Γράφει: Απόστολος Παπαφωτίου
Με πρωτοβουλία του Σωματείου Λόγου και Τέχνης "Αλκυονίδες" και του "Κέντρου Τέχνης" (Aegean MarbleArt Museum), πραγματοποιήθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία το Σάββατο 2 Σεπτεμβρίου 2023, στο χώρο του Ναού του Απόλλωνος στην Αρχαία Κόρινθο, η Πολιτιστική Εκδήλωση με τίτλο: "Ο Μύθος του Ασκληπιού" βασισμένη στο βιβλίο "Ασκληπειακή Αυτοθεραπευτική” του Ph.D. Ε.Κ.Π.Α Δημήτρη Πανταζίδη.
Παραθέτω την εισήγηση μου:
«Όσο πιο βαθιά μπορείς να δεις κοιτώντας πίσω
Τόσο μακρύτερα μπορείς να δεις μπροστά»
Ένα απόσπασμα από την ομιλία του Winston Churchill που εκφωνήθηκε στο αυτοκρατορικό κολέγιο των Ιατρών τον Μάρτιο του 1944.
Η ρήση αυτή βρίσκει εφαρμογή στο θαυμάσιο βιβλίο του Διδάκτορα κ. Δημητρίου Πανταζίδη με τίτλο: «Ασκληπειακή Αυτοθεραπευτική - Αναβίωση μέσα από τη Φιλοσοφία και τις Τέχνες για Διαύγεια Νου, Ευεξία και προαγωγή Υγίειας».
Ένα Βιβλίο που αναφέρεται στην εξελικτική συνέχεια της ελληνικής θεραπευτικής παράδοσης του
Ασκληπιού ως δράσεις του «ευ πράτειν» που είναι αναγκαίες για την εξασφάλιση του «ευ ζειν».Και το κοίταγμα προς τα πίσω γίνεται μέσα από την Ιστορία της Ιατρικής, από τη μαγική και εμπειρική Ιατρική των πρωτογόνων στην Ομηρική εποχή εκεί όπου η Ιατρική δεν βασίζεται στη μαγεία αλλά είναι έργο των Θεών, ημιθέων και ανθρώπων στους οποίους οφείλεται αποκλειστικά η θεραπεία των ασθενειών και των ανθρώπων.
Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι με φιλοσοφικό λόγο επέκτειναν τη διερεύνηση των φαινομένων της φύσης και στη διερεύνηση των ανθρωπίνων φαινομένων. Πλέον, μετά από αυτούς η ιατρική γίνεται επιστήμη και αποδεσμεύεται από το θρησκευτικό της περιβάλλον. Θα έπρεπε όμως να υπάρχει ένας θεός - θεραπευτής ο οποίος και δημιουργήθηκε, ο Ασκληπιός, τέκνο του θεού Απόλλωνα και της θνητής Κορωνίδος ή Αρσινόης και ο οποίος λόγω της γέννησης του από θνητή είχε και ανθρώπινες αδυναμίες. Οι ναοί προς τιμή του έγιναν και θεραπευτήρια στα οποία προσέφευγαν οι ασθενείς για να εξασφαλίσουν την ίαση τους. Σε όλα αυτά τα θεραπευτήρια εφαρμόζονταν μία πανάρχαια και κλασική διαδικασία θεραπείας που ήταν ψυχοσωματική, ουσιαστικά ένα κράμα φυσιοθεραπείας, μαγείας, αυθυποβολής, και πρωτογόνων ψυχαναλυτικών μεθόδων. Μία τυπική διαδικασία ιάσεων όπου κυριαρχεί ο Ύπνος που ανακουφίζει την ψυχή και το σώμα που προδιαθέτει στο γιάτρεμα. Αυτός ο θρησκευτικά προκαλούμενος Ύπνος θυμίζει μερικώς την επιστημονική υπνοθεραπεία που εφαρμόζεται σήμερα με καλά αποτελέσματα για την ίαση πολλών νευρώσεων και ψυχοπαθειών. Μέσα στα όνειρα του αρρώστου συντελείται η θεραπεία εντεταλμένη από τον Ασκληπιό, όπου στην ατμόσφαιρα του ονείρου αναδύονται οι μορφές που βοηθούν στο υποσυνείδητο τον άρρωστο. Όλα αυτά τα σύμβολα πλαστικά και νοητά που η αρχαιότητα μας παρέδωσε αποτυπώνονται με τον καλύτερο τρόπο στην τραγωδία του Σικελιανού «Ασκληπιός» μέσα στην οποία ζει η αίγλη και η αιώνια πνευματικότητα των αρχαίων συμβόλων.
