Η αρχή της ζωής της ενορίας του Ιερού Ναού Τιμίου Προδρόμου Δερβενίου τοποθετείται στα μέσα του 19ου αιώνος και συγκεκριμένα στη δεκαετία 1850-1860. Πριν κτισθεί ο Ναός του Τιμίου Προδρόμου υπήρχε ο ναός του αγίου Νικολάου ( 1835 ) τον οποίο ανήγειρε ο καπετάν Παναγιωτάκης Γεραρής πρώτος οικιστής του Δερβενίου.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΩΝ
ΖΑΧΟΛΙΤΩΝ ΣΤΟ ΔΕΡΒΕΝΙ ΚΑΙ ΣΤΟΝ Ι. Ν. ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
`Οταν μετά την παλιγγενεσία του 1821 ορθώθηκε και πάλι το ορθόδοξο γένος μας, στην παραποτάμια περιοχή των εκβολών του Ζαχολίτικου χειμάρρου, αναπτύχθηκε και ο πρώτος οικισμός των Ζαχολιτών, όταν η πληθυσμιακή ανάγκη επέβαλε την εσωτερική μετανάστευση. Ο οικισμός πορεύεται καλά και το μέλλον του ελπιδοφόρο. Το εμπόριο κινείται με γοργούς ρυθμούς και ο οικισμός διπλασιάζεται σε πληθυσμό με τους απογόνους. Τώρα προβάλλει και η επιτακτική ανάγκη και πολυπόθητη επιθυμία να στερεώσουν Ναό για τις λατρευτικές τους ανάγκες. Η Θεία Πρόνοια επιδαψίλευσε τους γλυκείς πόθους των Χριστιανών να αποκτήσουν τον δικό τους Ναό και τότε, ο φωτισμένος πιστός στο Θεό και εθνικός μας ήρωας καπετάν Παναγιωτάκης Γεραρής (χιλίαρχος), αλλά και πρώτος εμπνευστής και οικιστής του Δερβενίου, διέθεσε από τις οικονομίες που είχε από τους αγώνες του έθνους, και εκεί κοντά στο ποτάμι κτίστηκε ο μικρός Ναός του Αγίου Νικολάου για να λειτουργούνται οι πιστοί. Η ζωή τότε παίρνει ιδιαίτερη αξία. Η ευημερία και οικονομική προοπτική σε ακμή. `Ολα προδηλώνουν πρόοδο. Η γενέτειρα Ζάχολη χαρίζει στο Ναό μια καμπάνα από τις τέσσερις που είχε ο `Αγιος Γεώργιος για να καλεί τους πιστούς στις λειτουργίες. Αργότερα ο `Αγιος Ιωάννης, όταν αντικατέστησε τις εικόνες του ξυλογλύπτου τεμπλέου με αναγεννησιακές, χάρισε μερικές παλαιάς αγιορείτικης και κρητικής τεχνοτροπίας, καθώς και τις εικόνες του δωδεκαεόρτου, στον `Αγιο Νικόλαο.
Ο ΝΑΪΣΚΟΣ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΕΡΒΕΝΙΟΥ
Παραθέτουμε μικρό ιστόρημα σχετικό με την
οικοδόμηση Ναΐσκου, τιμής ένεκεν και ευλαβείας χάριν, στον Τίμιον
Πρόδρομον, λίγα χρόνια από την πρώτη εγκατάσταση των Ζαχολιτών στην
παραποτάμια περιοχή των εκβολών του χειμάρρου και στην τοποθεσία με το
όνομα Δερβένι.
Ο σκοπός δημιουργίας του Ναΐσκου είχε πολλαπλή σημασία. Αφ’
ενός διευκόλυνε τους πιστούς στην επιτέλεση των λατρευτικών τους
αναγκών, καθ’ ότι ο οικισμός πλήθυνε, και αφ’ ετέρου η ανάγκη
δημιουργίας κοιμητηρίου. Αυτού του Ναΐσκου γνωρίζει την ύπαρξη ο πολύς
Γερμανός λόγιος κι ερευνητής Λούντβιχ, του οποίου αξίζει να ακούσουμε
την εξιστόρηση:
“Επάνω σ’ ένα μικρό ύψωμα είναι το εκκλησάκι του
Αγίου Ιωάννη, στο οποίο οδηγεί ένα απότομο ανηφορικό λιθόστρωτο σοκάκι.
