.
Σας κούρασα, όμως, με όλες αυτές τις λεπτομέρειες για τους νεωτερισμούς που σχεδιάζουν και εφαρμόζουν οι κουτόφραγκοι, οπότε ας κλείσω με κάτι ανάλαφρο και εξόχως προοδευτικό: Υπάρχει πρόβλημα με τα δωρεάν συγγράμματα των Ελλήνων φοιτητών, γιατί οι εκδότες είναι απλήρωτοι εδώ και πολλούς μήνες. Εκτός από τα πρωτογενή πλεονάσματα χρημάτων, το αθάνατο ελληνικό δημόσιο έχει και πλεονάσματα ανικανότητας.
Μπορεί στον τόπο μας να έχουμε δυσκολίες στην αποδοχή της ψηφιοποίησης υπηρεσιών όπως το taxi, αλλά ο πολιτισμένος κόσμος συνεχίζει την κούρσα της εξέλιξης.
Έτσι, ένας νέος τομέας που έκανε την εμφάνισή του στον ψηφιακό κόσμο είναι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση και διδασκαλία. Δεν πρόκειται, βέβαια, για μια απόλυτα νεωτεριστική ιδέα, δεδομένου ότι ένα μεγάλο μέρος των πανεπιστημιακών δραστηριοτήτων έχει μεταφερθεί σε ψηφιακές πλατφόρμες και
λογαριασμούς φοιτητών που τους διαχειρίζονται από smart phones.
Αν και δεν πρόκειται για μοναδική περίπτωση, εν τούτοις θα χρησιμοποιήσω για παράδειγμα το Πανεπιστήμιο του Sheffield για να περιγράψω μια καθημερινότητα που ήδη υπάρχει στα περισσότερα ΑΕΙ της Μεγ. Βρετάνιας.
Κάθε φοιτητής έχει σαν κύριο εργαλείο του το smartphone. Κανείς δεν του απαγορεύει να χρησιμοποιήσει tablet ή και laptop, αλλά ο βαθμός φορητότητας και η ευκολία του τηλεφώνου το κάνουν πρώτη επιλογή. Με μια ή περισσότερες εφαρμογές που έχει εγκαταστήσει, έχει πρόσβαση στον ατομικό του πανεπιστημιακό λογαριασμό και ενημερώνεται για οτιδήποτε σχετίζεται με τις σπουδές του, σε αμφίδρομη επικοινωνία.
Θα μπει στη βιβλιοθήκη για να βρει ένα οποιοδήποτε σύγγραμμα ή άρθρο, θα μάθει αν υπάρχει διαθέσιμο σε hard copy (για να το βρει και να κρατήσει σημειώσεις) ή ψηφιοποιημένο (για να το κατεβάσει άμεσα). Θα δει το menu της μέρας στο εστιατόριο της εστίας, και θα παραγγείλει ό,τι θέλει, προσδιορίζοντας μέχρι και την ώρα που θα φάει. Θα δεχθεί ενημερώσεις και ειδοποιήσεις της τελευταίας στιγμής για κάποια μικροαλλαγή στο ημερήσιο πρόγραμμα, και θα κλείσει rendez-vous με μέλη του διδακτικού προσωπικού για κάποιο θέμα.
Θα παραλάβει τις ειδικές σημειώσεις που μοιράζει (ψηφιακά) ο διδάσκων ή τη διορθωμένη εργασία του που απέστειλε (πάντα ψηφιακά) μερικές μέρες πριν. Η ιατρική υπηρεσία του πανεπιστημίου θα του υπενθυμίσει πως την επόμενη εβδομάδα είναι προγραμματισμένο το αντιγριπικό εμβόλιο και το κολυμβητήριο θα τον ειδοποιήσει ότι το απογευματινό του μπάνιο ακυρώνεται γιατί πρέπει να επισκευαστεί μια ξαφνική βλάβη στο αντλιοστάσιο της πισίνας.
Αυτά μπορεί να μοιάζουν πολύ εξεζητημένα για τα «περήφανα νιάτα» των Βαλκανίων αλλά είναι ρουτίνα για τους σπουδαστές της βρετανικής εσπερίας. Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, όμως, το πράγμα προχώρησε ακόμα περισσότερο. Όπως διαβάζουμε, το αμερικανικό κοινό (που επιλεγεί να προβληματίζεται με τέτοια ζητήματα αντί με το πανεπιστημιακό άσυλο και τις κομματικές σημειώσεις) εμφανίζεται διχασμένο σε σχέση με την αποδοχή της νέας τάσης για πλήρη κατάργηση των live μαθήματων στις πανεπιστημιακές αίθουσες, και μεταφορά τους σε live παρουσιάσεις μέσω διαδικτύου.
Προφανώς, η διαδικτυακή διδασκαλία θα επιτρέψει σε πολύ περισσοτέρους ενδιαφερόμενους να συμμετάσχουν σε μια μαθησιακή διαδικασία. Το ασήμαντο ή και μηδενικό κόστος αλλά και η πρόσβαση στη διδακτική διαδικασία από μακρινές περιοχές, αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα και είναι φυσικό να συγκεντρώνουν ένα μεγάλο αριθμό υποστηρικτών.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει ένα εξ ‘ίσου υπολογίσιμο κοινό που εκφράζει επιφυλάξεις για τη νέα αυτή τάση, είτε ως αποτέλεσμα της φυσικής αντίστασης στην αλλαγή, είτε για λόγους προσωπικών συμφερόντων (απώλειες εισοδημάτων ή θέσεων εργασίας). Παρά το γεγονός πως ακόμα βρισκόμαστε στα αρχικά στάδια μορφοποίησης αυτού του ψηφιακού πανεπιστημιακού περιβάλλοντος, τα πράγματα δείχνουν ότι θα υπάρξουν σημαντικές μεταβολές και σε χρόνους μάλλον σύντομους, αν κρίνουμε από τους ρυθμούς με τους οποίους συνηθίζει να ανταποκρίνεται η χώρα της άλλης πλευράς του Ατλαντικού.
