ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΛΙΜΑΝΙ ΛΕΧΑΙΟΥ

 

  Γράφει ο
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Ιδιαίτερα τυχεροί σταθήκαμε όσοι παρευρεθήκαμε την Κυριακή 9.10.2016 στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου, σε μία πολύ ενδιαφέρουσα και επιστημονική ξενάγηση από τον κο. Παναγιώτη Αθανασόπουλο, αρχαιολόγο της ομάδος εργασίας του Lechaion Harbour Project.

Η εκδήλωση ήταν πρωτοβουλία του Μουσείου Περιβάλλοντος Στυμφαλίας και του Ιστορικού-Λαογραφικού Μουσείου Κορίνθου στο πλαίσιο του προγράμματος συνεργασίας «Γέφυρες» με στόχο τη γνώση των Κορινθιακών αρχαιοτήτων στην κοινωνία.

Το Lechaion Harbour Project είναι ένα πρόγραμμα συνεργασίας την Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, του SAXO-Institute, του University of Copenhagen, του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Δανίας στην Αθήνα. Η χρηματοδότηση γίνεται από το Augustinus Foundation και το ίδρυμα Carlsberg.

Στόχος του ανασκαφικού και ερευνητικού προγράμματος είναι η μελέτη και η ανάδειξη του Αρχαίου Λιμένα Λεχαίου, με διάρκεια πέντε (5) χρόνια (2013-2017).

Η ερευνητική ομάδα έχει ξεκινήσει το 2013 ανασκαφές πλήρους κλίμακας με παράλληλη ψηφιακή και γεωφυσική έρευνα της θαλάσσιας πλευράς του λιμανιού, χρησιμοποιώντας καινοτόμες τεχνολογίες.

Τα μερικά συμπεράσματα που έχουν προκύψει έως τώρα είναι σημαντικά και επιβεβαιώνουν το μέγεθος του λιμένα στο θαλάσσιο μέτωπο - εξωτερικό τμήμα λιμένα και τον πλούτο και τη δύναμη της Κορίνθου.

Λιμένες Κορίνθου:

Καί ῥαδίας ποιεῖ τὰς ἑκατέρωθεν ἀμοιβὰς τῶν φορτίων πρὸς ἀλλήλους τοῖς τοσοῦτον ἀφεστῶσιν.

Στράβων Η΄, VI, 20 4-5

Έτσι οι μεταφορές εμπορευμάτων και προς τις δύο κατευθύνσεις γίνονται εύκολα, ενώ οι αρχικοί προορισμοί απέχουν τόσο πολύ μεταξύ τους.

Η “αμφιθάλασσος” Κόρινθος διέθετε δύο μεγάλους λιμένες, έναν σε κάθε κόλπο, το Λέχαιο στον Κορινθιακό και τις Κεγχρεές στον Σαρωνικό, καθώς και ένα μικρό λιμένα στην έξοδο του ∆ιόλκου στον Σαρωνικό, τον Σχοινούντα. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι κατασκευάσθηκαν περίπου την ίδια εποχή, βάσει ενός ενιαίου σχεδιασμού ο οποίος πέρα από την εύκολη και ασφαλή μεταφορά των εμπορευμάτων, προσπόριζε πλούτο στην Κόρινθο. Είναι ότι ακριβώς, πολύ εύστοχα, αναφέρει ο Στράβων στα Γεωγραφικά του.

1. ἀγαπητὸν οὗν ἑκατέροις ἦν τοῖς τε ἐκ τῆς ‘Ιταλίας καὶ ἐκ τῆς Ἀσίας ἐμπόροις, ἀφεῖσι τὸ περί Μαλέας πλοῦν, κατάγεσθαι τὸν φόρτον
   1. αὐτόθι: πεζῇ δὲ τῶν ἐκκομιζομένων ἐκ τῆς Πελοποννήσου καὶ τῶν εἰσαγομένων ἔπιπτε τά τέλη τοῖς τά κλεῖθρα ἔχουσι.
   Στράβων Η, VII, 20, 10-12
   Ήταν λοιπόν επιθυμητό και για τους Ιταλούς και για τους Ασιάτες εμπόρους να αποφεύγουν το ταξίδι από τον Μαλέα και να ξεφορτώσουν στην Κόρινθο το φορτίο, ακόμα και τα τέλη των εμπορευμάτων που έμπαιναν και έβγαιναν από την Πελοπόννησο, έπεφταν σ’ αυτόν που είχε τα κλειδιά.
   
   
   
2. Ὁ δὲ Κόρινθος ἀφνειὸς μὲν λέγεται διὰ τὸ ἐμπόριον, ἐπὶ τῷ Ἰσθμῷ κείμενος καί δυεῖν λιμένων κύριος, ὧν ὁ μὲν τῆς Ἀσίας ὁ δὲ τῆς Ἰταλίας ἐγγύς ἐστι.

Στράβων Η, VII, 20, 10-12

Η Κόρινθος τώρα λέγεται πλουσία από το εμπόριο, βρίσκεται στον Ισθμό και έχει δύο λιμάνια. Το ένα που φέρνει κοντά την Ασία και το άλλο την Ιταλία.