Έχει ένα επίπεδο μπακλαβαδωτό ταβάνι με τέσσερους υποστηρικτικούς
πασσάλους ξύλινους. Ένα ξυλόγλυπτο εικονοστάσι και πάνω από την είσοδο,
μια καμάρα με τούρκικο κιγκλίδωμα. Το δάπεδο είναι με μαλτεζόπετρες.
Μεγαλοπρεπής είναι απ’ εδώ η θέα του κόλπου με τα απέναντι ευρισκόμενα
Σάλωνα και το φαλακρό προβάλλον ακρωτήρι του Μακρυνικόλα. Προς τα κάτω
του Ναΐσκου απλώνονται κήποι με λεμονιές, πορτοκαλιές καθώς επίσης και
πολλές ροδιές, συκιές και μουριές. Οι κήποι αρδεύονται από το νερό του
ποταμού. Το χωριό έχει καλό και δροσερό νερό από πηγάδια. Οι λόφοι πίσω
από το Δερβένι είναι εν μέρει με ελιές και εν μέρει με φυτεμένα
αμπέλια, που παράγουν το άσπρο κρασί. Στο βάθος του χωριού προβάλλει η
ογκώδης Ευρωστίνα, με όλη την αγριότητα των απότομων βράχων, αλλά
δασωμένη κι επιβλητική.”
Ο Ναΐσκος χτίστηκε σε χώρο που δεν γνωρίζουμε αν αγοράστηκε ή
χαρίστηκε, η απόκτησή του όμως εξυπηρέτησε το αναπλασσόμενο Δερβένι.
Και ενώ τα λατρευτικά καθήκοντα των πιστών εξυπηρετούνταν στην πρώτη
εκκλησία του Αγίου Νικολάου, θα έπρεπε να ληφθεί πρόνοια και για την
αδήριτη και μοιραία ανάγκη του θανάτου. Ήταν όντως προβληματική η
μακαρία οδός προς τον επέκεινα κόσμο λόγω της μεγάλης αποστάσεως μεταξύ
Δερβενίου Ζαχόλης. Ευτυχώς ο χώρος έξωθι του Ναΐσκου ήταν αρκετός.
Κατανεμήθηκε δίκαια στους ενορίτες και προσδιορίστηκαν οι ατομικοί
τάφοι. Συνέβη όμως ύστερα από 70 και πλέον έτη να κορεσθεί το
κοιμητήριο και η ανάγκη εύρεσης άλλου χώρου προφανής. Ο νέος χώρος
ευρέθη, η εκταφή των λειψάνων συνετελέσθη. Η ημερομηνία λήξεως ανάγεται
στο έτος 1930-31 και η μετακομιδή των λειψάνων στο νέο κοιμητήριο, στο
Σχίνο του Μανώλη.