Φυσικά, την ώρα που τρέχουμε προς ένα όλο και πιο ψηφιακό μελό, θα ήταν αδύνατον η διαδικασία της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης να αποφύγει το τραπέζι του ψηφιακού Προκρούστη. Όσο για τις επιφυλάξεις που διατυπώνονται από ένα μέρος του κοινού που συνδέεται, άμεσα ή έμμεσα, με τον συγκεκριμένο τομέα, τις συμμερίζομαι μεν αλλά με κάποιες διαφοροποιήσεις.
Η πρώτη, αφορά τους προσωπικούς μηχανισμούς μάθησης του κάθε ανθρώπου, αυτό που είναι πιο γνωστό με τον όρο «learning style». Κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του ατομικά χαρακτηριστικά ως προς το μίγμα των αντιληπτικών διαδικασιών με τις οποίες μαθαίνει. Οι διαδικασίες αυτές συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τις προσωπικές επιλογές σπουδών του κάθε νέου.
Για παράδειγμα, ένας σπουδαστής καθαρά θεωρητικών επιστημών συνήθως έχει κι ένα συγκεκριμένο (grosso modo) μαθησιακό προφίλ, με αυξημένα ποσοστά συμμετοχής του ακουστικού, οπτικού, αναγνωστικού και γραφικού παράγοντα. Τι γίνεται, όμως, με κάποιον άλλον, που είναι προσανατολισμένος στις εφαρμοσμένες επιστήμες;
Χρησιμοποιώντας σαν παράδειγμα μια προσωπική μου περίπτωση, ο συγκεκριμένος σπουδαστής έχει μαθησιακό προφίλ με δείκτες 8 για οπτικό παράγοντα, 4 για ακουστικό, 4 για αναγνωστικό και γραφικό, αλλά 11 για κιναισθητικό. Με απλά λόγια, το κύριο βάρος της μάθησης περνάει μέσα από μια διαδικασία ζωντανή, σε επαφή με το γνωστικό αντικείμενο, μέσω οπτικοποιημένων παραδειγμάτων και εφαρμογών στη πράξη, μέχρι και με τη μέθοδο trial and error, που θα του δίνει τη δυνατότητα να επαναλάβει μια διαδικασία μέχρι να πάρει το σωστό αποτέλεσμα.
Βεβαίως, τα σύγχρονα μέσα της ψηφιακής τεχνολογίας μπορούν να καλύψουν αρκετές από τις παραπάνω μαθησιακές διαδικασίες αλλά δεν γίνεται να αποκλείσουμε την άμεση πρακτική εμπλοκή του διδασκόμενου μέσω ενός ειδικά διαμορφωμένου περιβάλλοντος (π.χ. εργαστήριο). Εξ ‘ίσου σημαντική είναι και η ανθρώπινη επαφή και παρουσία, και η μεγαλύτερη αμεσότητα και βαρύτητα που έχει η φυσική έναντι της ψηφιακής παρουσίας του διδάσκοντα. Όσο καλά και να σχεδιαστεί μια ψηφιακή πλατφόρμα, άλλο πράγμα είναι η διαδραστική επικοινωνία με 1-10 σπουδαστές σε εργαστηριακό περιβάλλον, κι άλλο η διαδικτυακή επικοινωνία με 2.000 τηλεθεατές συνδεδεμένους σε συγκεκριμένο link.
H δεύτερη διαφοροποίηση αφορά αποκλειστικά τον βαθύτερο στόχο του κάθε σπουδαστή ως προς το κίνητρο των σπουδών του. Άλλες μαθησιακές ανάγκες έχει κάποιος που επέλεξε έναν τομέα με στόχο την μάθηση σε βάθος και την περαιτέρω επιστημονική έρευνα, κι άλλες έχει εκείνος που επέλεξε τον τομέα του με κίνητρο την γρήγορη ή εξασφαλισμένη επαγγελματική αποκατάσταση και ανέλιξη.
Χωρίς να συμμερίζομαι τον όρο «προ-κατ» πιστευτώ, εν τούτοις, πως η άμεση μετάφραση ενός κύκλου σπουδών σε συγκεκριμένη θέση εργασίας έχει, εξ’ αντικειμένου, λιγότερη πολυπλοκότητα, πιο τυποποιημένες μαθησιακές διαδικασίες και μπορεί να εξυπηρετηθεί καλύτερα σε ένα ψηφιακό περιβάλλον. Αντίθετα, η μάθηση με τον χαρακτήρα της pure γνώσης, έχει περισσότερη πολυπλοκότητα, γεννά ερωτήματα και ανοίγει νέους δρόμους και, συνολικά, χρειάζεται σίγουρα κάτι περισσότερο από μια πλατφόρμα εφαρμογής distant learning.
Σας κούρασα, όμως, με όλες αυτές τις λεπτομέρειες για τους νεωτερισμούς που σχεδιάζουν και εφαρμόζουν οι κουτόφραγκοι, οπότε ας κλείσω με κάτι ανάλαφρο και εξόχως προοδευτικό: Υπάρχει πρόβλημα με τα δωρεάν συγγράμματα των Ελλήνων φοιτητών, γιατί οι εκδότες είναι απλήρωτοι εδώ και πολλούς μήνες. Εκτός από τα πρωτογενή πλεονάσματα χρημάτων, το αθάνατο ελληνικό δημόσιο έχει και πλεονάσματα ανικανότητας.
