Του ΒΑΣΙΛΗ ΜΠΑΛΑΦΑ *
Ο Βασίλης Μπαλάφας ερμηνεύει την ατομική ευθύνη – φράση που έγινε επιτομή στην αντιμετώπιση του Covid 19 – και την συνδέει με την εφαρμογή και άσκηση πολιτικών, δηλαδή την διακύβερνηση.
Ο μεγάλος «πατέρας» των Διεθνών Σχέσεων και ένας από τους κυριότερους σύγχρονους εκφραστές και θεμελιωτές του Κλασσικού Ρεαλισμού, ο Hans Morgenthau, ξετύλιξε την ερμηνεία της συμπεριφοράς των κρατών εντός του διεθνούς συστήματος μέσα από το πρίσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Με γνώμονα τον άνθρωπο, την αφετηριακή μονάδα συγκρότησης μιας κοινωνίας και ενός κράτους ευρύτερα, οι Κλασσικοί Ρεαλιστές πιστεύουν ότι η κρατική συμπεριφορά δεν απέχει ιδιαίτερα από τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της ατομικής συμπεριφοράς.
Εν ολίγοις, η απαισιόδοξη – σε γενικές γραμμές – αυτή οπτική, έρχεται να θέσει χαρακτηριστικά όπως ο εγωισμός, ο αγώνας για ατομική επιβίωση, η τραχύτητα του ανθρώπου, η ροπή της ανθρώπινης φύσης προς το κακό, η εξασφάλιση του προσωπικού συμφέροντος ακόμα και ενάντια στους άλλους ανθρώπους, ως θεμελιώδη στοιχεία που διαμορφώνουν στάσεις και συμπεριφορές, στρατηγικούς σχεδιασμούς, πολιτική εφαρμογή, δράσεις και πράξεις.
Είθισται μάλιστα, μεταξύ των λεγόμενων «μεγάλων συζητήσεων» στις Διεθνείς Σχέσεις, αυτή ακριβώς η ερμηνευτική και ερευνητική λογική να αντιπαρατίθεται – ορισμένες φορές με σφοδρότητα – κυρίως με την άλλη σχολή σκέψης, εκείνη του Φιλελευθερισμού. Χωρίς να απεκδύεται την έννοια του συμφέροντος, η τελευταία προτάσσει άλλα χαρακτηριστικά ικανοποίησης της ατομικής επιδίωξης, αυτά στα οποία εδράζονται έννοιες όπως η διεθνής συνεργασία, οι διεθνείς οργανισμοί, τα αμοιβαία οφέλη, ή ακόμα πιο πέρα η ομοσπονδιοποίηση, οι υπερεθνικές ενώσεις κρατών.
Ατομική ευθύνη
Τα τελευταία χρόνια, για δεκαετίες μάλλον, στη μόδα είχαν έρθει όροι όπως η παγκοσμιοποίηση (ακόμα ταξιδεύουν στις θάλασσες τα κίτρινα παπάκια), η παγκόσμια διακυβέρνηση, οι παγκόσμιοι Οργανισμοί, οι εορτασμοί των Παγκόσμιων Ημερών. Σε μια μάλλον τρελή πορεία που προδιαγεγραμμένα θα οδηγούσε ορθολογικά σε σφοδρή σύγκρουση, προσπαθούσαμε να σμιλεύσουμε την ατομική ευδαιμονία, ευμάρεια ή όπως αλλιώς θέλετε να το πείτε, την ατομική ιδιοκτησία, την ατομική επιδίωξη για συγκέντρωση και αύξηση πλούτου, έτσι ώστε να «χωρέσουν» σε οράματα εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας σε υπερεθνικούς ή παγκόσμιους «καπετάνιους» και «κυβερνήτες».
Και ενώ το πράγμα φώναζε πως όπως και να το κάνουμε δεν γίνεται όλα – και ειδικά θεμελιώδεις έννοιες και ένστικτα – να γίνουν «ρούχα μαζί που πλύθηκαν», η ανθρωπότητα όλο και προσπαθούσε να θεσμοθετήσει και σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και να υπερβάλλει για την υλοποίηση τέτοιων καταφανώς ασύμβατων συμπεριφορικών ροών.
Covid 19 η λυδία λίθος
Μέχρι που ήρθε ο COVID-19 να αποτελέσει την επόμενη λυδία λίθο μετά την Οικονομία.