ΤΟ ΚΤΗΤΟΡΙΚΟΝ ΤΟΥ Ι. Ν. ΙΩΑΝΝΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΔΕΡΒΕΝΙΟΥ
Το Σωτήριον έτος 2001, Θεία Χάριτι, ευρίσκει την ημετέρα ταπεινότητα ιερατεύουσα στον Ι. Ν. Τιμίου Προδρόμου Δερβενίου. `Εκρινα, όθεν, χρέος μου και συνάμα τιμή να ασχοληθώ με την ιστορία του κτητορικού του εν λόγω Ναού, παραδίδοντας την αέναη μνήμη στις επερχόμενες γενεές, περιγράφοντας τα καθέκαστα των κτητόρων. Ο λόγος και ο σκοπός της δημιουργίας μεγάλου και περικαλλούς Ναού εκρίθη αναγκαίος εκ του υπερδιπλασιασμού του πρώτου οικισμού των Ζαχολιτών στο Δερβένι, οπότε ο αρχικός Ναΐσκος του Αγίου Νικολάου δημιουργούσε προβλήματα χωρητικότητας για τον εκκλησιασμό των πιστών. Και τότε σύμφωνοι όλοι οι κάτοικοι πήραν την απόφαση να χρησιμοποιήσουν ικανό χώρο συνεχόμενο του πρώτου κοιμητηρίου και επ’ αυτού να στερεώσουν τον Ναό του Τιμίου Προδρόμου. Αυτού του Ναού, μεγαλόπρεπου και επιβλητικού, άνδρες δυνατοί και αποφασιστικοί τόλμησαν την ανέγερση. Ασφαλώς τα πράγματα δεν ήσαν τόσο ρόδινα. Το έργο ήδη επί των θυρών. Οι προκαταρκτικές μελέτες, τα αρχιτεκτονικά σχέδια, οι αρμόδιες εγκρίσεις, οι απαραίτητοι εργολήπτες και εκτελεστές, όλοι και όλα στο στάδιο της ετοιμότητας. Και ο Ιουστινιανός χτίζοντας την Αγία Σοφία εχάρη και συγκινήθηκε πιο πολύ από τον οβολό της χήρας. Οι πιστοί, οι αγαπώντες τα θεάρεστα έργα του τόπου τους θα ανταποκριθούν σαν καλοί Χριστιανοί με την οικονομική ενίσχυση αλλά και με την προσωπική των εργασία.Και ήδη το Σωτήριο έτος 1894 ξεκινάει το έργο. Ανοίγουν τα θεμέλια. Οι καραγωγείς δίνουν πρώτοι το παρόν για την μεταφορά δομικών υλικών και πραγματοποιούν εκατοντάδες αγώγια φορτωμένοι με πέτρες από το ποτάμι στο κτίσμα. Ακολουθούν οι γαΐτες των βαρκάρηδων από τα Μαύρα Λιθάρια και τον Τρανό `Αμμο και σωρεύουν από τον βυθό πολλά κυβικά πέτρας για τον ίδιο σκοπό, φορτώνοντάς τες στα πλεούμενα. Σε κάποια μάλιστα περίπτωση αναφέρεται πως η γαΐτα του Γιαννάκου Λαζανά και του πεθερού του Ηλία Παπαμετζελόπουλου, από κάποιον αδέξιο χειρισμό κατά την αριτσάνα ή κάποιον απρόσμενο κυματισμό, υπερφορτωμένη βρέθηκε στο βυθό. Η ζημιά ασφαλώς ήταν διπλή; Όχι! Ήξεραν αυτοί να παλεύουν και να μην απελπίζονται. Ρίχνουν συνέχεια βουτιές και αδειάζουν τις πέτρες στη θάλασσα. Η βάρκα ανασαίνει και προβάλει ξανά στην επιφάνεια. Της αδειάζουν τα υπόλοιπα νερά και αρχίζουν ξανά τις βουτιές. Μία – μία οι πέτρες τοποθετούνται προσεκτικά και η βάρκα παίρνει το δρόμο για τον προορισμό της. Για το Ναό όμως χρειάζονται και πάρα πολλά τετραγωνισμένα αγκωνάρια απαραίτητα για τις γωνίες του Ναού, για τις αρχιτεκτονικές διακοσμητικές εξοχές και ζώνες για καμάρες, για περιστύλια αψιδωτά και για τα προπύλαια. Η μεταφορά τους γίνεται με εμπορικά τραίνα από το Χιλιομόδι στην Κόρινθο και από εκεί με μεταβίβαση από τα αποκολλώμενα βαγόνια για το Δερβένι. Το πρόβλημα της μεταφοράς από το σταθμό στο ύψος του ανεγειρομένου Ναού διευκολύνεται ευγενώς από την παρακαμπτήριο γραμμή που κατασκεύασε η Σ.Π.Α.Π. επί τούτω, όπου και εναποτίθενται αυτές για να καταλήξουν στις σκαλωσιές του Ναού ασφαλώς με μεγάλο κόπο των εργατών.