Επειδή κάθε βιβλίο είναι ο προθάλαμος για ένα άλλο, το παρουσιαζόμενο σήμερα μας δίδει πολλές πληροφορίες αλλά και μας εμπνέει για νέες αναζητήσεις μεταξύ των οποίων φιλοσοφικές Σχολές και Ασκληπιεία γενικά στην Πελοπόννησο και ειδικά στην Κορινθία. Με αυτό το σκεπτικό θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ στην κτιριακή έκφραση και στον μηχανισμό της εφαρμογής της θεραπευτικής διαδικασίας με τη βεβαιότητα ότι για τις αρετές του βιβλίου θα μιλήσουν άλλοι αξιότεροι εμού. Και για τις φιλοσοφικές Σχολές είναι γνωστό ότι ο Ιουλιανός στον Πανηγυρικό του για την ευσέβεια (362-363μ.Χ.) απευθυνόμενος πιθανώς στον Πραιτέξτατο προκόνσουλα της Αχαΐας απεκάλεσε την Κόρινθο «κέντρο μάθησης της φιλοσοφίας». Αντίστοιχη αναφορά έχουμε από τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο «Ην δε και ρητόρων πολλων εμπλεως η πολις και φιλοσόφων».
Φαίνεται ότι υπήρχε νεοπλατωνική Σχολή στην Κόρινθο όπως θεωρείται σίγουρο ότι υπήρχε αντίστοιχη στις Κεγχρεές μάλλον σε χώρο του βόρειου μόλου τού λιμανιού. Η άποψη αυτή ενισχύεται από την αποκαλυφθείσα σειρά από 120 υαλωτά μεγάλα τεμάχια opus sectile, έργα του τέλους του 4ου μ.Χ. αιώνα, που απεικονίζουν μεταξύ των ποικίλων θεμάτων προσωπογραφίες των Ομήρου, Πλάτωνος, Θεοφράστου, παραστάσεις που επιβεβαίωναν την κλασική ελληνική κληρονομιά. Αυτοί οι πίνακες μάλλον προορίζονταν να τοποθετηθούν στη Σχολή στους χώρους διδασκαλίας των μαθημάτων.
Η Σχολή είχε ως αντικείμενο τη γνώση που προέκυπτε από τη διδασκαλία του Νεοπλατωνισμού για την κατανόηση της αλήθειας που περιελάμβανε τον Θεό και τον κόσμο και είχε στόχο να οδηγεί τούς μαθητές προς μία ανώτερη πνευματική ζωή μέσω της ασκητικής κάθαρσης της ψυχής και των λατρευτικών μυστηριακών τελετών. Αυτό μπορούσε να επιτευχθεί κατά οργανωμένο τρόπο μέσα από ένα πρόγραμμα μαθημάτων που προσέφεραν οι υπάρχουσες σχολές της φιλοσοφίας.