Και κάπου εκεί τα είδαμε όλα. Κράτη να μη δίνουν στοιχεία για την αντιμετώπιση ή για την επέκταση του ιού. Κράτη να μην αναγνωρίζουν την επικινδυνότητα ή ακόμα και την ύπαρξη του ιού. Παγκόσμιους Οργανισμούς να πέφτουν τελείως έξω στις προβλέψεις τους. Κράτη υπό την ίδια «Ένωση» να κατάσχουν πλοία με μάσκες ή αναπνευστήρες που προορίζονταν για άλλο κράτος. Κράτη που να επιλέγουν το καθένα τον δικό του τρόπο αντιμετώπισης και μάλιστα να κατηγορούν μετά το ένα το άλλο για το εάν ο Πρωθυπουργός του ενός ήταν πιο «ηλίθιος» από τον άλλο. Μέχρι και συγχαρητήρια στην Ελλάδα είδαμε να δίνονται, την Ελλάδα που σχεδόν «una voce» όλοι την λοιδορούν και την υποβαθμίζουν εδώ και μια δεκαετία.
Μέσα σε όλα αυτά, έγινε viral η «ατομική ευθύνη». Μια καθολική επιχείρηση αντιστροφής και επιστροφής στο «άτομο» εντός της παγκόσμιας κοινωνικοπολιτικής διάρθρωσης, με όρους όχι πλούτου ή ιδιοκτησίας, αλλά με όρους επιβίωσης. Κυριολεκτικής επιβίωσης με διακύβευμα τη ζωή ή τον θάνατο.
Αν δε το εξετάσουμε λίγο πιο λεπτομερώς η ουσία του ζητήματος αγγίζει ίσως τα όρια της παράνοιας. Μιλάμε για «ατομική ευθύνη» εντός μιας κατάστασης που το άτομο δεν έχει τα μέσα ή θα πρέπει να δαπανήσει αδρά για να αποκτήσει τα μέσα προφύλαξης (αντισηπτικά, καθαριστικά, γάντια, μάσκες, οινόπνευμα κτλ). Που το άτομο δεν έχει διαθέσιμα δεδομένα. Ανακοινώνονται κρούσματα ανά Νομό. Έτσι γενικά. Κανείς δεν ξέρει που ακριβώς, πως ακριβώς.
Ατομική ευθύνη και διακυβέρνηση
Με μια λογική «ένοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου». Σε λίγο καιρό με τις εποχικές ιώσεις άντε να βγάλεις άκρη ποιος έχει τι. Με ακαταλαβίστικες έννοιες όπως αυτό το «α-συμπτωματικός». Τρομερή επινόηση. Και με τους ιθύνοντες να παλινδρομούν σε συλλογιστικές ακροβασίες περί 3 μηνών γενικού lockdown με 60 κρούσματα τη μέρα, αλλά «δεν τρέχει και τίποτα» με 400 την ημέρα. Και τον αριθμό των ΜΕΘ να μένει σταθερός, τότε και τώρα: 100.
Είμαι βέβαιος ότι για κάθε ένα από τα παραπάνω ή και όλα μαζί υπάρχει μια δικαιολογία. Ένα τουλάχιστον πειστικό αιτιολογικό επιχείρημα.
Εκείνο που με προβληματίζει όμως είναι σε τι ακριβώς «εκπαιδεύονται» αυτόν τον καιρό οι κοινωνίες. Και με τι διαθλαστικό τρόπο.
Όταν μιλάμε για εφαρμογή και άσκηση πολιτικών σε επίπεδο γενικού πληθυσμού, πως ακριβώς γίνεται η μεταπήδηση στην «ατομική ευθύνη»; Και μάλιστα με όρους επιβίωσης; Πως τεκμαίρεται η ευθύνη του πολίτη όταν ας πούμε υπάρχει η δυνατότητα κάποιος να αγνοεί; Ή να εφαρμόζει κατά την κρίση του οδηγίες του αρμόδιου Υπουργείου; Πως πιστεύουν όλοι αυτοί οι «ηγέτες» ότι θα ερμηνεύσουν οι πολίτες την «ατομική ευθύνη» αν τα πράγματα αγριέψουν ;
Συγγνώμη αν έχω παρεξηγήσει. Αλλά εμένα αυτού του τύπου η «ατομική ευθύνη» μού θυμίζει πολύ έντονα εκείνο το «μαζί τα φάγαμε». Και αυτή είναι η ήπια εκδοχή μου. Η πιο «μπρουτάλ» μού θυμίζει «ζούγκλα». Τόσο πολύ «ζούγκλα» που όλο και πιο αισιόδοξος μοιάζει ο Κλασσικός Ρεαλισμός… Γιατί αν το πάμε στα σκαλιά της «κολεκτίβας του ατομικισμού» θα το γυρίσουμε σε Επιθεώρηση.
-----------
