Την έκθεση «Θησαυροί ζωγραφικής στην Καλαμάτα από το Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου», που φιλοξενείται στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας, εγκαινίασε ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, κ. Κωνσταντίνος Τασούλας, παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνας Μενδώνη.
Ο Πρόεδρος της Βουλής, στην ομιλία του, αναφέρθηκε στην καθοριστική συμβολή της Ελλάδας στον παγκόσμιο πολιτισμό, σημειώνοντας την αξιοθαύμαστη επίδοση της πατρίδας μας στη διάρκεια, όπου μόνο με την Κίνα μπορεί να συγκριθεί.
Αναπτύσσοντας ιστορικά την εξέλιξη της ελληνικής τέχνης ο κ. Τασούλας σημείωσε ότι «μέσα από την τέχνη φαίνεται και η εθνική μας επιδίωξη. Και πρέπει την τέχνη να μην τη θεωρούμε πολυτέλεια, αλλά στοιχείο της ζωής μας, ένα ‘‘όπλο’’ συναισθηματικό για να συνεχίζουμε τον καλό αγώνα του βίου μας».
Αναφερόμενος στην αλληλογραφία μεταξύ Αϊνστάιν και Φρόιντ το 1932, με τον διάσημο φυσικό να θέτει το ερώτημα πώς θα μπορούσε η ανθρωπότητα να αποτρέψει την αποτρόπαια προοπτική ενός πολέμου και τον πατέρα της ψυχανάλυσης να απαντά ότι αυτή η αποτροπή μπορεί να γίνει μόνο μέσα από την επιβολή της δικτατορίας της λογικής, ο Πρόεδρος της Βουλής υπογράμμισε ότι «για να μπορέσει η ανθρωπότητα να καταπολεμήσει το πάθος και τη μανία για εξουσία και καταστροφή, για να επικρατήσει η δικτατορία της λογικής, πρέπει να καλλιεργηθεί ο πολιτισμός».
Ομιλία του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων
κ. Κωνσταντίνου Τασούλα
στα εγκαίνια της έκθεσης «Θησαυροί ζωγραφικής στην Καλαμάτα από το Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου»
Μέγαρο Χορού Καλαμάτας - Κυριακή 9 Οκτωβρίου 2022
Πανοσιολογιώτατε, εκπρόσωπε του σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου,
κύριε Δήμαρχε, που μας φιλοξενείτε σε αυτή την αξιοσημείωτη και αξιέπαινη εκδήλωση,
κυρία Μενδώνη, Υπουργέ Πολιτισμού,
συνάδελφοι, κύριε Λαμπρόπουλε, κύριε Μαντά, κύριε Χρυσομάλλη,
κύριε Περιφερειάρχα, που το προηγούμενο Σάββατο μου κάνατε την τιμή να τελέσω τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Χαριλάου Τρικούπη και να έχω έκτοτε από τα χέρια σας τη σφραγίδα της Πελοποννησιακής Γερουσίας, του πρώτου πολιτειακού θεσμού της επαναστατημένης Ελλάδος,
κύριοι εκπρόσωποι της Αυτοδιοικήσεως,
κύριε Εισαγγελεύ του Αρείου Πάγου,
κύριε Αχιλλέα Κωνσταντακόπουλε, Πρόεδρε του Ιδρύματος Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου,
κύριε Επιμελητά, κύριε Μαυρωτά,
Η σημερινή μέρα είναι σημαντική για πολλούς λόγους, διότι σήμερα εδώ, στην Καλαμάτα, ο Δήμος της, συνεργαζόμενος με τον Δήμο Ρόδου, φροντίζει για την αισθητική, ιστορική αλλά και πολιτική αγωγή των πολιτών μέσω της εκθέσεως έργων τέχνης, τα οποία παρουσιάζουν την πορεία της νεοελληνικής τέχνης από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Κι όποιος αντιλαμβάνεται βαθύτερα την τέχνη καταλαβαίνει ότι παρουσιάζοντας αυτά τα έργα, ταυτόχρονα, παρουσιάζεται η εποχή τους, το πνεύμα της, οι φιλοδοξίες εκείνων των εποχών αλλά και οι προοπτικές τους.