Προτού γίνει κυρίαρχη θρησκεία ο Χριστιανισμός, οι σχολές του νεοπλατωνισμού, οι ανατολικές λατρείες, μαζί με τις ελληνικές της Αφροδίτης, του Ασκληπιού, του Διονύσου, της Άρτεμης, του Ηρακλή, του Πάνα, η πίστη σε δεισιδαιμονίες, η μαγεία είχαν έντονη παρουσία στην Κόρινθο και στις Κεγχρεές σ' ένα συνονθύλευμα θρησκευτικο-φιλοσοφικού συστήματος που είχε επικρατήσει. Στο πλαίσιο της μαγείας εντάσσονται η αποκρυφιστική γνώση, οι δεισιδαιμονίες, οι περίπλοκες τελετές. Συγχρόνως από την εποχή του Αποστόλου Παύλου είχε δημιουργηθεί ενεργή χριστιανική κοινότητα με έντονη παρουσία και δράση.
Ασκληπιείο Κορίνθου
Στην Κόρινθο, στο βόρειο άκρο του αναβαθμού της πόλεως και σε επαφή με τα τείχη της κλασικής εποχής, βρισκόταν το Ασκληπιείο αποτελούμενο από δύο τμήματα, το κυρίως Ασκληπιείο με το τέμενος του θεού και η Λέρνα, συνολικής επιφανείας 2,5 στρεμμάτων. Ήταν προσανατολισμένο στη μεγάλη του διάσταση Α-Δ, σε τόπο με καλή θέα και δροσερό περιβάλλον. Είχε κατασκευαστεί τον 6ο π.Χ. αιώνα και λειτουργούσε μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Στο τέλος του 5ου μ. Χ. αιώνα η περιοχή δέχεται μεγάλο αριθμό χριστιανικών ταφών και στο χώρο της Λέρνας κατασκευάζεται χριστιανικός ναΐσκος.
Το Ασκληπιείο πρέπει να συνδυαστεί με το Νότια ευρισκόμενο Γυμνάσιο που ελάμβανε και αυτό μέρος στις προετοιμασίες των ασθενών που περιελάμβαναν επί πλέον και σωματικές ασκήσεις, λουτρά και δίαιτα. Ως υπόθεση εργασίας μπορεί να τεθεί εάν αυτό ήταν το μοναδικό Ασκληπιείο στην Κόρινθο ή θα πρέπει να αναζητηθεί και σε άλλη θέση, ιδιαίτερα στο λιμάνι του Λεχαίου, κοντά στη βασιλική του Αγίου Λεωνίδη. Ο Παυσανίας στην περιήγηση του στα Κορινθιακά γράφει για την ύπαρξη Ασκληπιείου στις Κεγχρεές. Είναι βέβαιο ότι στη περιοχή του λιμένα υπήρχε ένα από τα μεγαλύτερα λουτρά της ρωμαϊκής εποχής. Ο προβληματισμός αυτός ενισχύεται από την εύρεση, κατά τις ανασκαφές του σοφού αρχαιολόγου αειμνήστου Δημ. Πάλλα (ΠΑΕ του 1965), λίθινου βωμίσκου με την αφιέρωση στον «Τρόφιμον Ιατρόν». Τρόφιμος ήταν το όνομα του Ιατρού που εξυπηρετούσε τις ανάγκες των μονομάχων στο Αμφιθέατρο στη θέση Κράνειο Κορίνθου προς τιμή του οποίου είχε κατασκευαστεί χάλκινο άγαλμα και είχε τοποθετηθεί στην πύλη που έμπαιναν τα θηρία (Donald Engels, The Roman Corinth, σ. 47). Επίσης, μία τιμητική επιγραφή που αποκαλύφθηκε στο θέατρο από τη Βουλή των Κορινθίων προς τον Γάιον Ουίβιον ιατρόν Ευέλπιστου (Gaius Vibius Euelpistus) προβληματίζει για την ύπαρξη ιατρικής Σχολής στην Κόρινθο.
