Γράφει η
Νίκη Καλτσόγια
Νίκη Καλτσόγια
Στις 21 Απριλίου 2016, στον ιερό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας
έγινε με κάθε επισημότητα η αρχαιοπρεπής τελετή της αφής της ολυμπιακής
φλόγας των 31ων ολυμπιακών αγώνων και συμβολική υπογραφή της Διακήρυξης της Ολυμπιακής Εκεχειρίας. Η
φλόγα θα μεταφερθεί, στη Βραζιλία, αφού ταξιδέψει στη μακρινή αυτή
χώρα, και θα περάσει από 300 πόλεις της, μεταφερόμενη από 12.000
λαμπαδηδρόμους, για ν’ ανάψει στο περίφημο στάδιο Μαρακανά του Ρίο ντε
Τζανέιρο την έναρξη των αγώνων, η οποία θα γίνει στις 5 Αυγούστου.
Είναι η πρώτη φορά που γίνονται ολυμπιακοί αγώνες σε χώρα της Νότιας
Αμερικής.Είναι μεγάλες και ιστορικές αυτές οι τελετές που ξαναζωντανεύουν το αρχαίο ελληνικό πνεύμα αναδεικνύοντας την παγκόσμια διάστασή του, με το μήνυμα να επαναπροσδιοριστούν οι πανανθρώπινες αξίες, που για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας αναπτύχθηκαν στην αρχαία Ελλάδα. Και μεταξύ αυτών ο αθλητισμός και το αγωνιστικό πνεύμα διαμόρφωσαν τον ελληνικό πολιτισμό. Στην αρχαιότητα οι αγώνες διεξάγονταν πάντα στο πλαίσιο μεγάλων θρησκευτικών εορτών και αποτελούσαν ένα είδος προσφοράς στους θεούς. Οι πιο γνωστοί ήταν ο αγώνες που διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια στην Αρχαία Ολυμπία, προς τιμή του Διός. Όπως αναφέρουν ιστορικοί οι πρώτοι αγώνες έγιναν το 776 π.Χ. στην Ολυμπία και συνεχίστηκαν μέχρι τον 4ο μ.Χ. αιώνα, οπότε καταργήθηκαν ως ειδωλολατρικοί από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεοδόσιο Α΄ το 393 μ.Χ. Αν και υπήρχαν και σε άλλους αρχαίους λαούς ενδείξεις για εκδηλώσεις αθλητισμού, με εξαίρεση τους Αιγυπτίους, οι πληροφορίες που σώζονται είναι ελλιπείς, γεγονός που δείχνει την απουσία αθλητικού πνεύματος στους πολιτισμούς τους.
Μιλάμε για ολυμπιακά ιδεώδη, για το μεγαλείο του αθλητικού πνεύματος και όμως η ιστορία των ίδιων των ολυμπιακών, όπως έχει καταγραφεί, διαψεύδει όλες τις αξίες και τα ιδανικά που συνδέθηκαν από την αρχαιότητα ακόμα, στα πλαίσια του μικρού τότε γνωστού κόσμου. Ο κότινος, το στεφάνι από κλαδί ελιάς που προσφερόταν στον ολυμπιονίκη είχε μεγάλο χρηματικό αντίκρισμα. Πίσω απ’ αυτούς υπάρχουν ανέντιμες συναλλαγές που προσβάλλουν βάναυσα τις ολυμπιακές αξίες και τον αθλητισμό αλλά και αναδεικνύουν τις απάτες, τους χρηματισμούς και τη χρησιμοποίηση κάθε μέσου, που θα τόνωνε με μια νίκη το γόητρο της πόλης που είχε μεγάλους αθλητές. Ακόμα και “μεταγραφές” όπως θα λέγαμε σήμερα υπήρχαν. Όμως το θέαμα πάνω απ’ όλα ήταν εντυπωσιακό. Συγκινούσε τα πλήθη και σήμαινε δόξα για την πατρίδα των νικητών.
