Κυρίες & Κύριοι,
1) ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σας ευχαριστώ πολύ για την παρουσία σας, η οποία είναι χαρά και ιδιαίτερη τιμή για εμένα.
Η παρουσία τόσων εκλεκτών προσκεκλημένων βαραίνει περισσότερο προς τη συναισθηματική απόδοση τιμής και ευχαριστίας στον καθέναν ξεχωριστά και λιγότερο στην επιστημονική προσέγγιση του βιβλίου.
Εδώ βρίσκει εφαρμογή η ρήση του Τσέζαρε Παβάζε ότι «ευκολότερο είναι να κάνεις κάτι παρά να μιλάς για αυτό».
Το βιβλίο αποτελεί επεξεργασία-περαιτέρω της διδακτορικής διατριβής στο τμήμα Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) με διεπιστημονική προσέγγιση.
Έχει τίτλο «Μνημειακή Τοπογραφία της Πρωτοβυζαντινής Κορίνθου-Παλαιοχριστιανικοί Ναοί». Το ποικίλο υπόβαθρο της κοινωνίας και πολυσχιδές νοηματικό της Παλαιοχριστιανικής Αρχιτεκτονικής με κυρίαρχο στοιχείο την χριστιανική βασιλική, επιβάλλει πολλαπλές διεπιστημονικές προσεγγίσεις, φιλολογικές, πολιτικές, οικονομικές, πολιτισμικές, ψυχολογικές και άλλες. Το περιεχόμενο του βασίζεται στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζει η έρευνα της μνημειακής τοπογραφίας κυρίως μέσω των χριστιανικών βασιλικών της Πρωτοβυζαντινής Κορίνθου (4ος-7ος μ.Χ. αιώνες) μιας εποχής που παραμένει εν πολλοίς ανεξερεύνητη για την Κορινθία και δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή. Οι βασιλικές συνιστούν αποτυπώσεις του χριστιανικού μετασχηματισμού της κοινωνίας σε ποιοτικούς και ποσοτικούς όρους μέσα στο ευρύτερο περιβάλλον. Η δε Κόρινθος αποτελεί βασικό τόπο έρευνας και μελέτης θεμάτων της αρχιτεκτονικής, της τέχνης και της παλαιοχριστιανικής λατρείας.
Πέρα από την αξία που έχει το βιβλίο, περιέχει μία διαπροσωπική διάσταση και σχέση μεταξύ του συγγραφέα και της κοινωνίας. Τούτο όχι μόνο επειδή απευθύνεται σε σύνολο ανθρώπων, στην κοινωνία αλλά συγχρόνως η κοινωνία βοήθησε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου κατ' αμφίδρομο σειρά. Γενικότερα πέρα από την προσωπική αξία του καθενός ανθρώπου, η κοινωνία βοηθάει, συμμετέχει και μερικές φορές καθορίζει την εξέλιξη του.
Ισχυρισμός ο οποίος αποδεικνύεται από την προσωπική διαδρομή, την κατάκτηση γνώσης, τη κατανόηση των θεμάτων, την επίλυση των προβλημάτων, και γενικότερα την εξέλιξη που με οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου. Αυτό πιστοποιείται ακόμα μία φορά από το πλήθος των ανθρώπων που οφείλω να ευχαριστήσω για τη συμμετοχή και τη βοήθεια τους οι οποίοι ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες με διαφορετικές ασχολίες.
Τέλος, το πόνημά μου αφιερώνεται:
α) στον αιδεσιμολογιώτατο π. Παναγιώτη Μπρίνια
β) στον Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α. κ. Χαράλαμπο Σωτηρόπουλο,
ως αντίδωρο σεβασμού και αγάπης και οι δύο με βοήθησαν να ανοίξω νέους δρόμους.
γ) στον σοφό καθηγητή, αρχαιολόγο και πρωτοποριακό ανασκαφέα της βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη στο αρχαίο λιμάνι Λεχαίου, αείμνηστο Δημήτριο Πάλλα του οποίου οι απόψεις έγιναν σταθερό θεμέλιο και κρηπίδα για το βιβλίο.
2) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΥ
Επειδή «ο πλούτος της ζωής βρίσκεται στις αναμνήσεις που έχουμε ξεχάσει» το βιβλίο μας βοηθάει να θυμηθούμε τι ήταν η Κόρινθος επί πολλές δεκαετίες και τι μπορεί να γίνει από εμάς τους ίδιους. Ζούμε στον ίδιο χώρο, στον ίδιο ήλιο και στην ίδια αύρα - ιστορική και μη - που μας δροσίζει και μας εμπνέει. Από το βιβλίο ενισχύεται η άποψη ότι υπάρχει ιδιαίτερη δύναμη στο παρελθόν που το καθιστά πλέον δυναμικό και όχι στατικό, δυνάμενο να μετατραπεί σε εργαλείο πολιτικής. Πέρα από το ότι το παρελθόν αποτελεί διαμορφωτικό παράγοντα του παρόντος χρόνου και είναι βιωματική σχέση για εμάς, συγχρόνως αποτελεί εργαλείο πολιτικής. Πολιτική η οποία έχει στόχο τη διατήρηση της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Το φυσικό τοπίο θεωρείται άυλη πολιτιστική κληρονομιά και είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητας της Αρχαίας Κορίνθου η οποία διαθέτει και μεγάλη οικολογική αξία. Έτσι θα αναφερθώ σε δύο συμπεράσματα του βιβλίου τα οποία είναι συνδεδεμένα με αντίστοιχες πολιτικές τις οποίες πρέπει να υιοθετήσουμε και να ακολουθήσουμε ως σύγχρονη κοινωνία.
2.α. Πολιτικές της Εξωστρέφειας
Αποτέλεσμα της εξωστρέφειας είναι, η επιβεβαίωση της σπουδαιότητας και του ρόλου της Κορίνθου, σε κάθε ιστορική περίοδο η οποία από την ίδρυσή της, ως παραθαλάσσια πόλη-λιμένας ανέπτυξε σχέσεις και επαφές με όλους τους λαούς της Μεσογείου. Σχέσεις που της εξασφάλιζαν πλούτο, συνεχή ανάπτυξη και πρωτοπορία. Ουσιαστικές πληροφορίες δίδονται στο Συμπόσιο του Πλούταρχου με τη συμμετοχή των λοιπών προσώπων πέραν των επτά σοφών, όπου εκεί παρουσιάζεται η σχέση της Κορίνθου με την Αίγυπτο την εποχή του Περίανδρου (7ος αιώνας π.Χ.). Η Μεσόγειος επί βασιλείας του Ιουστινιανού, είχε καταστεί μια ενιαία, ειρηνική και ανοικτή θάλασσα, mare liberum, βυζαντινή λίμνη, με έντονες εμπορικές σχέσεις και ανταλλαγές προϊόντων, αγαθών, ιδεών και αντιλήψεων στο πλαίσιο της Pax Christiana, εφήμερης, όπως αποδείχτηκε. Η θάλασσα και οι ναυτικοί δρόμοι αποτελούσαν παράγοντα ομοιογένειας της οικονομικής οργάνωσης και της ισχυρής αλληλεπίδρασης των περιοχών, οι οποίες γύρω από τη Μεσόγειο, από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι το Γιβραλτάρ, αποτελούσαν δίκτυα εύκολης επικοινωνίας με σημαντικές ομοιότητες και σημαντικές διαφορές.
Ο κάθε τόπος άφηνε το δικό του ξεχωριστό αποτύπωμα, όμως όλοι τους συνδέονταν μεταξύ τους από τους υφιστάμενους πολιτιστικούς και πολιτικούς θεσμούς και μοιράζονταν κατά κανόνα την ίδια πίστη τον Χριστιανισμό, όμοια καλλιτεχνικά πρότυπα, το ίδιο νόμισμα σε ένα διαμορφωμένο κοινό περιβάλλον που καθιστούσε τις επαφές πιο εύκολες. Αυτή η δυνατότητα των εύκολων επαφών είχε ως αποτέλεσμα τη μεταφορά τεχνογνωσίας και τεχνολογίας των υλικών και του τρόπου κατασκευής των δομημάτων. Η επίλυση ενός στατικού προβλήματος μιας βασιλικής γίνεται η βάση για την εξέλιξη της λύσης με βελτιωμένο τρόπο σε άλλη περιοχή. Η στήριξη της υπερυψωμένης πυργωτής κεραμοσκεπούς απόληξης του Ιερού Βήματος στη βασιλική του Αγίου Λεωνίδη διαστάσεων 25,0x25,0μ. είναι προπομπός και πρόδρομος σχεδιασμός για την στήριξη του τρούλου της Ιουστιάνειας Αγίας Σοφίας.
Ακόμη έχουν αποκαλυφθεί χριστιανικές βασιλικές με πολλές ομοιότητες σε διαφορετικούς και μακρινούς μεταξύ τους τόπους. Παρατηρείται μετακίνηση ειδικευμένων συνεργείων από πόλη σε πόλη και από περιοχή σε περιοχή, όπως από την Κωνσταντινούπολη στη Κόρινθο, στη Σικυώνα, στο Σπλίτ της Δαλματίας, στη Ραβέννα και αλλού.
