Του Γρηγόρη Κλαδούχου
Στον νέο πολιτιστικό θεσμό ΗΜΕΡΕΣ ΔΕΛΦΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ η Συκιά και το Ξυλόκαστρο αποτέλεσαν έναν σταθμό . Με επίκεντρο τους Δελφούς αφιερώθηκαν στο πολιτιστικό έργο του Σικελιανού. Διαπραγμάτευση μιας κληρονομιάς στο αμήχανο και υποτονικό πολιτιστικό παρόν.
ΜΙΚΡΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟ
Από τον Βρασίδα Καραλή και τεύχος του περιοδικού “διαβάζω” του 2001: «Ο Σικελιανός προχωρά στην εσωτερική διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η εξουσία αλλοιώνει το αυτεξούσιο και την ελευθερία του ατόμου…». Και
αποφαίνεται ότι «δεν υπάρχει άλλος δημιουργός στη γλώσσα μας ο οποίος να έχει εκφράσει με μεγαλύτερη ευστάθεια και βεβαιότητα την ολοποιητική δημιουργία του καλλιτεχνικού λόγου». Ο Κώστας Ανδρουλιδάκης στο ίδιο τεύχος επισημαίνει ότι «από όλη την Δελφική Ιδέα προβάλλει με καθαρότητα το πρωτείο των υπερπροσωπικών και δημόσιων θεσμών, της κοινότητας και της πόλεως έναντι της εγωϊστικής και ατομοκεντρικής επιδιώξεως των ιδίων συμφερόντων».Ο Ανδρέας Καραντώνης στη ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ Χριστουγέννων του 1952: «δε ζωγράφιζε τη σκοτεινιά του παρόντος, μα πρόβαιλνε τη χρυσή και ρόδινη ορασιά του μέλλοντος».
«Η σύλληψη και υλοποίηση των Δελφικών Αγώνων ήταν μια πρόταση για την επερχόμενη παγκοσμιοποίηση» - Νάσος Βαγενάς.
Να σημειώσουμε εδώ την συνεισφορά του Σταμάτη Νίκολη, που μέσα από το βιβλίο του «ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ» σε 26 σελίδες αφήνει έναν συμπολίτη μας να αφηγηθεί αυτά που γνώρισε, αφού συνδέθηκε με τον ποιητή με μεγάλη φιλία.
Η ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΥ
Ο Κώστας Κουτσουρέλης σημειώνει στην Καθημερινή (4-4-2004): «…Δεδομένης της πολλαπλής ιδιοτυπίας του έργου του, που σε πολλά αντιμάχεται ευθέως τις τρέχουσες αντιλήψεις μας περί ποιητικού λόγου, ο Σικελιανός είναι σήμερα, και δη μακράν, ο δυσκολότερος ποιητής της γραμματείας μας. Πράγμα που με τη σειρά του εξηγεί ως ένα βαθμό τη μόνιμη αμηχανία σχολιαστών και κοινού απέναντί του».
Αυτά όμως τα έβρισκε εύκολα ο αντιπεριφερειάρχης Γκιολής, που στον χαιρετισμό του την δεύτερη ημέρα των εκδηλώσεων είπε ότι μικρός διάβαζε Σικελιανό.
Στην δεύτερη ημέρα των εκδηλώσεων, στις εισηγήσεις θα πρέπει να σημειώσουμε την παράλειψη του Ρώμου Φιλύρα από τον κατάλογο των ανθρώπων των τεχνών και των γραμμάτων από την περιοχή, (γεννήθηκε στο Δερβένι, κατ΄ άλλους στο Κιάτο, υπάρχει και το Άργος ως εκδοχή), τις τεχνικές αδυναμίες ανάλυσης ενός ποιήματος και την σκηνοθετική αδυναμία του μουσικού προγράμματος, με το έλλειμμα στην διαδοχή των μουσικών και αφηγηματικών επεισοδίων. Μικρές αδυναμίες απέναντι σε ένα δύσκολο έργο.