Η αναβίωση των ολυμπιακών αγώνων στη νεότερη εποχή θεωρείται ότι οφείλεται στον Πιερ Ντε Κουμπερτέν (1863-1937), αριστοκράτη οραματιστή και οι προσπάθειές του για το σκοπό αυτό ήσαν επίπονες και μακροχρόνιες. Η φιλοσοφία του συνοψιζόταν σε μια βαθύτατη εμπιστοσύνη στον αθλητισμό, που πίστευε ότι θα βοηθήσει τον άνθρωπο να διαμορφώσει σωστό χαρακτήρα και ακόμα ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα μπορούσαν να συντελέσουν στην καλύτερη επικοινωνία μεταξύ τους και να συμβάλλουν στην ειρήνη, την κατανόηση και τη συνεργασία, όπως ιστορικά ήταν ο σκοπός τους. Αποφασιστικός θεωρείται ο ρόλος του να γίνουν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα το 1896. Παγκόσμιο σύμβολο των αγώνων που σχεδιάστηκε από τον ίδιο ήταν οι πέντε κύκλοι που απεικονίζουν τις 5 ηπείρους που συμμετέχουν στους αγώνες.
Όμως η “κακουργία” όπως έχει χαρακτηριστεί του 20ού αιώνα, με δύο παγκόσμιους πολέμους και τον ψυχρό πόλεμο, που ακολούθησε με το τέλος του δεύτερου κυρίως παγκόσμιου πολέμου, που σώρευσε σε ερείπια υλικό και πνευματικό πολιτισμό αιώνων, δεν έπαυε να συντηρεί το μεγαλείο του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και στον αθλητισμό τα ολυμπιακά ιδεώδη. . Και δεν ήταν μόνο οι καταστροφές πολιτισμού αιώνων της Δύσης τον 20ο αιώνα, αλλά και η ίδια η βιομηχανική επανάσταση, που ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα είχε επιφέρει βαθύτατες αλλαγές στις κλασικές αθλητικές αξίες και όχι μόνο με την ανάπτυξη και άλλων μορφών αθλημάτων και μαζικού αθλητισμού, όπως κυρίως το ποδόσφαιρο, που θεωρείται ο βασιλιάς του αθλητισμού.
Οι πρώτοι μεταπολεμικοί Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το 1948 στο Λονδίνο και έκτοτε γίνονται αδιάλειπτα κάθε τέσσερα χρόνια. Ένας απολογισμός όμως για το πνεύμα και την επίτευξη του ιδανικού της συναδέλφωσης των λαών κατά τη διάρκειά τους είναι περισσότερο από απογοητευτικός. Οι αντιπαλότητες και οι εθνικοί και ιδεολογικοί ανταγωνισμοί μεταξύ των κρατών αμαύρωσαν την ίδια την αξία και τα ολυμπιακά ιδεώδη. Πολιτικές επιδιώξεις κρατών, εθνικοί ανταγωνισμοί, οικονομικά συμφέροντα συμπλέκονται κατά τρόπο προκλητικό. Έχουν καταγραφεί ως ιδιαίτερα μελανά σημεία τα δύο κορυφαία μποϊκοτάζ: των αγώνων της Μόσχας το 1980, από τις ΗΠΑ και δυτικές χώρες, ως διαμαρτυρία για την εισβολή της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν, και τα αντίποινα στους αγώνες του Λος Άντζελες, το 1984, από τη Μόσχα και κράτη δορυφόρους της. Ενώ για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Ρίο αποφασίστηκε αρχικά από τη ΔΟΕ ο αποκλεισμός ολόκληρης της ομάδας στίβου της Ρωσίας, με «υπερόπλο», όπως έχει, καταγραφεί το ντόπινγκ, που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. «Κηδεία του στίβου» αποκάλεσε η λεγόμενη «τσαρίνα των αιθέρων», Ρωσίδα επικοντίστρια Γελένε Ισινμάγιεβα, την απόφαση του γενικού αποκλεισμού, που τελικά περιορίστηκε στον αποκλεισμό αθλητών της, που φέρεται να είχαν κάνει χρήση ουσιών ντόπινγκ.