Όταν στο Συνέδριο των Παρισίων, που ρύθμισε τις τύχες της Ευρώπης μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αγωνιζόταν για τις διπλωματικές επιδιώξεις οι οποίες κατέληξαν στην κορωνίδα αυτών των επιδιώξεων, πρόσκαιρη ωστόσο, τη Συνθήκη των Σεβρών, όταν λοιπόν ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Παρίσι το 1919 πάλευε με τους μεγάλους εκείνης της εποχής για τις εθνικές μας διεκδικήσεις, όταν διεμελίζοντο τρεις αυτοκρατορίες σε εκείνο το Συνέδριο -η Γερμανική Αυτοκρατορία, η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία- όταν η Ελλάδα έψαυε εδαφικά το εφήμερο όνειρο της Μεγάλης Ιδέας, όταν άλλαζαν τα σύνορα της Ευρώπης, την ίδια εποχή, ο ηγέτης της Ελλάδος, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μετά την απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, το Μάιο του 1919, έκανε μια έκθεση ζωγραφικής στην οδό Μπουασί των Παρισίων, σε μια περίφημη γκαλερί.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, μέσα σε αυτή τη διεργασία, μέσα σε αυτόν τον ορυμαγδό ιστορικών γεγονότων, έκανε μια έκθεση ζωγραφικής ελληνικής και την εγκαινίασε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1919, ο ίδιος. Και είχε έρθει ο ηγέτης της Γαλλίας, ο Κλεμανσώ, και άλλοι σπουδαίοι πολιτικοί, για να καμαρώσουν και να θαυμάσουν τη σύγχρονη τότε Ελλάδα και να επεκταθεί η αντίληψη για τον ελληνικό πολιτισμό, ότι δεν είναι μόνο οι αρχαιότητες, αλλά ότι και η σύγχρονη Ελλάδα παράγει πολιτισμό.
Και σαν δείγμα αυτού του πολιτισμού ήταν η μετάκληση της ομάδος «Τέχνη» να παρουσιάσει τα έργα της στο Παρίσι, νέοι μοντέρνοι ζωγράφοι της εποχής, ορισμένοι εκ των οποίων εκτίθενται σήμερα εδώ, όπως ο Παρθένης, όπως ο Μαλέας, ήταν επιπλέον ο γλύπτης Τόμπρος, ήταν ο Κογεβίνας. Και ήταν επιτυχία του Βενιζέλου να παρουσιάσει μία Ελλάδα η οποία μπορούσε να στέκεται στη σωστή πλευρά της ιστορίας, με ηττημένη την Τουρκία και τη Βουλγαρία, αλλά ταυτόχρονα μία Ελλάδα η οποία καλλιεργεί τον σύγχρονο πολιτισμό.
Αυτή η Ελλάδα σήμερα διεκδικεί τα ίδια σκήπτρα, στα δικά μας μάτια αλλά και στα μάτια του διεθνούς κοινού, μέσω και της ζωγραφικής αλλά και άλλων τεχνών, κύριε Δήμαρχε, που ο Δήμος Καλαμάτας με επιτυχία υπηρετεί. Θα μπορούσα με την υπερβολή που συνηθίζεται και συγχωρείται στους πολιτευομένους να χαρακτηρίσω την κοινωφελή επιχείρηση ως «πολυβολείο πολιτισμού» γιατί εκπέμπει πολιτισμό σε πολλούς τομείς, στη ζωγραφική, στο χορό, στη μουσική, πρόσφατα στα γράμματα και στις τέχνες, κι όλη αυτή η πολιτιστική δημιουργία, κυρίες και κύριοι, κυρία Υπουργέ, δικαιώνει έναν αμέριστο φίλο της Μεσσηνίας, της ιστορίας της Μεσσηνίας, το σπουδαίο αρχαιολόγο Κάρολο Μπλέγκεν, ο οποίος έψαξε την Τροία, έψαξε την Πύλο και είπε ότι η Ελλάδα έχει μια αξιοθαύμαστη