Το ζητούμενο όμως είναι η αναίρεση κάθε μονοδιάστατης ανάγνωσης του Σικελιάνειου έργου. Στους μετέπειτα των εκδηλώσεων σχολιασμούς πολιτών αναφέρεται ότι ο Σικελιανός τιμήθηκε, ένας ή μία δεν υπήρξε που να γράψει κάτι για τα περιεχόμενα των εκδηλώσεων. Αυτό κι αν δεν είναι απόδειξη πνευματικής υστέρησης.
ΕΧΕΙ ΤΙΜΗΘΕΙ ΕΝ ΖΩΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ;
Το 1909 η πρώτη έκδοση του «Αλαφροϊσκιωτου» γινόταν αποδεκτή σε Αλεξάνδρεια και Κύπρο και χλευάστηκε στην Ελλάδα.
Όχι μόνο δεν εκτιμήθηκε το έργο του αλλά η εγχώρια μισαλλοδοξία απέτρεψε να γίνει μέλος της Ακαδημίας και έστειλαν αντιπρόσωπο στην Σουηδία να πείσει την Επιτροπή, ώστε να μην του δοθεί το βραβείο Νόμπελ. Το συμπυκνώνει ο Αριστείδης Δουλαβέρας: «μικρόψυχοι εγωισμοί, πολιτικοί φανατισμοί, άνθρωποι που ζαλίστηκαν από τα οράματά του και τις λάμψεις της ποιητικής του έμπνευσης - του αρνήθηκαν το Βραβείο Νόμπελ και την είσοδό του στην Ακαδημία Αθηνών. (ΔΕΛΤΙΟ Ιδρύματος Κορινθιακών Μελετών, Αύγουστος 1993). Αυτοί που απέτρεψαν την παγκόσμια διάκρισή του, τιμώνται με προτομές στο Ξυλόκαστρο.
Από τη χρονογραφία του Σ. που επιμελήθηκε ο Κ. Μπουρναζάκης: Ο B. Knos ενημερώνει στις 29 Μαρτίου 1951 για την μετάβαση του Σπύρου Μελά στη Στοκχόλμη και την επίσκεψή του σε μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας και που έκανε το παν για να συκοφαντήσει τον Σικελιανό και Καζαντζάκη που για εκείνον ήταν «κομμουνιστές» και ότι τους βλέπουν με πολλή δυσμένεια στην Ελλάδα.
Για την απόρριψη της εκλογής του Σ. ως Ακαδημαϊκού, που τον πρότεινε ο Διονύσιος Κόκκινος, ο Παύλος Παλαιολόγος έγραφε: «Η μεγαλύτερη ελληνική διάνοια έξω από την Ακαδημία»; Αυτή ήταν η αντιμετώπιση αυτού του μεγάλου διανοητικού ύψους που «συνέβαλλε ιδιαίτερα συντελεστικά για την ιστορική συνείδηση του νέου ελληνισμού» κατά τον Κ. Δεσποτόπουλο, (εφ. Καθημερινή), .
Ο Σμαραγδής χωρίς ντροπή στην ταινία του για τον Καζαντζάκη παρουσίασε τον Σικελιανό ως φαφλατά, κάτι σαν παρουσιαστή τσίρκου και με «καρικατουρίστικο στόμφο», όπως σημειώνει ένας κινηματογραφικός κριτικός. Αλλά και σε πολιτιστικό ένθετο της γνωστής ΑΥΓΗΣ, αριστερόφρονης εφημερίδας, μας παρουσίασαν τον οικουμενιστή ως εφαπτόμενο εθνοφυλετισμού. Έστειλα δυο λόγια και σε συλλόγους, που οικειοποιούνται το όνομα του ποιητή για να διαμαρτυρηθούν, αλλά τίποτα. Ο Παναγιώτης Νούτσος (καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας), επιβεβαιώνει όχι μόνο την εχθρότητα μέρους του αστικού κόσμου, αλλά όπως αναφέρει «σωρεία των χλευαστικών σχολίων που δέχθηκε επανειλημμένα η “Δελφική Ιδέα” από διανοούμενους όλου του φάσματος της εγχώριας Αριστεράς».