Είναι κυριολεκτικά θλιβερά όσα συνδέονται και απαξιώνουν τα ιδανικά τα οποία εκφράζουν όχι μόνον οι μεγάλοι αθλητικοί αγώνες, και κυρίως ο κορυφαίος θεσμός των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά το θέμα της εκμετάλλευσης γενικά του αθλητισμού για επιδίωξη άλλωνσκοπών όχι μόνο εθνικών, αλλά κυρίως οικονομικών συμφερόντων. Εθνικοποιήσεις αθλητών από άλλες χώρες, έναντι αδρού χρηματισμού για ένταξη σε «εθνικές» ομάδες, ντόπινγκ, δωροδοκίες διαιτητών και φαινόμενα αθέμιτων ανταγωνισμών, που προσβάλλουν την ίδια την καρδιά του αθλητισμού. Βέβαια οι βιαιότητες δεν περιορίζονται μόνο στα στάδια που θυμίζουν το Κολοσσαίον της Ρώμης. Συγκρούσεις ομάδων φιλάθλων, τραμπουκισμοί, χουλιγκανισμός, για να μιλήσουμε με το όνομά του, για την προάσπιση του γοήτρου της ομάδας ή ακόμα και εθνικού γοήτρου, είναι έξω και πέραν από κάθε έννοια συναδέλφωσης. Και αυτά στην εποχή μας αυξάνονται ραγδαία, με κορυφαίες εκδηλώσεις βίας και τρομοκρατίας με την υπόθαλψη των ίδιων των δυνάμεων βαρβαρότητας που αναπτύσσονται από τις αρχές του νέου αιώνα. Όλες οι αξίες και τα ιδανικά έχουν τελείως απαξιωθεί. Δε μετρούν πλέον. Αν βέβαια τέτοια φαινόμενα είναι πολύ περιορισμένα κατά τους ολυμπιακούς αγώνες, είναι εμφανή στα ομαδικά αθλήματα, ποδόσφαιρο ή ορισμένα άλλα που έχουν στα τελευταία χρόνια ενταχθεί πλέον σε αθλητικούς αγώνες εθνικούς, περιφερειακούς, υπερεθνικούς, που φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια. Ο αθλητισμός έχει μεταβληθεί σε μια μεγάλη βιομηχανία, που πίσω του κρύβονται τεράστια οικονομικά συμφέροντα. Εδώ όμως, δυστυχώς, θα πρέπει ν’ αναφέρουμε και τις πολύ πρόσφατες εκδηλώσεις φανατικού θρησκευτικού μένους, όπως εκφράζεται από τρομοκράτες τζιχαντιστές, που σκορπούν τυφλά τον όλεθρο και βρίσκουν πρόσφορο έδαφος τρομοκρατικών εκδηλώσεων σε μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις. Τα μέτρα προστασίας και απ’ αυτές τις μορφές ακραίας εγκληματικότητας αυξάνουν κατά πολύ το κόστος προστασίας της ασφάλειας των αγώνων.
Αλλά και κάτι ακόμα, που συνδέεται άμεσα με τους αγώνες και πρέπει ιδιαίτερα να προσεχθεί, είναι οι εκδηλώσεις ακραίου φανατισμού που έχει εξαπλωθεί, κατά τη διάρκεια φιλικών αγώνων, ή κυρίως σε παγκόσμιες ή ευρωπαϊκές διοργανώσεις, χάριν της υπεράσπισης του εθνικού γοήτρου. Μετατρέπουν τη χαρά του θεάματος και το χειροκρότημα του νικητή σε τρόμο, σε κίνδυνο, με οδυνηρές συνέπειες απίστευτης σοβαρότητας. Όμως πέραν όλων αυτών των αρνητικών φαινομένων, που συνδέονται κυρίως με τις μεγάλες διοργανώσεις και μάλιστα μαζικών λαϊκών αγώνων, όπως κυρίως το ποδόσφαιρο, πρέπει ιδιαίτερα να προσέξουμε τη σχέση του αθλητισμού με τις οργανωμένες ομάδες φανατικών οπαδών, των λεγομένων χούλιγκανς, που θεωρούνται όπως έχει γραφτεί οι ελίτ των αθλητικών ομάδων!. Αυτοί, που ενορχηστρωμένα δρουν στις κερκίδες και έξω απ’ αυτές μετά τον αγώνα, είναι όργανα οικονομικών ή άλλων επιδιώξεων.
Δεν είναι σκοπός αυτού του μικρού άρθρου να παραθέσει όλα τα αρνητικά φαινόμενα που συνδέονται με τις εκδηλώσεις αθλητισμού στην εποχή μας, κορυφαίες ή όχι. Αλλά να καταδείξει ότι τελικά πίσω από όλα αυτά κρύπτονται οικονομικά συμφέροντα, που με όχημα τον αθλητισμό και την με κάθε μέσο προβολή του από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης και κυρίως την τηλεόραση, συντελούν σε μεγάλο βαθμό στην απαξίωση των πολιτικών ηγεσιών και στην ανάδειξη νέων μορφών, που υπηρετούν άλλες δομές δύναμης, αρνητικές για τα δημοκρατικά ιδεώδη. . Και αυτό αποδεικνύεται σήμερα από πλήθος σοβαρών επιστημονικών μελετών για το ρόλο των ΜΜΕ γενικά στη διαμόρφωση πολιτικών στάσεων, αντιλήψεων και άμεσης επίδρασης στη διαμόρφωση των πολιτικών ηγεσιών στην εποχή μας. Και το θέμα αυτό έχει αναδειχθεί και από αξιόπιστες επιστημονικές θεωρίες και έρευνες που μελετούν την ιστορική εξέλιξη των δομών κοινωνικής δύναμης στις κοινωνίες.