επίδοση στη διάρκεια. Γιατί μόνο με την Κίνα μπορεί να συγκριθεί η Ελλάδα ως προς την επίδοσή της και το πείσμα της στη διάρκεια. Αυτή η χώρα, τρεις τουλάχιστον φορές στην ιστορία της ανθρωπότητος, η Ελλάδα δηλαδή, κατείχε τα σκήπτρα της παγκόσμιας πολιτιστικής ηγεσίας στην όψιμη Μυκηναϊκή Περίοδο, στην Κλασσική Εποχή και στην εποχή της ακμής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Αυτή η επίδοσή μας στον πολιτισμό, αυτή η αιχμή του δόρατός μας, σήμερα επιδεικνύεται εδώ, στην πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, ερχόμενη από μία από τις επιφανέστερες πινακοθήκες της χώρας και τις παλαιότερες, την περίφημη, την περικαλλή Πινακοθήκη της Ρόδου, η δημιουργία της οποίας είναι αποτέλεσμα μιας άλλης ελληνικής ιδιότητας, πέραν της πολιτιστικής ηγεσίας, της ιδιότητας της υπεροχής του ατόμου, του ατομισμού, της ατομικής διάκρισης. Γιατί εκείνη η πινακοθήκη ήταν αποτέλεσμα όχι απλώς οράματος αλλά και έργου, του Ανδρέα Ιωάννου, ενός επιτυχημένου Νομάρχη της Δωδεκανήσου με καλλιτεχνικές ανησυχίες και του γιατρού, Δημάρχου τότε, της Ρόδου, του Μιχαήλ Πετρίδη, κι αυτή η ευτυχής συγκυρία του να συμπέσουν σημαντικές προσωπικότητες ταυτόχρονα εκείνη την εποχή στα Δωδεκάνησα, λίγα χρόνια μετά την προσάρτησή τους στην Ελλάδα, έκανε ένα θαύμα για την εποχή εκείνη, όπου εγκαινιάσθηκε το 1964 η πινακοθήκη αυτή, μέρος της οποίας θα θαυμάσουμε εδώ, την ίδια εποχή που ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδος, ο Γεώργιος Παπανδρέου, εγκαινίαζε την Εθνική Πινακοθήκη, η οποία μετά από διάφορες μετακομίσεις, απ’ το Πολυτεχνείο και αλλού, κατέληξε στη θέση στην οποία είναι σήμερα και στην οποία, πρόσφατα, η Υπουργός Πολιτισμού κι ο Πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης εγκαινίασαν μια σπουδαία επέκτασή της, χάρη και σε μία άλλη ελληνική πρωτιά που είναι η ευποιία, χάρη δηλαδή στη φιλογένεια, στην ευεργεσία ενός σημαντικού ιδρύματος του Σ. Νιάρχου, το οποίο σήμερα τιμά τον πολιτισμό και είναι ενδιαφέρον πώς, μετά το θάνατο του Ωνάση και του Νιάρχου, τα ιδρύματά τους, το Ωνάσειο και το Ίδρυμα Νιάρχου, αμιλλώνται στην κοινωνική και στην πολιτιστική προσφορά.
Η τέχνη λοιπόν είναι ένα στοιχείο της ζωής μας, δεν είναι πολυτέλεια, κι όπως θα δούμε σε λίγο, εδώ, τα έργα ιδίως της Γενιάς του ’30 είναι έργα τα οποία διαφοροποιούν την ελληνική τέχνη του 20ού αιώνα από την τέχνη του 19ου –η τέχνη του 19ου ήταν περισσότερο ηρωική, η τέχνη της Γενιάς του ’30 μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι τέχνη η οποία γατζώνεται στη χαρά της ζωής, επηρεάζεται και από τα ρεύματα της Belle Époque και από την ανάγκη να συνδυαστούν αυτά τα ρεύματα με την ελληνικότητα με τις ρίζες μας– θα το δούμε στον Κόντογλου, θα το δούμε σε πολλούς ζωγράφους.