Η άνοδος και η επικράτηση του Χριστιανισμού οδήγησε ουσιαστικά στο μετασχηματισμό του αρχαίου κόσμου σε Βυζαντινό, στη μεταμόρφωση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τελικά στο Ελληνοχριστιανικό Βυζάντιο. Μέσον για το μετασχηματισμό υπήρξε η Εκκλησία, η οποία σε όλη την αυτοκρατορία ήταν το κέντρο της θρησκευτικής, πνευματικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
Ο Χριστιανισμός δεν παραγκώνισε, ούτε υποσκέλισε τον αρχαίο κόσμο, αλλά είχε την ικανότητα να τον μετασχηματίζει, να τον αναμορφώνει και να δημιουργεί ένα σύστημα πολιτισμού και μια κοινωνία με νέες πεποιθήσεις και δομές.
Ειδικά για τους Έλληνες δεν αγνοούνται βεβαιότητες του παρελθόντος, ούτε παύουν να θεωρούνται αυτές κληρονομιά του. Το ένδοξο παρελθόν είχε εισέλθει κατά τη διάρκεια των αιώνων στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Γίνεται όμως προσαρμογή των παλιών στοιχείων και ανασήμανση των συμβόλων στη νέα χριστιανική πραγματικότητα. Το αστικό πνεύμα, η καλή λειτουργία των δομών, η ζωντάνια της πόλης είχαν παγιωθεί σε παραδοσιακές μόνιμες αρχές. Δεν είναι μόνο μια αλλαγή στη θρησκευτική αντίληψη του κόσμου, από ανθρωποκεντρική σε θεοκεντρική, αλλά γενικότερα μια αλλαγή στα σύμβολα και στις αρχές που καθορίζουν τις κοινωνικές σχέσεις και την ίδια την κοινωνία. Σύμβολα και πρότυπα του παρελθόντος αποδίδονται με νέα σημασία και περιεχόμενο. Έτσι το Ασκληπιείο και ο Ασκληπιός αντικαθίσταται από χριστιανικό ναό τύπου βασιλικής αφιερωμένη στον Άγιο Κοδράτο.
Ο Μάρτυρας και Άγιος Κοδράτος (γενναίας ενστάσεως και φρονήματος φλέγοντος) κατέχει σημαντική θέση στο μαρτυρολόγιο των Κορινθίων Αγίων. Ως νέος είχε εγκατασταθεί στην Κόρινθο τον καιρόν των διωγμών του Δεκίου το 249-251 και του Βαλεριανού (253-259) για να σπουδάσει ιατρική. Τον συνέλαβαν μαζί με τους φίλους του τον Άνεκτον, τον Παύλον, τον Διόνυσον, τον Κυπριανό και τον Κρήσκεντα τους οποίους βασάνισαν και τελικά τους αποκεφάλισαν. Πηγή γάργαρου ύδατος, ιαματικού πολλών παθήσεων, ανέβλυσε στον τόπο του μαρτυρίου τους όπου αργότερα οικοδομήθηκε χριστιανικός ναός για να εναποτεθούν τα τίμια λείψανα τους. Ανεγέρθηκε σε απόσταση περίπου 500,0μ. ανατολικά του Ασκληπιείου σε θέση με τα ίδια γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά.
Ήταν δε χώρος του μεγάλου βορείου ρωμαϊκού νεκροταφείου που ανάγεται τουλάχιστον στον 2ο π.Χ. αιώνα, το οποίο ίσως συνδεόταν με το προϋπάρχον βόρειο ελληνικό νεκροταφείο.
Επίσης σε τροπάριο της Η' Ωδής του Κανόνα, την οποία συνέγραψε ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος προς τιμήν των μαρτύρων (10ος αιώνας), υπάρχει η ακόλουθη περικοπή: «...Προτειχίσματα Κόρινθος κέκτηται των άγιων τά τίλείψανα καί Ίατρεϊον άμισθο, τόν ναόν, ένθα πίστει, πάς ό προστρέχων. αλγεινών καί παθών απαλλάττεται...» από το οποίο προκύπτει η ίδια χρήση και θεραπευτικές δυνατότητες και μάλιστα χωρίς χρήματα.