Στον Κορινθιακό κόλπο, στο άκρο του ∆ιόλκου, δεν αναπτύχθηκε λιμένας, όπως έγινε στο Σαρωνικό κόλπο με τον Σχοινούντα, και αυτό διότι το Λέχαιο, που βρισκόταν κοντά στο δυτικό άκρο, ήταν στη διαδρομή των πλοίων και κάλυπτε όλες τις ανάγκες του ταξιδιού. Στον άλλο κόλπο ο λιμένας των Κεγχρεών ήταν εκτός διαδρομής του ταξιδιού προς Πειραιά και Αθήνα και έτσι ήταν επιβεβλημένη η ανάγκη κατασκευής του λιμένα Σχοινούντα.

Λέχαιο:

Ἐπεῖ δὲ καὶ νῦν ὀρῶμεν πολλαὶς ὑπάρχοντα καὶ χώραις καὶ πόλεσιν ἐπίνεια καὶ λιμένας εὐφυῶς κείμενα πρὸς τὴν πόλιν, ὥστε μήτε τὸ αὐτὸ νέμειν ἄστυ μήτε πόρρω λίαν ἀλλὰ κρατεῖσθαι τείχεσι καὶ τοιούτοις ἄλλοις ἐρύμασι...

Αριστοτέλης Πολιτικά, 1327a 31-36 ή §1327a

Επειδή δε και σήμερα βλέπομεν εις πολλάς χώρας και πόλεις επίνεια και λιμένας προσφυή κατέχοντα ως προς το άστυ θέσιν, ώστε μήτε πολύ πλησίον μήτε πολύ μακράν αυτού να κείνται, αλλά να είναι αποκλεισμένα της πόλεως διά τειχών και δι’ άλλων τοιούτων οχυρωμάτων...

Μεγάλος λιμένας της Κορίνθου στον Κορινθιακό κόλπο. Αποτελούσε το κυρίως επίνειο, με τεράστιες λιμενικές εγκαταστάσεις, χωρίς ποτέ να εξελιχθεί σε αυτοτελή οικισμό.

Διακρίνεται σε δύο επί μέρους λιμένες, τον εσωτερικό και τον εξωτερικό.

Ο εσωτερικός λιμένας ήταν χαρακτηριστικός τύπος «κώθωνος». Η κατάληξη ενός παλαιότερου υπάρχοντος χειμάρρου είχε σκαφθεί και είχαν δημιουργηθεί αντίστοιχες λεκάνες. Κατόπιν, οι λεκάνες αυτές συνδέθηκαν με την θάλασσα και αποτέλεσαν τον εσωτερικό λιμένα, ο οποίος είχε επιφάνεια περίπου 100 στρεμμάτων και περιβαλλόταν από προκυμαίες στο περίγραμμα των λεκανών. Το μήκος τους ανέρχεται σε 4 χλμ. περίπου.

Ο εξωτερικός λιμένας είχε δημιουργηθεί στην θάλασσα, με τεχνικά έργα, παράλληλα και κάθετα στην ακτή, όπως κυματοθραύστες, προκυμαίες και μόλους. Ήταν από τους μεγαλύτερους λιμένες του αρχαίου κόσμου. Επισκευάστηκε και ανακατασκευάστηκε τμηματικά πολλές φορές. Συνδέθηκε με την Κόρινθο με δρόμους και προστατευόταν από τα Μακρά τείχη και το ενδιάμεσο διατείχισμα. Τα Μακρά τείχη ξεκινούσαν από τον λιμένα και έφθαναν μέχρι την οχύρωση της πόλεως, αποτελώντας μία ενιαία οχύρωση.

Οποτεδήποτε έγιναν κατασκευές στο χώρο, εφαρμόσθηκαν οι πλέον εξελιγμένες τεχνικές. Έτσι, στην αρχαϊκή και την κλασική εποχή, κατασκευάσθηκαν τα λιμενικά έργα με φυσικούς δόμους μεγάλων διαστάσεων, σε κατακόρυφες στήλες, ασύνδετες μεταξύ τους. Στη ρωμαϊκή εποχή χρησιμοποιήθηκαν τεχνητοί δόμοι (ογκόλιθοι), οι οποίοι κατασκευάζονταν από μικρούς και μεσαίους λίθους και υδραυλικό κονίαμα σε επάλληλες στρώσεις. Το υδραυλικό κονίαμα ήταν συνδυασμός θηραϊκής ή ηφαιστειακής γης (τοφός), ασβέστη και μικρής ποσότητας νερού. Οι λίθοι τοποθετούνταν σε ξυλότυπους με τις επιθυμητές κάθε φορά διαστάσεις. Περιβάλλονταν από υδαρές υδραυλικό κονίαμα, το οποίο έπηζε στη θάλασσα και τελικώς δημιουργούνταν ογκόλιθοι μεγάλων διαστάσεων. Η τεχνική αυτή εφαρμοζόταν στις θέσεις που μας ενδιέφεραν και έτσι δημιουργούνταν οι προκυμαίες, οι κυματοθραύστες, οι μόλοι κ.ο.κ. Ο λιμένας λειτουργούσε επί πολλούς αιώνες, διασφαλίζοντας το εμπόριο με τη Δύση. Τμήματα αυτού του λεγόμενου εξωτερικού λιμένα, ήταν σε χρήση ακόμη και τον 15ο αι. μ.Χ.

Σημείωση: Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Αποστόλου Ε. Παπαφωτίου με τίτλο "Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΣΤΟΝ ΙΣΘΜΟ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ" (2006).

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Εντεταλμένος Σύμβουλος Πελοποννήσου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.