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΗ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ
1922: Φεύγει μόνος από την Συκιά για την Αγόριανη, όπου μελετάει την πρακτική της Δελφικής Ιδέας. Εκεί τον Αύγουστο πληροφορείται την Μικρασιατική Καταστροφή και συγκλονισμένος από το γεγονός, αναλύεται σε κλάματα και κλείνεται τρεις μέρες στο δωμάτιό του.
Από τον Μιχάλη Μερακλή: «Στηλιτεύει τους διωγμούς των Εβραίων στην Θεσσαλονίκη το 1931, την κτηνώδη συμπεριφορά των Άγγλων στην Κύπρο, την ίδια χρονιά σε μεγάλο συλλαλητήριο που έγινε στη Λευκωσία…»
«Αναδραμώντας, έπειτα από τις αμέτρητες δοκιμασίες … ο νους μου αγκαλιάζει το νόημα της Ελληνικής Ελευθερίας … λέγεται και γράφεται με πύρινες γραφές αθανασίας από τα πανάρχαια χρόνια ως σήμερα μ΄ αυτά κατά σειρά τα παρακάτου λόγια. Ορφική Ελευθερία. Ελευθερία του Μαραθώνα. Ελευθερία των ΘΕΡΜΟΠΥΛΏΝ. Ελευθερία της Σαλαμίνας. Διγενής. Ευαγγελισμός του 21. Αλβανικό Έπος. Εθνική Αντίσταση 1940-1944. Ύψιστες ανθρώπινες στιγμές…». (από την έκδοση «ΑΕΡΑΣ» στο Κάιρο, 1946).
Στην «ποίηση σαν προβολέα της ιστορίας» ο Παντελής Μπουκάλας (Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2007) γράφει ότι «για να επιστρέψουμε στο έπος του ΄40 και στη δίδυμή του Αντίσταση, με όχημα της ποίησης πάλι, μοιάζει απαραίτητη η προσφυγή στον Άγγελο Σικελιανό, τον ποιητή που αφιέρωσε αρκετούς «Επινίκους» του στα χρόνια αυτά». Και παραθέτει την απεύθυνση του ποιητή στους Έλληνες με «Το πανανθρώπινο εμβατήριο της Ελλάδας», το «Εμβατήριο», «Η Αντίσταση», μαζί με το γνωστό «Πνευματικό Εμβατήριο».
Είχε βεβαίως ενταχθεί, όπως τόσοι κορυφαίοι διανοούμενοι, στο ΕΑΜ, στην ίδια μάλιστα ομάδα με τους Ηλία Βενέζη, Κ. Θ. Δημαρά, Λουκή Ακρίτα και Γιώργο Θεοτοκά και γραμματέα τον Μ. Αυγέρη.
Μέσα στην ατμόσφαιρα της σκλαβιάς και η τραγωδία του «ΣΙΒΥΛΛΑ», όπως και πέντε «Ακριτικά» ποιήματα που τον χειμώνα του 41-42 κυκλοφορούν χειρόγραφα με βυζαντινή γραφή και ξυλογραφίες του Σπύρου Βασιλείου.
Οι επετειακές εκδηλώσεις πρέπει να μετατρέπονται σε πολιτιστικά γεγονότα. Από την Ελευθεροτυπία κράτησα ως άρνηση της ρουτίνας εκδηλώσεων το πρόγραμμα των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα για την 28η Οκτωβρίου του 2001. Στο λεύκωμα « Ο εθνεγερτικός Άγγελος Σικελιανός-έπος του 40 και Εθνική Αντίσταση», εκτός από αναφορές άλλων μεγάλων της λογοτεχνίας μας για αυτόν, περιλαμβάνει τον ιστορικό πρώτο πανηγυρικό της απελευθέρωσης που ο Σικελιανός εκφώνησε από το κρατικό ραδιόφωνο.