Κι αυτή η χαρά της ζωής είναι η καλλιτεχνική έκφανση της νέας Μεγάλης Ιδέας, η οποία κτίστηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν η αλυτρωτική Μεγάλη Ιδέα, η οποία γαλούχησε επί αιώνες τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, έπρεπε να θέσει το τέρμα της και να ξεκινήσουμε για τη νέα Μεγάλη Ιδέα, για τη χαρά της ζωής, για την προκοπή, για την ανάπτυξη της χώρας, τα πρώτα σημάδια της οποίας μας έδωσε και η τέχνη, μέσα από πίνακες που και τώρα, σε λίγο, θα απολαύσουμε. Συνεπώς φεύγουμε από παραστάσεις όπως ήταν «Ο Σαλπιγκτής» του Ροϊλού, όπως ήταν «Η μάχη των Φαρσάλων» του Ροϊλού, όπως ήταν «Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας» του Λύτρα, όπου φαίνεται ο Κανάρης να πυρπολεί την τουρκική ναυαρχίδα, πίνακας ο οποίος βρίσκεται σε όλα τα σχολικά βιβλία και τον ξέρουν όλοι οι Έλληνες και όλες οι Ελληνίδες, και ο οποίος φτιάχτηκε καθ’ υπαγόρευση του Ναυάρχου Κανάρη προς τον ζωγράφο, όπως είναι «Η αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» του Βολανάκη, ένας καταπληκτικός πίνακας ο οποίος σήμερα κοσμεί την έκθεση της Βουλής των Ελλήνων για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, χάρη στη γενναιοδωρία του Ιδρύματος Κωνσταντακόπουλου.
Φύγαμε από αυτούς τους πίνακες, από αυτήν την ηρωική ζωγραφική, και πήγαμε σε πίνακες τοπίων, σε πίνακες προσώπων, ανθρώπων, σε πίνακες φωτός, όπου η χαρά της ζωής είναι η νέα εμβληματική μας αισιοδοξία. Και έτσι, μέσα από την τέχνη, φαίνεται και η εθνική μας επιδίωξη. Και πρέπει την τέχνη να μην τη θεωρούμε πολυτέλεια, αλλά να τη θαυμάζουμε, γιατί καμαρώνοντας την τέχνη, σ’ αυτή τη μοναχική, σ’ αυτή τη μονήρη συνομιλία που, ο θεατής ενός έργου τέχνης έχει με το έργο, ξεφεύγουμε από την πίεση της ζωής. Και είναι η μόνη μορφή ανθρώπινης δραστηριότητας η τέχνη, που ο πολίτης, ο άνθρωπος, ο συνάνθρωπος δικαιούται να αφήνεται και να προσλαμβάνει το έργο τέχνης με βάση τις δικές του παραστάσεις και τις δικές του προοπτικές. Ενώ όλος ο άλλος φόρτος της ζωής δεν σου επιτρέπει να αφήνεσαι. Και στο επάγγελμα και στην οικογένεια και στη δημόσια ζωή και στην ιδιωτική ζωή ο άνθρωπος πρέπει να προσπαθεί, να αγκομαχά, ενώ η τέχνη είναι μια ανάσα, μια ανάπαυλα, η οποία του δίνει όπλο συναισθηματικό, για να συνεχίζει τον αγώνα τον καλό της ζωής του.
Γι’ αυτό και πρέπει τα σχολεία της Καλαμάτας, κύριε Δήμαρχε, οι πολίτες της Καλαμάτας, να έρθουν εδώ, σ’ αυτό το αισθητικό απάγκιο που προσφέρει αυτή η έκθεση, που προς τιμήν σας διοργανώσατε, και να την απολαύσουν.
Η Βουλή των Ελλήνων έχει σχέση με την τέχνη, πρώτον γιατί εκεί ασκείται εντέχνως ή ατέχνως η τέχνη της πολιτικής, δεύτερον γιατί η Βουλή των Ελλήνων είναι ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες έργων τέχνης και συνεχίζουμε μετά τη διακοπή της οικονομικής κρίσεως να αγοράζουμε πίνακες, ιδίως από το εξωτερικό, και να επαναπατρίζουμε πίνακες εμπλουτίζοντας το δικό μας θησαυροφυλάκιο.
Ως Πρόεδρος λοιπόν της Βουλής των Ελλήνων είμαι εδώ σήμερα, στη Μεσσηνία, στην Καλαμάτα, μια περιοχή η οποία έχει δώσει στον Κοινοβουλευτισμό διακεκριμένους κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους, διαχρονικά. Και βρίσκομαι εδώ και υπό την ιδιότητά μου ως Προέδρου ενός πολιτικού θεσμού ο οποίος έχει και πολιτιστική αποστολή, για να συγχαρώ τον Δήμο Ρόδου, για να συγχαρώ τον Δήμο Καλαμάτας γι’ αυτή την πρωτοβουλία.