Αυτά και μόνο για τα προβλήματα και τις αντιξοότητες στην κατασκευή. Μα και τι να πρωτοθαυμάσει κανείς σ’ αυτούς τους ανθρώπους! Την εξυπνάδα; τη φιλοπονία; την απαντοχή; την ισχυρή βούληση; τα τόσα άλλα προτερήματα με κορωνίδα τη βαθιά πίστη στο Θεό και στην αγάπη του μεγάλου προστάτη του τόπου Τιμίου Προδρόμου. Ρίχτηκαν με θάρρος και αυτοπεποίθηση στο δύσκολο αλλά και ωραίο έργο για τον Οίκο του Θεού και Ναό του Προδρόμου. Και η εξ ύψους βοήθεια πρόδηλη. Ο Ναός ολοκληρώθηκε σχεδόν, αλλά πριν προλάβει να λειτουργηθεί και να δοξασθεί το Πανάγιο όνομα του Προδρόμου, ένα φαρμακερό αγκάθι ξεπροβάλλει, ένα απόστημα κακοήθειας. Ανθρώπινες μικρότητες μαζί με μισαλλοδοξίες αναμεμειγμένες με διαβολικές παρενέργειες έρχονται να μολύνουν την πιο χαρίεσσα προσδοκία των πιστών. Κάποιες συκοφαντίες κακόπιστων κυκλοφορούν περί δήθεν οικονομικών ατασθαλιών, όλως απαράδεκτες και κακόβουλες, εις βάρος νουνεχών και εντίμων και πέραν κάθε υποψίας ατόμων. Και τότε συμβαίνει το πιο τρανταχτό, λες, άνωθεν ράπισμα που καταφέρθηκε ποτέ εναντίον των διαβολέων που τόλμησαν να μολύνουν ανθρώπους αδαμάντινου χαρακτήρα και κοσμημένους με την εντιμότητα και μάλιστα τη στιγμή που ολοκληρώνετο ο Ναός και οι οικονομίες είχαν εξαντληθεί και οι εργασίες κινδύνευαν να διακοπούν.
Εκτελεστής αλλά και εργολάβος του έργου υπήρξε ο εκ Λυκοποριάς Ηλίας Παπαμετζελόπουλος, έμπειρος οικοδόμος, ο οποίος σε καμιά περίπτωση δεν ήθελε να αμαυρωθεί το ευλογημένο έργό του και να κυριαρχήσουν υπόνοιες και καχυποψίες αναπόδεικτες. Η λύση ήταν μία: Μεταβαίνει στη Λυκοποριά, πωλεί σχεδόν την περιουσία του και φιμώνει τα στόματα της κακοηθείας. Η ενέργειά του αυτή δεν δηλώνει ενοχή αλλά είναι πράξη υψηλού αλτρουισμού. Και το οικονομικό κόστος θα φανεί όταν οι οικονομικές ανάγκες και οι σπουδές των παιδιών του, θα καταστούν προβληματικές αλλά τελικά θα τελεσφορήσουν. Και σ’ αυτήν την περίσταση παίρνει την πεφωτισμένη απόφαση να ιερωθεί. Προχειρίζεται διάκονος και μετ’ ολίγον χειροτονείται ιερέας και δι’ όλον τον βίον του διακονεί τον `Αγιο Σπυρίδωνα Λυγιάς.--
Από το έτος 1830 αρχίζει η μετακίνηση ορισμένων οικογενειών από τη
Ζάχολη προς την περιοχή του Δερβενίου. Κέντρο λατρείας την πρώτη
περίοδο μέχρι το 1886 ήταν ο ναός του Τιμίου Προδρόμου ( Αγίου
Ιωάννου όπως είχε συνηθίσει να τον αποκαλεί ο λαός) όπου
προσήρχοντο, ελλείψει άλλου Ναού, οι κάτοικοι όλων των οικισμών: του
Δερβενίου, Πεταλούς, Μαύρων Λιθαρίων. Από το 1886 και μετέπειτα η Λυγιά
οικισμοί του Δερβενίου, Πεταλούς και Μ. Λιθαρίων ιδρύουν δικούς
τους Ναούς, και πολύ αργότερα 1978 και η ενορία Αγίας Τριάδος.