ΤΟ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΕΧΕΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΕΙ ΠΟΛΛΟΥΣ.
Ο θεατρικός κριτικός Λέανδρος Πολενάκης στην εισήγησή του στο Συμπόσιο για τα 70 χρόνια από τις πρώτες Δελφικές Εορτές (Ιούλιος 1997) επισημαίνει ότι «Και πριν από τον Σικελιανό και μετά, έγιναν απόπειρες ν΄ αναβιώσει η αρχαιοελληνική τραγωδία. Όμως η ανθρωπότητα τη μεγάλη αναβίωση… την οφείλει εκατό τοις εκατό στον Σικελιανό».
Αυτό που λάβαμε από τον Ερατωσθένη Καψωμένο ήταν η σχέση του ποιητή με το διώνυμο φύση – πολιτισμός. Ενδεικτικά, «Ο Α. Σ. και το οικολογικό πρόβλημα» (Επενδυτής 4 Μαρτίου 2001 και Βήμα 24 Ιουνίου 2001).
Ο Σικελιανός είχε βαθύτατη σχέση με το λαϊκό στοιχείο. Το λαϊκό και το χθόνιο συνδυάζονται στη σκέψη του και τον οδηγούν στην προβληματική του για την λαϊκή δημιουργικότητα (Στέφανος Μπεκατώρος, στο αφιέρωμα των Θεμάτων Λογοτεχνίας, 6ος 2001).
Στο δικό μας παλιότερο περιοδικό ΕΥΡΩΣΤΙΝΙΑΚΑ δημοσιεύεται επιστολή του ποιητή στον καραγκιοζοπαίχτη Σπαθάρη.
ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΕΡΓΟ ΠΑΡΑΛΑΒΗ
Στο βιβλίο του Περικλή Νεάρχου που ανέλαβε το 1983 την Διεύθυνση του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ- Παιδεία, Τέχνες, Πολιτισμός- Δελφοί και σύγχρονος Κόσμος) βρίσκονται στοιχεία: α) της πρότασης ανάδειξης των Δελφών ως Κοσμόπολις γραμμάτων και Τεχνών, β) της αρχαίας Ελληνικής Παιδείας και γ) συνοδευτικό φωτογραφικό υλικό από την παρουσία στους Δελφούς της δημιουργικής δράσης και μελών της παγκόσμιας πνευματικής κοινότητας.
Τοπικά, ας περάσουμε από την τιμητική του ποιητή στην προσπάθεια ανάφλεξης του μηνύματός του.
Στο πρόγραμμα της αυτοδιοικητικής κίνησης Αρμονική Ανάπτυξη το 2002 προτείναμε μόνιμο θεσμό Σικελιάνειων σπουδών στις υποδομές των Αποθηκών Φραντζή (παραγωγικής ιστορίας σε προνομιακή θέση στην πόλη) και με άλλες προτάσεις, «ένα ταξίδι στον κόσμο της γνώσης, παραγωγής πολιτισμού» ένα τρόπο σκέψης που υπέδειξε ο ποιητής «όταν πρότεινε την ίδρυση του Δελφικού Κέντρου με την βοήθεια αγροτικών, βιοτεχνικών, βιομηχανικών, καταναλωτικών και τουριστικών συνεταιρισμών. Στο πρόγραμμα του Δελφικού Πανεπιστημίου πλάι στην επιστήμη, στην τέχνη, τοποθετούσε και μια διαρκή έκθεση αγροτικών προϊόντων…». Στο κείμενό του «Η Επιστροφή στη Γη και στο Λαό» ο ποιητής υπερασπίζεται «μιαν ενδεχόμενη ιστορική ανάταση του Αγροτισμού». Και όπως υπενθυμίζει ο Στέφανος Μπεκατώρος, ήταν η ίδια εποχή που ο Τ. Σ. Ελιοτ χαιρέτισε το μανιφέστο δώδεκα αγροτιστών… Είναι η ίδια εποχή που αρχίζει να δημιουργεί στην Ελλάδα το έργο του ο μεγάλος μελετητής της αγροτικής οικονομίας και του κοινοτισμού Κ. Δ. Καραβίδας.