2.β. Πολιτικές καινοτομίας
Παράλληλα με τον πλούτο η Κόρινθος διαχρονικά είναι πόλη της τεχνολογίας και καινοτομίας, μία ουσιαστική διάσταση της πόλεως η οποία είναι σχεδόν άγνωστη σε εμάς. Η κατασκευή της τριήρους από τον Αμεινοκλή, η κατασκευή με αντισεισμική θεώρηση του Πρωτοναού του Απόλλωνος στην ίδια θέση στον λόφο, η επίχωση θάλασσας για δημιουργία νέου εδάφους στο λιμάνι του Λεχαίου, τα μεγάλα τεχνικά έργα του Περίανδρου το λιμάνι του Λεχαίου, το λιμάνι των Κεγχρεών, ο Δίολκος, η συντήρηση και η συνεχής χρήση αυτών, τα κεραμικά προϊόντα από ντόπιο υλικό, τα φημισμένα χάλκινα δημιουργήματα, ο κορινθιακός ρυθμός και το κορινθιακό κιονόκρανο με την εξέλιξη αυτού στο αντίστοιχο Θεοδοσιανό, οι τεράστιες βασιλικές με χρήση ισχυρών κονιαμάτων, τα στατικά προβλήματα που επέλυσαν είναι μερικά από τα πρωτοποριακά τεχνολογικά επιτεύγματα της Κορίνθου στον Ελληνικό χώρο. Η Βασιλική ως δόμημα παραμένει σταθερά μία αρχιτεκτονική ενότητα δρομικών χώρων το οποίο με τα νέα μορφολογικά στοιχεία εξυπηρετεί τις καινούργιες αξίες και προσαρμόζεται στις λειτουργικές απαιτήσεις.
Οι 4 χριστιανικές βασιλικές οι οποίες είναι τρίκλιτες, δρομικές, ξυλόστεγες, κεραμοσκεπείς, αποτελούν εξέλιξη ενός αρχικού τύπου με απλοϊκή μορφή και γεωμετρία με κορύφωση αυτή του Αγίου Λεωνίδη στο λιμένα του Λεχαίου που μεταφέρει τη πρωτοποριακή γνώση της εποχής του, τολμηρή σύλληψη και κατασκευή, μοναδικό πλούτο και ιδιαίτερο μαρμάρινο υλικό.
3) ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
3.α. Αποκάλυψη της βασιλικής του Πάλλα στο Αμφιθέατρο, στο Κράνειο
Στην Κόρινθο έχει αποκαλυφθεί και προβάλλεται ως αρχαιολογικός χώρος η Αγορά της πόλης κατά την ρωμαϊκή εποχή (Forum)με λίγα λείψανα από παλαιότερες εποχές, της Δωρικής, Κλασικής, αρχαϊκής, μυκηναϊκής. Παρά του ότι έχουν αποκαλυφθεί με συστηματικές ανασκαφές οι μεγάλες και πλούσιες χριστιανικές βασιλικές σε χαρακτηριστικά τοπόσημα, αυτές παραμένουν ασύνδετες μεταξύ τους ενώ αποτελούν δίκτυο της ιδίας εποχής. Στόχος παραμένει η δημιουργία δικτύου κόμβων - βασιλικών που θα εκφράζουν την Χριστιανική Κόρινθο. Σε πλαίσιο υπόθεσης εργασίας είναι και η αποκάλυψη της λεγόμενης Βασιλικής στο Αμφιθέατρο, ή της Βασιλικής του Πάλλα, επειδή ο ίδιος την ανέφερε πρώτη φορά, στη θέση Κράνειο, όπου έχει εντοπιστεί, μεγαλύτερη και από αυτή του Αγίου Λεωνίδη για την οποία είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι θα μπορούσε να ήταν αφιερωμένη στον ιδρυτή της Εκκλησίας της Κορίνθου. Στην ίδια θέση θεωρούμε ότι κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο είχε μεταφερθεί το κέντρο της Κορίνθου από την ρωμαϊκή Αγορά (Forum) ως τμήμα μεγαλύτερης επιφανείας η οποία περιβαλλόταν από τα τείχη της ιδίας εποχής.