Από το 1886 ( η Λυγιά απέκτησε το δικό της Ναό τον Άγιο Σπυρίδωνα,
και έτσι έγινε ανεξάρτητη ενορία, και η Πεταλού ίδρυσε το δικό της Ναό,
επ’ ονόματι του Αγίου Ανδρέου και έγινε και αυτή επίσης αυτόνομη
ενορία.
Σύμφωνα με το βιβλίο ταμείου του Ναού Τιμίου Προδρόμου προκύπτει
ότι αρχικά ο Ναός λειτουργούσε μόνον τους πέντε χειμερινούς μήνες
ήτοι από τον Νοέμβριο μέχρι το Μάρτιο. Τους θερινούς μήνες ο
εκκλησιασμός γινόταν στους Ναούς του Αγιου Γεωργίου και της Αγίας
Παρασκευής Ζαχόλης. Από το έτος 1887 ο Ναός του Τιμίου Προδρόμου
άρχισε να λειτουργεί κανονικά, καθ’ όλη διάρκεια του έτους, δεδομένου
ότι είχε γίνει μόνιμη εγκατάσταση του ικανού αριθμού Ζαχολιτών στο
Δερβένι.
Ο Ναός του Τιμίου Προδρόμου με την αρχική του μορφή και
χωρητικότητα έδειξε πως δεν επαρκούσε για την κάλυψη των θρησκευτικών
αναγκών του αυξανόμενου πληθυσμού της κωμοπόλεως Δερβενίου. Ουσιαστικά
οι προσπάθειες να οικοδομηθεί ο νέος Ναός άρχισαν το 1891. Το
αρχιτεκτονικό σχέδιο προέβλεπε Ναό ρυθμού «τρίκλιτος Βασιλική».
Η μεγαλοπρέπεια του ανεγειρόμενου Ναού και η ακτινοβολία του
τόνωσε ακόμη περισσότερο την πίστη και τα θρησκευτικά αισθήματα
ολόκληρης της κοινωνίας του Δερβενίου, η οποία με τον ενθουσιασμό
της και την ενεργηκότητά της συμπαρέσυρε προς τα μπρος τους
υπεύθυνους και τους ενεθάρρυνε ποικιλοτρόπως και οικονομικά.
Πέραν του μεγαλόπρεπου Ναού Τιμίου Προδρόμου όπου ήτο το κέντρο της
θρησκευτικής λατρείας υπήρχαν και τα εξωκλήσια: α) Αγίου Νικολάου το
οποίο ιδρύθηκε από τον καπετάνιο της Ζάχολης Παναγιωτάκη Γεραρή το
1835 περίπου, β) Της Αγίας Τριάδος 1920, γ) της Κοιμήσεως της Θεοτόκου
το 1920, δ) των Αγίων Αναργύρων ιδιοκτησίας τα οικογένειας Παναγή Γ.
Λαζανά και ε) της Αγίας Βαρβάρας εις την Ροδιά.
Η θρησκευτικότητα και η βαθιά πίστη των ενοριτών του Τιμίου
Προδρόμου όχι μόνον μπόρεσε και οικοδόμησε μεγαλόπρεπο Ναό, αλλά στη
συνέχεια φρόντισε και για την ευπρέπειά του. Η οροφή του Ναού είναι
επενδυμένη με ξύλο, το δάπεδο του Ναού αρχικά ήτο στρωμένο με
ασπρόμαυρα πλακίδια τα οποία σήμερα έχουν αντικατασταθεί με μάρμαρα.
Άξιον θαυμασμού είναι το τέμπλο (γύψινο) ολόσωμες εικόνες, ο
δεσποτικός θρόνος τα δύο προσκυνητάρια, οι πολυέλαιοι καθώς επίσης
και οι φορητές εικόνες και τοιχογραφίες που όλα μαζί προσδίδουν μια
κατανυκτική ατμόσφαιρα. Ο Ναός εορτάζει την 7η Ιανουαρίου εορτή της
συνάξεως του Τιμίου Προδρόμου.