Αναφέρομαι στις πολύ γνωστές ελιτιστικές θεωρίες, που ερευνούν τις μορφές κοινωνικής δύναμης, όπως καταγράφονται από τη μελέτη των πολιτικών δομών των κοινωνιών. Ασφαλώς κάθε εποχή έχει τους δικούς της κανόνες ανάδειξης των κοινωνικών ηγεσιών. Έτσι, στη δική μας μεταμοντέρνα εποχή η μελέτη του φαινομένου της ηγεσίας έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Και ο αθλητισμός πέρασε στην υπηρεσία του μεγάλου πολυεθνικού κεφαλαίου. Δεν είναι υπερβολή. Αρκεί να δούμε τις μεγάλες βιομηχανίες αθλητικών ειδών, που παράγονται αντί πινακίου φακής σε τριτοκοσμικές χώρες. Το όργιο των διαφημίσεων στις τηλεοράσεις αλλά και όπου σταθούμε. Αν νομίζουμε πως το πέρασμα στη νέα μεταμοντέρνα εποχή ή την εποχή της παγκοσμιοποίησης που έχει εισέλθει ο κόσμος, τα κέντρα εξουσίας, όπως υποστηρίζεται έχουν γίνει “αόρατα”, ας το πούμε, είμαστε αφελείς. Τα κέντρα αυτά είναι ορατά και δεν είναι άλλα από τις διεθνώς συσπειρωμένες δυνάμεις του κεφαλαίου, του άκρατου καπιταλισμού. Αλλά και συνέπεια της αποδυνάμωσης των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης, που προβλήθηκε και επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό μετά το τέλος του ΙΙ παγκοσμίου πολέμου.
Απαξίωση των εθνικών πολιτικών ηγεσιών, και ανάδειξη όχι υπεύθυνων πολιτικών ηγεσιών, αλλά ηγεσιών αρνητικής μορφής, όπως χαρακτηρίζονται, αφού πλέον η άντληση της δύναμής τους δεν προέρχεται από τους πολίτες αλλά από άλλα κέντρα δύναμης και επιρροής. Δεν είναι λίγες οι φορές που μεγάλα ονόματα αθλητών και καλλιτεχνών περιλαμβάνονται ως υποψήφιοι σε κομματικές λίστες και η εκλογή τους είναι σίγουρη. Είναι όμως αρνητικές μορφές ελίτ, που αποξενώνουν τον πολίτη από την πολιτική συμμετοχή, με κυρίαρχη ιδεολογία τα ιδανικά της δημοκρατίας, της ειρήνης, της ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας και του σεβασμού της οικουμενικότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι πολύ χαρακτηριστική η σύγκριση του αντίκτυπου που είχε για το εθνικό γόητρο των Άγγλων η ήττα της εθνικής τους ομάδας ποδοσφαίρου στους πρόσφατους πανευρωπαϊκούς αγώνες από την ομάδα της Ισλανδίας σε σχέση με το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για το Brexit, που σχολιάστηκε από τον τύπο.
Όμως οι μεγάλες αξίες και ιδανικά του αρχαίου ελληνικού πνεύματος για τον αθλητισμό εξακολουθούν να συγκινούν. Ο αθλητισμός υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ένα κάλεσμα άμιλλας. Μια εκτόνωση από τα άγχη της εποχής. Αξίζει να τον υπερασπιστούμε με κάθε μέσο και δύναμη. Ας ευχηθούμε και κυρίως ας αγωνιστούμε να παραμείνουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες μια μεγαλειώδης παγκόσμια γιορτή. Ας τη στηρίζουμε. Ας τη χαιρόμαστε σαν υπεύθυνοι πολίτες και όχι τυφλοί οπαδοί. Ας μην επιτρέπουμε να την αμαυρώνουν κίβδηλοι υποστηρικτές, τρομοκράτες, χούλιγκαν ή όποιοι άλλοι μαφιόζοι.
Νίκη Καλτσόγια-Τουρναβίτη, Ομότιμη Καθηγήτρια
elzoni.gr