Η πρόταση του Πάλλα για την ύπαρξη βασιλικής ενισχύθηκε μετά τον εντοπισμό ενός μαρμάρινου θεοδοσιανού κιονοκράνου μεγάλων διαστάσεων. Ακόμη τον Δεκέμβριο του 2000 η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών διενέργησε έρευνες στην περιοχή με γεωφυσικές μεθόδους με κύριο στόχο τον εντοπισμό του τείχους της Πρωτοβυζαντινής περιόδου και τη διαδρομή του στην περιοχή του Κρανείου, σε απόσταση 850 μέτρων από τη ρωμαϊκή Αγορά, βορειοανατολικά αυτής. Από τις έρευνες και την εξέταση των επιφανειακών λειψάνων αποκαλύφθηκαν ένα μικρό λουτρό της περιόδου αυτής και μια οκταγωνική ή κυκλική κατασκευή με περίπου διάμετρο 12,0 μ. σε επαφή με έναν τετράγωνο χώρο, του οποίου η πλευρά είχε μήκος 20,0 μ. που ενδεχομένως ήταν Επισκοπείο ή Βαπτιστήριο και κατά την άποψη του Πάλλα, όπως αναφέρθηκε, Μαρτύριο. Εάν πράγματι αποκαλυφθεί ότι είναι βαπτιστήριο θα αναμένεται η αποκάλυψη του ναού. Η μεγάλη πυκνότητα των τάφων που έχουν βρεθεί κοντά και βόρεια των τειχών της πόλης ενισχύουν αυτήν την άποψη. Εάν ο χώρος είναι οκτάγωνο, τότε μπορεί να συγκριθεί με την οκταγωνική εκκλησία των Φιλίππων ή με το οκταγωνικό μέγαρο του Γαλερίου στη Θεσσαλονίκη, ακόμη και με τους οκταγωνικούς ναούς του Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα και των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού στη Κανόσα Απουληίας.
Η ύπαρξη της πλούσιας βασιλικής με ισχυρή ρωμαϊκή επίδραση σε νοτιότερη θέση στο δρόμο προς τις Κεγχρεές που έχει ήδη μελετηθεί και αναφέρεται στο βιβλίο ως βασιλική στο Κράνειο είναι μία ένδειξη ότι θα υπάρχει και άλλη βασιλική κατ’ αναλογία με αυτή του Αγίου Λεωνίδη και την αντίστοιχη βασιλική η οποία δεν έχει εντοπιστεί ακριβώς στο βόρειο πόδα του λόφου του Αγίου Γερασίμου.
Η αποκάλυψη του συγκροτήματος της βασιλικής του Πάλλα μέσω συστηματικής ανασκαφής σε μικρό βάθος, πρέπει να είναι στόχος της κοινωνίας, της Αυτοδιοίκησης, της Εκκλησίας και πολλών φορέων. Εξάλλου στο ευρύτερο περιβάλλον δεν παρατηρούνται φυσικοί μετασχηματισμοί ούτε αυτό διακρίνεται για ποικιλομορφία μεταβολών, συνθήκες που καθιστούν την ανασκαφή εύκολη.
3.β. Κατασκευή Μουσείου στην Αρχαία Κόρινθο
Τα πολλά και πλούσια ευρήματα που έχουν βρεθεί από τις βασιλικές από τις σωστικές ανασκαφές κατά την κατασκευή των μεγάλων έργων στην Κορινθία και τα οποία σήμερα φυλάσσονται στις αποθήκες, επιβάλλουν την κατασκευή ενός νέου μεγάλου σύγχρονου Μουσείου, στο οποίο θα διακονείται η Τέχνη, η Επιστήμη και η Τεχνολογία. Ιδανική υποψηφιότητα για την ανέγερση είναι ο χώρος του Ξενία, ιδιοκτησίας του Δήμου Κορινθίων, ο οποίος έχει διερευνηθεί αρχαιολογικά. Επί πλέον λόγω υψομετρικής διαφοράς της θέσης στη κατεύθυνση Νότος- Βορράς, περίπου 15,0μ. προσφέρεται να κατασκευαστεί ισόγειος όροφος και οι υπόλοιποι όροφοι να είναι υπόγειοι (υπόσκαφοι) με θέα προς τον Κορινθιακό κόλπο, κατασκευή η οποία εντάσσεται στο περιβάλλον με τον καλύτερο τρόπο.
3.γ. Χριστιανική Κόρινθος - Επισκέψιμο Δίκτυο Παλαιοχριστιανικών Βασιλικών
Κύριος στόχος είναι η εξίσου σημαντική περίοδος της Πρωτοβυζαντινής Κορίνθου, μέσω των χριστιανικών βασιλικών που αποτελούν δίκτυο, να προβληθεί, να αξιοποιηθεί και να μπει στο πρόγραμμα των καθημερινών επισκέψεων στην Αρχαία Κόρινθο κατ’ εφαρμογή της ρήσης του Ιερού Χρυσοστόμου:
« Η Κόρινθος εστί μεν νυν πόλις και της Ελλάδας η πρώτη»
Και αυτή την Κόρινθο τη Χριστιανική την πρώτη της Ελλάδος, οφείλουμε να αποκαλύψουμε και να γνωρίσουμε και να προβάλουμε και να αξιοποιήσουμε.
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