Η λατρεία του Ασκληπιού - Σωτήρα ήταν ιδιαίτερη σημαντική στην Κόρινθο κατά την ελληνική και ρωμαϊκή περίοδο. Αυτό το λατρευτικό και ιαματικό συγκρότημα το Ασκληπιείο προσέφερε μετά κατάλληλη ψυχική και σωματική προετοιμασία, θεραπεία και ίαση μέσα από την πρόκληση των «θεϊκών» ονείρων που προέρχονταν από τους τελετουργικούς καθαρμούς, την εγκοίμηση στο άβατο του Ασκληπιείου και την αυθυποβολή. Η παροχή της ιατρικής περίθαλψης εξασφαλιζόταν με την καταβολή «ιάτρων» από τους ασθενείς προς τους ιερείς-γιατρούς. Το δεύτερο κτίριο του συγκροτήματος, ένα τετράστωο (quandriporticus) ισόγειο με ανοικτή εσωτερική αυλή που βρισκόταν δυτικά, χαμηλότερα υψομετρικά του Ασκληπιείου και σε επαφή με αυτό, ήταν ουσιαστικά η αρχιτεκτονική διαρρύθμιση της πηγής Λέρνας. Προσέφερε σε ένα δροσερό περιβάλλον ανέσεις και καλή διαμονή στους επισκέπτες και στους ασθενείς.
Το νερό που ήταν πρωταρχικό στοιχείο και έπαιζε σημαντικό ρόλο στη θεραπεία εξασφαλιζόταν από τις γειτονικές πηγές και μεταφερόταν με δίκτυο αγωγών από πήλινους σωλήνες σε δεξαμενές. Η επιλογή της θέσης που αναγέρθηκε ο χριστιανικός ναός συνδέεται και με την ύπαρξη του Ασκληπιείου. Η σύγκριση με το γειτονικό Ασκληπιείο και τη πηγή της Λέρνας σε ανταγωνιστικό πνεύμα προς την αρχαία λατρεία του Ασκληπιού, μας παρέχει τη δυνατότητα να προτείνουμε ότι θα υπήρχε νότιος περίβολος, ο οποίος δεν έχει ανασκαφτεί, με δροσερό και ειδυλλιακό περιβάλλον με δυνατότητες παραμονής, ανάπαυσης και εγκοίμησης για τους επισκέπτες και τους πιστούς. Οι προσκυνητές συνήθως έφεραν δώρα ευχαριστώντας τον Άγιο Κοδράτο για την εκπλήρωση τάματος, να τον παρακαλέσουν για κάτι άλλο, περνώντας πολλές φορές τις νύχτες στον τόπο του ναού με την ελπίδα και ευχή να τους επισκεφθεί ο άγιος στον ύπνο τους, συνήθεια η οποία βρίσκει εφαρμογή και στις μέρες μας στο Ναό των Αγίων Αναργύρων στην θέση Αναπνογά Παλαιάς Κορίνθου. Ο άνθρωπος μέσα στους αιώνες στέκεται ανήμπορος και με δέος στην ασθένεια καταφεύγει ως ικέτης διαχρονικά στο Θείο χρησιμοποιώντας και σήμερα διεργασίες εμπλουτισμένες από αρχαίες πρακτικές. Τελειώνοντας την αχνή αυτή προσέγγιση ενός υπαρξιακού θέματος καταφεύγω στο συμπέρασμα ότι η ρήση του Ιπποκράτους: «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν » είναι ένα διαχρονικό αξίωμα όπου μέσα στο «προλαμβάνειν» περιέχεται η σχέση μας με τη φιλοσοφία, η συμμετοχή μας στις τέχνες και στην ομορφιά του κόσμου ότι κάνουμε δηλαδή σήμερα σε αυτόν τον μοναδικό χώρο.
Σχετικά:
· https://www.youtube.com/watch?v=e99gIqDHaDQ
· https://www.youtube.com/watch?v=eVLXhWDxOiE
· https://www.youtube.com/watch?v=nSIbiqzonBI
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