Ένα από τα πρώτα καθήκοντα του Πνευματικού Κέντρου είναι η συγκέντρωση και τεκμηρίωση υλικού, αλλά και η επανέκδοση της εργασίας της Πολιτιστικής Ομάδας του 1ου Γυμνασίου Ξυλοκάστρου (2006).
ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗ
Στις 10 Σεπτεμβρίου σε άλλη εκδήλωση παρουσιάστηκαν δύο εισηγήσεις με αισθητικές απαιτήσεις μακριά από φορμαλιστικούς τύπους.
Η κ. Τσουρινάκη προσέγγισε την συνέργεια μιας αστικής παιδείας της Εύας Πάλμερ με την λαϊκή τέχνη της υφαντικής, που και κατά τον Μ. Μερακλή ήταν τέχνη που αποσκοπούσε στην ικανοποίηση πρακτικών αναγκών της κοινότητας. Για τούτο τον λόγο δεν πρέπει να γίνει αντιληπτή ως οικοκυρικά, αλλά προβολή ως σύγχρονες πρακτικές δημιουργικών δραστηριοτήτων.
Η κ. Καμαρινού αναζήτησε την διαμόρφωση και παραλληλία των ιδεών του ποιητή και οραματιστή στα πλαίσια μιας εξελικτικής κοινωνικής βάσης του ιστορικού περιβάλλοντός του. Ήδη, ο ίδιος ο ποιητής υποδείκνυε ότι «προσδιορίζεται με κάποιο τρόπο από τις νέες υποχρεώσεις που του επιβάλλει η γύρω του ολοένα μεταμορφούμενη ιστορία». Μία περιδιάβαση αυτών των σχέσεων, η μετάπλαση του κοσμοθεωρητικού περιγράμματος του Σικελιανού θα εκτεθεί στο: «ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ως παραδοσιακός διανοούμενος» του Παναγιώτη Νούτσου, συμβολή του στο αφιέρωμα του ¨Θέματα Λογοτεχνίας», 3ος 2001 και το οποίο κείμενο επαναδημοσίευσε πριν δυο μήνες στην ΕφΣυν.
Στην ίδια εκδήλωση ο Ν. Κατσούλας έδωσε πληροφορίες βιογραφικού περιεχομένου, υπενθύμισε τις εχθρικές ενέργειες του πρωθυπουργού Τσαλδάρη για να αποφευχθεί η απονομή του Νόμπελ στον ποιητή.
Τα παραπάνω αποτελούν συμπληρώματα στην προσφερόμενη εικόνα του Σικελιανού. Είμαστε σε υστέρηση αντίληψης της δυναμικής του Σικελιανικού έργου και μπορεί να τιμηθεί αφού μελετηθεί επαρκώς το έργο του. Όταν προσεγγίσουμε την συμβολική τάξη πραγμάτων και το εννοιολογικό του φάσμα.
Για φέτος οι εκδηλώσεις στο Ξυλόκαστρο-Συκιά είχαν ως αντικείμενο το ποιητικό έργο αυτού που προσπάθησε να ανασυστήσει την Δελφική Κληρονομιά. Ελπίζουμε την επόμενη χρονιά να εισαχθούμε στο επίδικο και ζητούμενο: τι θα κάνουμε εμείς για την αξιοποίηση της Δελφικής Κληρονομιάς.
Γρηγόρης Κλαδούχος
Ξυλόκαστρο - 16/9/2021