Και τελειώνοντας αυτή την προσφώνηση: Θυμάμαι ότι σε παρόμοιες εποχές αγωνίας και τρόμου και άγχους για τις διεθνείς εξελίξεις, που όλοι ευχόμεθα να μην επαληθευθούν, σε παρόμοια εποχή, τον Ιούλιο του 1932, η Κοινωνία των Εθνών, μέσω της Διαρκούς Επιτροπής Πολιτισμού της, είχε απευθυνθεί σε διακεκριμένες προσωπικότητες του καιρού εκείνου για να αλληλογραφήσουν πάνω σε θέματα καυτά της εποχής. Και βρέθηκαν στα αρχεία της Κοινωνίας των Εθνών επιστολές που έστειλε ο Αϊνστάιν στις 27 Ιουλίου του 1932 από το Πότσδαμ της Γερμανίας προς τον Φρόυντ, και τον ρώτησε πώς θα μπορέσει η ανθρωπότητα, με βάση τις δικές του γνώμες και γνώσεις για τον ανθρώπινο χαρακτήρα, να αποτρέψει την αποτρόπαια προοπτική ενός νέου πολέμου. Και ο Φρόυντ απάντησε ότι αυτή η αποτροπή μπορεί να γίνει μόνο μέσα από την επιβολή –και χρησιμοποίησε μία δυσοίωνη έκφραση, αλλά είναι πολύ κατανοητή– μέσα από την επιβολή της δικτατορίας της λογικής.
Μέσα από την επιβολή της δικτατορίας της λογικής η ανθρωπότητα θα μπορέσει να καταπολεμήσει το πάθος και τη μανία για εξουσία, για καταστροφή, για ζημιά. Και για να επικρατήσει η δικτατορία της λογικής, πρέπει να καλλιεργηθεί ο πολιτισμός. Δεκαετίες μετά, ισχυριζόμαστε το ίδιο και, σήμερα εδώ, παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού κυρίας Μενδώνη, η οποία έχει καταφέρει το Υπουργείο Πολιτισμού σήμερα να έχει πάνω από 600 έργα που ταυτόχρονα γίνονται σε όλη την Ελλάδα και που είναι ένα παραγωγικό Υπουργείο κι όχι ένα Υπουργείο που έχει σχέση με το παρελθόν, έχει σχέση πρωτίστως με το μέλλον και την προβολή της χώρας μας.
Σήμερα λοιπόν εδώ ο πολιτισμός διεκδικεί το μερίδιό του. Κι επειδή το διεκδικεί κι επειδή σε λίγο θα εγκαινιάσουμε την έκθεση κι επειδή θα καμαρώσουμε τους πίνακες, επιτρέψτε μου να θυμηθώ πώς αντιλαμβανόταν την τέχνη ένας σπουδαίος τεχνίτης του λόγου λέγοντας: «Κάθομαι και ρεμβάζω. Επιθυμίες κ’ αισθήσεις εκόμισα εις την Τέχνην - κάτι μισοειδωμένα, πρόσωπα ή γραμμές· ερώτων ατελών, κάτι αβέβαιες μνήμες. Ας αφεθώ σ’ αυτήν. Ξέρει να σχηματίσει Μορφήν της Καλλονής· σχεδόν ανεπαισθήτως τον βίον συμπληρούσα, συνδυάζουσα εντυπώσεις, συνδυάζουσα τες μέρες» λέει ο Καβάφης για την τέχνη.
Η τέχνη αναπαριστά την ομορφιά, την καλλονή και μας καλεί από την Αλεξάνδρεια να αφεθούμε σ’ αυτήν και να βρούμε απάγκιο και να εξοπλιστούμε για τον αγώνα τον καλό της ζωής, είτε του ιδιωτικού, είτε του δημοσίου βίου. Να λοιπόν γιατί η τέχνη είναι χρήσιμη και πολύτιμη! Ας αφεθούμε, κυρίες και κύριοι σ’ αυτήν, ας τη θαυμάσουμε και ας συγχαρούμε τον Δήμο Ρόδου και τον Δήμο Καλαμάτας γι’ αυτή τους την προσφορά.
Γραφείο Τύπου & Κοινοβουλευτικής Πληροφόρησης
